Lasta numero
Esperanta Ligilo
Oficiala organo de
Ligo Internacia de Blindaj Esperantistoj (LIBE)
numero 4 - Aprilo 2024
Enhavtabelo
Tria komuniko pri la 88a IKBE.
Ankoraŭ pri Afriko.
Pri kaprinoj kaj citronoj.
Ankoraŭ pri Afriko, sed malĝoje kaj eĉ
iom hontante.
Neordinara menuo.
Monda indiĝeno (versaĵo).
Komuniko
pri la 88a IKBE kaj
paralelaj
eventoj okazontaj ekde
la 17a ĝis
la 24a de aŭgusto
2024 en
Beograd, Serbio
Karaj
esperantistoj,
Jen, fine
venas nova komuniko pri la 88a IKBe kaj eventoj okazontaj
samtempe kaj samloke. Jam aliĝis al la Kongreso
e-istoj el
ses landoj kaj pluraj anoncis sian partoprenon. Tio
donas esperon ke
la Kongreso estos bone vizitata kaj sukcesa.
Ni proponas al
vi tradician LIBE-programon kaj inkluzivitajn
kromprogramojn por via elekto:
seminario de
SEL/UEA: Trejnseminario pri interkultura komunika
kompetento, instrukapabligo kaj aktivula lertigo,
prelego kaj ateliero
pri kursoj de Esperanto al nevidantoj, renkontiĝoj
de instruistoj kaj
ILEI-anoj, kunvenoj de esperantistoj el Balkanaj kaj
najbaraj landoj. Vi havos eblecon ĝui e-istan bel-
artan programon, prelegojn pri planlingvoj, rolo de Esperanto
kiel ponto
inter diversaj kulturoj, aŭskulti pri la egipta
hieroglifa skribo,
perfektiĝi pri Esperanto dum ĉiumatena
konversacia rondo,
eĉ ekscii iom pri la franca lingvo, ktp.
Pluraj el vi
jam sendis sian aliĝilon, sed se vi deziras partopreni
ankaŭ en aliaj programeroj kaj evt. partopreni en
stipendikonkurso pri
partopreno, bonvolu atenti pri subaj informoj.
Aliĝilo
al LIBE-kongreso kaj paralelaj eventoj (vd finan rimarkon).
Anonco pri la
Stipendikonkurso: (vd rimarkon).
Stipendipetilo:
(vd rimarkon).
Instrukcioj
pri pagado en eŭroj:
Intermediary Bank\ Correspondent Bank
SWIFT - BIC: DEUTDEFF
Name: DEUTSCHE BANK AG
City, Country: FRANKFURT AM MAIN,
GERMANY
Account
with institution \ Beneficiary's Bank
SWIFT - BIC: KOBBRSBG
Name: NLB KOMERCIJALNA BANKA AD
BEOGRAD
Street: Svetog Save 14
City, Country: 11000 Belgrade, Republic of Serbia
Beneficiary
IBAN \ Account Number: rs35205 00708 000544 97209
Company name: UDRUŽENJE ESPERANTISTA SRBIJE
Street: KICEVSKA 9
City, Country: Beograd (Vracar), REPUBLIC OF SERBIA
--------------------------------
Pri cĉiuj
informoj bonvolu turni vin al jenaj retadresoj:
nedeljkalozajic@gmail.com kaj
zarkovicjovan@gmail.com
Bonvenon!
Nome de la
Organiza komitato:
Nedeljka Ložajiĉ
(rimarko: tiun
titolon sekvas reta ligilo. Vi trovas ĝin en retmesaĝo
sendita de nia prezidantino. Manke
de tio, se vi interesiĝas, petu ĝin de ŝi
je la supra retadreso.
Ankoraŭ
pri Afriko
Nu, en Afriko,
ni scias, okazos unuafoje ĉijare la UK, sed tio ne
signifas, ke ĝis nun la afrikaj Esperantistoj
neniam kongresis. Kelkaj el
ili partoprenis en diversaj UK-oj, sed la plimulto
renkontiĝis en afri-
kaj kongresoj organizitaj de la Afrika Komisiono de
UEA.
Jes, ekzistas
Afrika Komisiono, kaj ĝi ne estas la nura, ĉar UEA
havas krome aliajn regionajn komisionojn, nome la
Amerikan, la Azian-oceanian
kaj la Monan. Tiu lasta ne okupiĝas pri mono, sed
pri Meza Oriento
kaj Norda Afriko.
La nuna Afrika
Komisiono, starigita en 2022 kaj deĵoronta ĝis
2025, konsistas el
S-ro Patrick Manirakiza: kunordiganto (Burundo),
S-ino Ranja Robertine Jeanne d.Arc Zafinifotsy:
vic-kunordiganto (Madagaskaro),
S-ro Koffitche Koufionou: sekretario "Togolando),
Espoir NGOMA Kasati: vic-sekretario (D.R. Kongo),
S-ino Miora Raveloharison: komisionanino
(Madagaskaro),
S-ro John E. Magesta: komisionano (Tanzanio).
Laŭ mesaĝo
sendita en 2014 de Adjévi Adjé (tiama prezidanto de
UTE, Unuiĝo Togolanda por Esperanto),
"La laboro de la komisiono estas fakte laboro por
disvastigi Esperanton
kaj plivigligi la Afrikan Esperantistaron. Tio okazas precipe rete per
plifortigo de la ligoj en Afriko per interŝanĝo
de spertoj kaj opinioj.
La komisionanoj estas helpataj en ties taskoj de
helpkomisionanoj,
kiuj disponas tiucelan komunik-liston sub la
mastrumado de la kunordigantoj.
Ĉiuj intervenas en la debatoj kaj, el la
konkludoj de la diskutitaj
temoj, la komisiono faras proponon aŭ konsilas al
estraro de UEA
pri Esperanto en Afriko."
Ekde 2006 la
komisiono publikigas bultenon nomatan "Esperanto en Afriko".
La Komisiono
ankaŭ zorgas pri organizado de la Afrikaj Kongresoj
de Esperanto (AKE). Okazis ĝis nun:
1a AKE en Noce
(Togolando),
jarfine de 1990 kaj jarkomence de 1991 kun 104
partoprenantoj;
2a AKE en
Kotonuo (Benino)
jarfine de 1991, kun 90 partoprenantoj;
3a AKE en
winneba (Ganao)
ĉe jarŝanĝiĝo 1994-1995 kun 48
partoprenantoj;
4a AKE en
Arusha Moshi (Tanzanio)
ĉe jarŝanĝiĝo 1995-1996 kun 38
partoprenantoj;
5a AKE en
Kotonuo (Benino)
ĉe jarŝanĝiĝo 2013-14 kun 32
partoprenantoj;
6a AKE en
Bunga (Tanzanio)
ĉe jarŝanĝiĝo 2016-17 kun 76
partoprenantoj;
7a AKE en Buĵumburo
(Burundo)
en decembro 2019 kun 135 partoprenantoj;
8a AKE en
Tiese (Senegalo)
en decembro 2022; tie povis fizike ĉeesti ĉiuj
membroj de la komisiono.
La agadon de
la Afrika Komisiono subtenas la Fondaĵo Afriko de
UEA. En 2021 ricevita donaco ebligis al UEA aĉeti
komputilon por ĉiuj membroj de
la Afrika Komisiono.
Pri
kaprinoj kaj citronoj
(ĉisube
mi prezentas mallongan elĉerpaĵon el la verko "E-o lingvo de
paco en Burundo" de la serba ĉe-instruistino
Tereza Kapista. ŝi
rakontas pri vojaĝo okazinta en la jaro 2005. El
tiuj kelkaj paĝoj vi
jam ekhavos ideon pri la malfacilaĵoj por starigi
kaj vivteni Esperantan
asocion en malriĉa lando (kaj ne pensu ke dume
multo ŝanĝiĝis!), kaj vi
ankaŭ vidos kiel koloniintoj enkondukis ja
utilajn kreskaĵojn, sed nur
por propra uzo, neniel instruante la lokan loĝantaron
pri ilia utileco.)
En la vespero
okazis kunsido kun la kandidatoj al instrukapableco kaj
la estraro de ANEB por pritrakti la problemojn kaj la
farendaĵojn. Tiu
registrado de la Nacia klubo ne iras tiom glate. Ĉiuj
en estraro devas
doni la dokumentojn, kaj kopii ilin ke ili povu esti
elektitaj kiel
estraranoj. Laŭ la reguloj nur ŝtatano de
Burundo povas esti estrarano,
pro tio Birindwa ne estas en estraro. Ni estis
informitaj ke en
Rumonge estis malfermita poŝtkesto por la Asocio
kaj ili montris la seruron
kion ili mem devis aĉeti por la kesto. Do, ĉiu
paŝo estas kunligita
kun elspezoj.
La ĉeestantoj
estas informitaj ke oni fondis bibliotekon, kion ili faris
pere de la libroj kiujn mi alportis, kaj kiujn ili jam
havis pli frue:
ĉiu povas preni por legado.
Ili parolis
ankaŭ pri la kaproj kiujn ili jam havas kaj kiujn
prizorgas Jacqueline kun la edzo. La Asocio esperas
profiti de ili. Do,
mi decidis morgaŭ aĉeti kaj donaci al ili
bonan kaprinon. Post tiuj
miaj vortoj aperis granda aplaŭdo: ili vere
elkore dankis mian donacon.
Matene ni iris
al la bazaro, antaŭ la instruhoroj, sed ne estis bonaj
kaprinoj ĉe la vendoplaco; pro tio kelkaj kun
Japhet iris al vilaĝo
kaj tie aĉetis
vere "bonan" kaprinon, eĉ etan kapridon kun ŝi.
Mi estis ege scivolema kaj kiel senpacienca infano, mi
atendis la finon
de la instruado, ke mi iru vidi la kaprinon. Mi tion
faris kaj estis
kontenta.
Eble mi
klarigu la ekonomian punkton de tiu kapro-bredado: se ili
havas nun 5 kaprinojn, preskaŭ ĉiam oni
havas po 2 idojn, do ili fariĝos
15, de 15 post unu jaro jam 45 ktp. do ili povus vendi
kaj financi tion kion ili bezonas
kaj denove lasi kelkajn kiel bredantajn ĉaprinojn.
Ĉiuj tiuj aktivecoj indikas al mi ke ili bone
kunlaboras kaj
solidare agas laŭ la celo de la Asocio. Esperiga
afero!
Mi jam havas
informon ke la kaprino "Tereza", tiel oni nomis la
donacitan kaprinon, naskis du belajn idojn. Do, la
donaco jam duobliĝis.
Dum la
lecionoj ni parolis pri tio kio estas dolĉa, kio acida. mi montris
citronon kaj diris ke estas bonega trinkaĵo de ĝi
kiu nomiĝas limonado.
Sed, ili tuj diris al mi ke mi ne trinku tion, ĉar
la citrono
"faros truon en mia stomako". Ili citronon
ne uzas, aŭ nur eble kiam ili
metas sur la fiŝetojn frititajn; bedaŭrinde
ili ne havas monon por aĉetadi
bonajn grandajn fiŝojn.
Ili diras ankaŭ
ke la citrono estas malsana aĵo, ĉar ĝi maldensigas
la sangon. Sed mi vidis ke en restoracio apud la lago
Tanganjika oni
trinkis _bitter _lemon. Mi kelkajn da ili venigis al
mia ĉambro kaj
faris limonadon kiun mi dolĉigis per bonega kana
sukero, kaj ili diris:
jes, vere tio similas al la trinkaĵo en boteloj.
Tiel mi montris al ili
ke unu 2-decilitra botelo da citrona trinkaĵo
kostas kiel 8 citronoj kaj de
8 citronoj oni
povas fari 8 litrojn da trinkaĵo. La koloniistoj
ĉie apud siaj vilaoj plantis citronojn kaj ankaŭ
ĉe ĉiu preĝeja ĝardeno
estas tio plantita. sed mi vidis ke ankaŭ en mia ĝardeno
la citronoj
putras sur la tero: neniu uzas ilin.
Ankoraŭ
pri Afriko, sed malĝoje kaj eĉ iom hontante
"Mi
akuzas" de Survival International en la Internacia Tago de la
monda heredaĵo de la homaro:
Unesko kunkulpas en malrespekto de la rajtoj de indiĝenaj
popoloj.
(la suba
teksto estas iom mallongigita pro forigo de partoj, kiuj ne
koncernas Afrikon).
La 18a de
Aprilo estas tago dediĉita al monda heredaĵo de la homaro,
konsistanta el naturaj medioj, homaj realigaĵoj
kaj kulturaj valoroj,
kiujn endas protekti kaj bonstate transdoni al sekvaj generacioj.
ĝuste en
tiu tago Survival International publikigis la dokumenton
"decolonize unesco", kiu montras kiel tiu
organizo kunkulpas en la
malrespekto de la rajto de la indiĝenaj popoloj
tradicie vivantaj en pluraj el
la protektataj lokoj je propra tero kaj je humana
traktado.
Kritikataj
estas la teoriaj principoj laŭ kiuj oni elektas la protektendajn lokojn
kaj precipe la protektaj rimedoj kiuj inkluzivas
forpelon de la indiĝena
loĝantaro kaj tre gravajn perfortaĵojn por
malhelpi ties revenon.
Laŭ
Caroline Pearce, ĝenerala direktorino de Survival International,
tio kion Unesko nomas "natura heredaĵo de la
homaro", fakte
estas ofte
praavaj loĝlokoj el kiuj la indiĝenaj
popoloj estas forpelitaj
kaj fortenataj per perforto, minacoj kaj teroro. Kaj
Unesko ne kunkulpis
nur per silentado; ĝi eĉ rekte subtenis
iniciatojn kaj registarojn,
kiuj malrespektas la indiĝenajn rajtojn. La
titolo de la citita dokumento
aludas al tio, ke Unesko ankoraŭ agas laŭ la
koloniisma koncepto, ke la indiĝenaj popoloj,
kaj aparte la afrikaj, ne havas la politikajn
kapablojn kaj la sciencajn
konojn por ĝuste prizorgi siajn landojn. En la
jaroj kiuj sekvis la
sendependiĝon de la afrikaj ŝtatoj Unesko
aktive subtenis la neceson
konfidi al
spertuloj (kutime eks-koloniantoj) la protektadon de la afrika
naturo per apliko de la okcidenta scienco kaj kreo de
parkoj-fortikaĵo
senigitaj de la indiĝena loĝantaro.
La unua
direktoro de Unesko, Julian Hŭley (posta kunfondinto de
wwf) difinis la afrikajn indiĝenajn popolojn kiel
obstaklon al la protektado
de la naturo ĉar, utiligante por vivteni sin
brullignon, ĉasaĵon kaj
herbojn, forigas parton de la miro kaj plezuro
ricevebla de koloniuloj
kaj poste de turistoj. Tiel naskiĝis la ideo krei
protektitajn lokojn sen
la konsento de la praloĝantoj; ideo kiu kondukis
poste al elekto de aparte
belaj lokoj, kreitaj kaj prizorgataj dum jarcentoj de
indiĝenoj, sed difinitaj
heredaĵo de la Homaro (vorto bele sonanta, sed
neniel indikanta kion ĝi
signifas ĉi tie).
Nur pli poste
Unesko agnoskis, ke tia protektado kontrastas
kun la rajtoj de indiĝenoj
kaj ellaboris la koncepton de "komunuma
konservado" kaj la rilatajn regulojn.
Tamen, en la praktiko, ankoraŭ daŭras la
sama malrespekto kaj perfortado.
La dokumento de Survival International citas la
situacion de tri afrikaj parkoj,
kie Unesko ne nur ne malhelpis la malrespekton de la
indiĝenaj rajtoj,
sed ofte eĉ kaŭzis ĝin per siaj
decidoj.
Venante al konkretaj ekzemploj estas citataj tri
protektataj lokoj en Afriko.
La unua estas
la konservareo Ngorongoro en Tanzanio. Masaja ĉefo
plendis: "La subteno de Unesko estas uzata por
forpeli nin. Ni estas
vere lacaj kaj konfuzitaj. Ni ne scias kiam ni
mortos." Ekde 2010
Ngorongoro estas klasita kiel natura-kultura heredaĵo,
sed tio ne helpis respektigi rolon kaj rajtojn de
masajoj. La tanzania registaro eĉ substrekis la
eksterordinaran gravecon
de masajoj por efika konservado, sed Unesko en sia decido
ne atentis
pri tio; male ĝi
emfazis la neceson limigi la ĉeeston
kaj agadon de masajoj
interne de la protektata areo.
Antaŭe Unesko eĉ minacis forviŝi la
parkon el la listo de la monda heredaĵo
se oni ne urĝe aplikus tiujn limigojn, kaj tion
sekvis multaj perfortaĵoj kontraŭ la masajoj, kiuj
fine eĉ petis mem ke ilia teritorio estu forigita
el tiu listo.
Dua ekzemplo
estas la nacia parko Odzala-Kokoua en Respubliko Kongo,
kiees loĝantoj, la baka-oj, estis forpelitaj kaj
fariĝis mizeruloj
riskantaj perdi eĉ sian kulturan identecon. Unu
el ili tiel priskribis
la nunan situacion: "Ni bezonas la arbaron. Niaj
filoj plu konas nek la
bestojn nek niajn tradiciajn kuracajn kreskaĵojn.
Nun baka-oj vivas
surborde de la vojoj. Diri tion dolorigas mian koron,
sed, sen baka-oj,
ankaŭ la arbaro estas malsana."
La parkon regas African Park, potenca organizaĵo en kies stabo troviĝas
ankaŭ la brita princo Harry, kiu aplikis soldatan
protektadon kiu rezultigas
ĉiutagajn kaj tre gravajn perfortaĵojn
kontraŭ la indiĝenoj.
En la liston de monda heredaĵo tiu parko eniris
antaŭ unu jaro, kvankam
pri la krimoj
tie okazantaj oni sciis. Oni ankaŭ sciis el la petdokumento pri la
akcepto en la liston,
ke oni ne aranĝis antaŭe la devigajn
interkonsentojn kun la indiĝena loĝantaro,
sed tio ja ne gravis por Unesko.
Tria ekzemplo
koncernas la nacian parkon Kahuzi- Biega
en la demokratia Respubliko Kongo. En ĝi
vivas
batwa-oj, viktimoj de tiom da perfortoj, ke virino plurfoje stuprita
de soldatoj kaj parkogardistoj denuncis: "Ni
vivas en la arbaro.
Kiam ili vidas nin, ili perfortas nin. Se ni devos
morti ni mortos,
sed ni restos en la arbaro."
Tiajn kaj aliajn similajn agojn estis pruvitaj de
Minority Rights Group,
kiu parolis pri agado detale planita de la estraro de
la parko. Pri ĉio
tio oni bone scias, kaj tamen la komitato por la monda
heredaĵo rekomendis al la registaro
"plifortigi la lukton kontraŭ kaŝĉasado,
daŭrigi, plioftigi kaj pliefikigi la patroladon
kaj forigi la neleĝajn okupantojn."
Tiel Unesko fakte aprobis kaj kuraĝigis la
politikon de persekutado de la batwa-oj.
Tial nun,
okaze de la internacia tago de la monda heredaĵo,
Survival International petas ke Unesko:
ĉesigu la
subtenon de perforto kontraŭ indiĝenoj nome de konservado;
nuligu la
apartenon al la monda heredaĵo de lokoj, kie estas
malrespektataj la homaj rajtoj;
subtenu
manieron de konservado kiu respektu la rajtojn de la indiĝenoj.
Tio, ankaŭ
konsiderante lastatempajn sciencajn studojn, kiuj pruvas
ke indiĝenaj popoloj estas la plej efikaj
gardantoj de biodiverseco.
Neordinara menuo
"Ankaŭ
mi povus manĝi vermojn kaj ĉiun alian naŭzaĵon se mi estus
mortmalsata", mi aŭdis ofte kiam mi menciis iun
strangan manĝaĵon. Sed
al tiuj kiuj manĝus vermojn por ne malsatmorti aŭ
tial ĉar iu devigas
ilin, kaj al tiuj kiuj en iu fora urbo serĉas
restoracion de sia samlandano,
mi konsilus ke ili ne tro malproksimiĝu de sia
hejmo kaj
laŭeble evitu la okazon esti devigata pro malsato
manĝi tion aŭ jenon.
Nenio estas pli trista kaj malagrabla ol la perforto
kiu ŝanĝas la regulon.
Kiam mi troviĝas
en fremda lando, mi ĉiam serĉas lokajn specialaĵojn.
Ne pro tio ĉar mi atendas ion pli bongustan ol la
manĝaĵo kiun mi
kutime manĝas, sed por sperti kaj lerni ion
novan. Cetere mi ne vizitadas
forajn landojn por serĉi pli bonan ol estas la
mia, sed por ekkoni ion
malsaman de tio kion mi jam konas.
Iun tagon en
la amazonaj praarbaroj mi vidis Indianon manĝantan iujn
flavajn vermojn grandajn kiel dikfingro. Kiel vera
frandemulo, li
prenis la vermon je unu el ĝiaj finaĵoj,
levis ĝin en la altecon de
siaj okuloj kaj tiam, kun nekaŝita ĝuo,
malrapide, lasis ke la bakita
delikataĵo glitu en lian buŝon malfermitan
je formo de O. ĉiufoje
sekvis laŭta ŝmacado kun sendubaj esprimoj
de ĝuo.
Kiam li tiun
ceremonion ripetis la kvinan fojon, alvenis la momento aŭ
ke mia stomako renversiĝu kiel tio nun okazas ĉe multaj el miaj
karaj
legantoj, aŭ... ke mi mem gustumu la vermon .
Kompreneble, mi faris tiun ĉi duan.
Responĝe
al mia peto, la indiĝeno kun plej naturaj movoj deŝiris pecon
de la bananfolio servanta al li kiel telero kaj metis ĝin
antaŭ min kun
tri flavetaj vermoj bone grasiĝintaj.
Mi devas
konfesi ke ne estis facile engluti la unuan, eĉ ne kun
fermitaj okuloj. Por la dua mi jam malfermis la
okulojn, dum la trian mi
jam preskaŭ ĝuis, aŭ por esti pli
ekzakta: mi ĝuis pro mia sukceso.
Poste mi ofte
renkontiĝis kun tiuj vermoj kaj unufoje mi havis la okazon
mem elpreni ilin el la interno de palmo. En ĝin
iu nigra insekto
demetas la ovojn post truigo de la arboŝelo, kaj
la vermoj evoluas en
ĝi manĝante la estontajn foliojn.
Kiam ajn mi atingis ilin, mi volonte manĝis tiujn
ĉi vermojn, same kiel
miaj kunvojaĝantoj. Ni manĝis ilin
boligitajn en akvo kaj nekuiritajn,
sed ni pleje ŝatis ilin salumitajn kaj bakitajn
apud fajro, envolvitain
en bananfolion. Tiam ili fariĝis brunruĝaj
kaj kraketantaj.
En tiu sama
regiono oni manĝas ankaŭ alispecajn vermojn. Ili estas
malgrandetaj kaj evoluas en putrantaj maizrestaĵoj.
Foje mi manĝis
manplenon da ili, sed tiam mi definitive konstatis ke
mi malŝatas
ilian odoron. Ekde tiam mi viŝis ilin el mia
menuo.
Mi manĝis
ankaŭ tri specojn de raŭpoj. La indiĝenoj deprenas ilin
de la arboŝelo aŭ folio kie ili troviĝas
dense unu apud la alia,
formante grandan flavan aŭ nigran makulon. Tiam
tenante ilin sur bananfolio,
bastoneton similan al krajono ili apogas sur la kapon
de la raŭpo,
enpuŝas ĝin kaj renverse surtiras la raŭpon
sur la bastoneton por eligi
ĝian inteston. Fine ili bakas ilin apud la fajro.
Tiujn ĉi raŭpojn mi
kutime manĝis kiam oni proponis ilin al mi, sed
mi neniam klopodis akiri ilin.
Kun la tribo
Tupari mi lernis manĝi ankaŭ du specojn de grandaj
nigraj insektoj: lukanojn kaj unukornulojn. Ambaŭ
estas grandaj kiel homa
dikfingro kaj la diferenco inter ili estas ĉefe
ke la unua havas du
kornojn kiuj fermiĝas kiel tenajlo, dum la alia posedas nur unu kornon meze
de la kapo. Kutime oni manĝas ilin vivantajn,
post derompo de la kapo
kaj la malmolaj flugiloj, sed ankoraŭ sufiĉe
viglajn por ke per la
piedetoj tiklu la langon.
Foje ni marŝis
laŭ praarbara pado en longa vico, unu malantaŭ la alia.
Antaŭ mi marŝis Indianino kun ŝarĝo
surkape. Rimarkinte insekton sur la
pado aŭ apud ĝi, ŝi levis ĝin per
la piedfingroj, tuj poste deprenis ĝian
kapon kaj flugilojn kaj diligente enbuŝigis ĝin.
ĉar mi iom malsatis,
post certa tempo mi duonŝerce riproĉis al ŝi:
"ŝajne vi nenion lasas
por mi!" ŝi signis per la mano ke ŝi
komprenis la aludon. Post tio,
kiam ŝi vidis insekton, ŝi levis ĝin
per la piedfingroj, deprenis ĝiajn
nenecesajn partojn kaj ĉiun duan ŝi
transdonis al mi super la ŝultro.
Kaj mi, kompreneble, tre kontenta manĝis ilin.
Multe da simia
viando mi manĝis kaj mi ne povus diri ĉu ĝi estas pli
aŭ malpli bongusta ol la bovaĵo, se temas
pri pli aĝa simio, respektive
la bovidaĵo se la simio estis juna.
Sed estis vera travivaĵo la unuan fojon manĝi
viandon de nia plej
proksima parenco. Ni vidis kiel indiano mortpafis per
sago la simion.
Li ĵetis ĝin sur la ŝultron kaj dum ni
marŝis malantaŭ li, la simio nin
rigardis per malfermitaj okuloj, kvazaŭ akuzante
nin pro sia morto.
Tiun vesperon ni rifuzis gustumi ĝian viandon. Ni
iris dormi malsataj.
La sekvantan
matenon unu el la indiĝenoj alportis al ĉiu el ni pecon
de rostita viando. Ni tuj ekmanĝis. Ni estis tro
malsataj por ia ajn
pripensado. Nur kiam mi finis la manĝadon, mi
demandis: "ĉu vi jam ĉi-matene iris ĉasi? Kia viando
estis tiu ĉi?" "Nenie ni estis. Tiu ĉi
viando estis de la sama simio kiun
vi hieraŭ ne volis manĝi." Kaj tiel mi
iniciĝis en pitekofagio. Kutime
oni elprenas nur ĝiajn intestojn kaj etendas ĝin apud la fajro kiu
forbruligas ĝian hararon antaŭ ol rosti ĝin.
Unu el la
grandaj frandaĵoj de la praarbaro estas la serpentaĵo. Mi
lernis manĝi la viandon de ĉiuspecaj
serpentoj. Kaj la malgrandajn, venenajn,
kaj la grandaj kiaj estas anakondo kaj boao. Kiam oni
volas
prepari venenan serpenton, unue oni detranĉas ĝiajn
kapon kaj kolon, en
kiu troviĝas la venenaj glandoj. En la korpo ne
troviĝas veneno.
La serpentoj
malpli ol unu metron longaj havas multe da maldikaj ostetoj kiujn estas
malfacile eligi el
la viando. Aliflanke la grandaj estas tre pezaj kaj
moviĝante ili
evoluigas fortegajn muskolojn, kio igas ilian viandon
malmola, preskaŭ
nemaĉebla. Sed al la serpentoj de du ĝis tri
metroj, al ili mi havas nenion por riproĉi.
Alia estas la
okazo de la krokodilo. Vojaĝante tra la riveroj de
Suda Ameriko mi ofte estis devigata mortigi kajmanon,
tiun sudamerikan
krokodilon. Foje mi provis manĝi ĝian
viandon. Mi konkludis ke la viando
de ĝia korpo havas akran, malagrablan fetoron. ĝia
vosto estas
malmola kiel ligno kaj senutila. Sed inter la korpo
kaj la vosto ĝi havas
tri-kvar kilogramojn da manĝebla viando, precipe
se oni ĝin boligas en
sala akvo. ĝia viando similas al tiu de gado.
La testudo,
kontraŭe, havas blankan viandon, similan al tiu de kokino. Mi ne komprenas
kial oni plej
ofte parolas pri "supo de testudo" kiel pri
granda frandaĵo. ĝi fakte
estas tio, sed pli granda frandaĵo estas ĝia
viando. La indiĝenoj de
Amazonio preparas ĝin laŭ barbara maniero.
Vivantan testudon ili metas
sur la fajron surdorse, tiel ke ĝia kiraso servas
kiel kaserolo.
Tie ĉi mi
devas mencii ankaŭ la testudajn ovojn. En Suda Ameriko
la arbaraj testudoj estas ĉirkaŭ kvardek
centimetrojn longaj kaj
demetas dudekon da longecaj, blankaj ovoj. Tiuj kiuj
vivas en la rivero
atingas la longecon de unu metro. Ili demetas eĉ ĝis
cent dudek ovojn
dum unu nokto. Kompreneble nur unu fojon jare. Tiuj
ovoj estas blankaj
kaj globformaj, grandaj kiel pilkoj por tabloteniso,
sed ilia ŝelo estas
mola. La flavaĵo de la testudovo estas tre densa
kaj havas salan guston,
tre agrablan, dum ĝia blankaĵo estas flueca kiel oleo. ĉe kuirado la flavaĵo
fariĝas eĉ pli densa kaj
la blankaĵo eĉ pli flueca. Mi ofte kuiris
ilin sed kun la tempo konstatis
ke tio estas superflua, ĉar nekuiritaj ili estas
same bongustaj.
Mi povis manĝi ĝis dekkvin tiajn ovojn sen
malbona konsekvenco.
Estas necesa
aparta sperto por facile trovi la ovojn. La testudo dum
la nokto serĉas altan sablan riverbordon kaj en ĝi
kavas rondan truon
profundan okdek centimetrojn kaj same larĝan.
Post la ovmeto ĝi
kovras la truon per sablo kiun ĝi per sia
karapaco glatigas en rondo kvin
metrojn larĝa. Per tio ĝi protektas la ovojn
de la manĝemaj krokodiloj
kaj aliaj bestoj. Sed al ĝi ne venas la ideo
forviŝi siajn spurojn kiuj
gvidas el la akvo al la supro de la riverbordo, kaj laŭ
ili estas facile
malkovri ĝian neston el la boato. Se oni fosas en
la centro de la ronda
glatigita surfaco, oni kutime trovas tion, kion oni
serĉas.
La proceso de
naskiĝo de la etaj testudoj estas unu el la grandaj
saĝaĵoj de la naturo. La testudino ovmetas,
kiel priskribite supre,
antaŭ la finiĝo de la seka sezono. Dum unu
monato proksimume la suno ankoraŭ
estas sufiĉe forta por varmigi la ovojn tra la
nedika tavolo de
sablo kaj prepari la idojn por la elkoviĝo. Tiam
komenciĝas la pluva
sezono. Pro la konstantaj pluvoj la akvo rapide
kreskas, la alta bordo
subakviĝas kaj la sablo malfirmiĝas ĝustatempe
por ke la ĵusnaskitaj
estaĵoj elnaĝu. Kompreneble, se neniu
malkovris ilian neston antaŭe.
Inter la
birdoj kiujn mi manĝis, mi menciu nur la papagon, ĉar al iu povas ŝajni
strange, ke oni manĝas
tiel belan birdon kun multkolora plumaro. Oni forgesas
ke, se oni
forigas la buntan plumaron, la papago similas al
simpla kokino. Krom
laŭ la kapo, kiu tamen tute malsamas. Kaj ankoraŭ unu sensignifaĵo.
La papago vivas ĝis cent jaroj kaj tiel povas
okazi al la optimisma
ĉasisto ke li rostas kokinon okdekjaran. La
viandon de tia oni ne povas
eĉ tranĉĉi per tranĉilo, kaj multe
malpli maĉi per dentoj, tiel malmola ĝi estas.
El la
multspecaj fiŝoj mi menciu nur kelkajn. Antaŭ ĉio la elektran
angilon longan du metrojn, kiun mi
kaptis per harpuno el boato. Mi bone trafis ĝin,
sed kiam mi kaptis la
ŝnuron por altiri la fiŝon, ĝia elektra
kurento tiel frapis min ke mi
falis dorsen. Tuj poste la indiana knabo kiu estis kun
mi eltiris la
angilon. Lin jam ne frapis la kurento, ĉar la fiŝo
elspezis ĝin por mi.
Por nova ŝargo ĝi bezonas eĉ tutan
tagon. Sed antaŭ tiu tempo ni rostis
ĝin kaj manĝis kiel bongustaĵon.
La piranjojn,
tiujn etajn manĝegulojn oni kutime ne manĝas, ĉar ilia
korpo estas plena de etaj ostetoj. Sed iun tagon mi ne
havis alian eblecon.
Dum mia kunulino en dekok minutoj kaptis dekok
piranjojn per
peceto de ruĝa tuko, mi eltranĉis palmon kaj
elprenis ĝian manĝeblan
medolon. El tiuj ĉi simplaj elementoj, kun iom da
salo kaj pipro, ni preparis
supon post kiu ni lekis niajn fingrojn.
Iun tagon mi
fiŝkaptadis de floso kun grupo da hindaj fiŝkaptistoj, en
la proksimeco de Bombajo. Antaŭ tagmezo ni
revenis al la marbordo.
Dum la klasigado de la kaptaĵo la fiŝkaptistoj
forĵetis tute junan
ŝarkon, ne pli ol kvardek centimetrojn longan. Mi
bedaŭris ke tia
kaptaĵo perdiĝu. Tial mi prenis ĝin,
portis al la hotelo en kiu mi loĝis
kaj petis la kuiriston ke li fritu ĝin por mi.
Tiel okazis ke mi manĝis
tutan ŝarkon. Mi pensis, tamen estas pli bone
tiel, ol inverse.
Nekuiritan fiŝaĵon
mi ofte manĝis en Japanujo, spicitan per sojo-saŭco.
Kiu unufoje gustumas nekuiritan fiŝon, trovas ĝin
tiel bongusta, ke
li priridos mem siajn antaŭjuĝojn.
Mi ne intencas
mencii ĉiujn al fremdulo nekutimajn partojn de ĉina
menuo, kiaj estas naĝiloj de ŝarko, plantido
de bambuo aŭ ovo kiu ses
monatojn "maturiĝis" envolvita en
argilo. Sed mi ne povas ne memorigi
la leganton pri la supo el hirundaj nestoj.
Iun tagon en
Bruselo mi invitis amikinon al ĉina restoracio kaj
mendis du supojn el hirundnesto. La supo estis bonega
kaj la laŭdoj flanke
de mia amikino estis tute ĝustigitaj. Al ŝia
demando el kio ĝi estas
farita, mi klarigis, sed ŝi ne volis kredi. Je ŝia
plua insistado mi
klarigis ke la supo fakte ne estas farita de la nesto
mem, sed nur el la
salivo per kiu iuspeca mara hirundo gluas la koton por
fari sian neston.
En tiu momento
mia amikino ĉesis manĝi, meze de grimacoj de naŭzo,
kaj estis neeble dum tiu tago konvinki ŝin ke ŝi
ion ajn alian manĝu.
Viandon de
urso mi manĝis ĉe la Ajnuoj en Japanujo, kaj tiun de kamelo en
Maroko.
Dum mi studis
jogon en Hindujo, mi loĝis en brahmana gastejo. ĉiuj
ĝiaj loĝantoj estis vegetaranoj, kaj ankaŭ
mi. Viandon mi eĉ ne deziris
manĝi. Sed iun tagon mi sentis deziron manĝi
iun ovon. Do, mi aĉetis
du ovojn en la vendoplaco kaj petis la kelneron ke oni
ilin boligu por
mi. Sed montriĝis ke tio estas neebla, ĉar
la ovoj malpurigus la poton.
Post mia insistado kaj konsultiĝo kun la
restoraciestro ili konsentis
ke la ovojn oni boligu en iu malnova poteto, kiun ili
jam ĉiuokaze intencis forĵeti,
sed kondiĉe ke mi manĝu ilin en mia ĉambro
kaj ne en la komuna manĝejo,
ĉar vidante ke mi manĝas ovojn, ĉiuj
eksentus naŭzon.
Mi diru
kelkajn vortojn ankaŭ pri trinkaĵoj. Estas interese kiel la
homo vivanta en diversaj klimataj kaj aliaj kondiĉoj
ĉiam elturniĝis
por krei ian alkoholan trinkaĵon.
Ili ĉie trovis ian konvenan krudmaterialon.
En la
amazoniaj praarbaroj la indiĝenoj preparas ĉiĉon. Por prepari
tiun trinkaĵon, ĉiuj virinoj, de junaj
knabinoj ĝis maljunulinoj, maĉas
kuiritan maizon kaj kraĉas ĝin en lignan
ujon. Kun aldono de akvo tiun
kaĉon ili miksas kaj fine pasigas tra kribrilo.
Sub la influo de la
salivo la ĉiĉo fermentas kaj fariĝas
maizbiero. Sed plej ofte la Indianoj
ne havas tempon por atendi, sed fortrinkas la ĉiĉon
la unuan tagon antaŭ ol ĝi fermentas.
Dum pluraj monatoj mi trinkis nur ĉiĉon
anstataŭ akvo.
En Tanzanio oni proponis al mi vinon el banano, kiu al
mi ŝajnis
multe malpli bongusta ol la banano mem.
En Mongolio la
brando nomata "arhi" estas farata el ĉevalina lakto,
krudmaterialo ĉiam havebla.
En Hindujo oni
fabrikas hejman alkoholaĵon el la suko kiu elfluas
el la palmo, kiam oni tranĉas ĝin alte, tuj
sub la foliaro. Tiun sukon
oni kolektas en argilaj potetoj kiuj pendigitaj sub la
folioj aspektas
kiel kokosoj.
En Meksikio mi
ne nur gustumis sed ankaŭ vidis kiel oni preparas
pulkvon. ĉe agavo, iuspeca kakto kun grandaj
sabroformaj folioj, oni
eltranĉas la junajn, mezajn foliojn. Ĉiun
matenon la mastro de la agavoj
aliras ĉiun el la "funkciantaj" agavoj kaj
kolektas la dumnokte
kolektiĝintan sukon, ensorbante ĝin per
longa kukurbo. Tiu suko estas dolĉa sed
post kelkaj tagoj ĝi fermentas kaj fariĝas
pulkvo aŭ agavovino. Per
distilado el ĝi ekestas la fama brando tekilo.
La japanoj
estas amantoj de sakeo, la rizvino. Iun tagon mi promenadis
kun japana amiko en iu antaŭurbo de Tokio. Al lia
demando ĉu mi ŝatas
sakeon, mi respondis ke mi eĉ ne gustumis ĝin,
ĉar mi ĝenerale ne trinkas
alkoholaĵojn.
"Sed la
sakeo estas eksterordinara. Malsama ol io ajn alia".
Li konvinkis min ke mi devas ĝin gustumi kaj post
dek minutoj ni jam sidis
en iu tetrinkejo.
Porcelana
botelo kun varma sakeo kaj du glasetoj staris antaŭ ni.
Mia amiko Macumoto enverŝis al mi sakeon kaj kuraĝigis
min trinki.
Mi eltrinkis la glaseton sen ia ĝuo, nur por
kontentigi mian amikon.
Li enverŝis al mi la duan glaseton kaj atendis ke
mi ĝin eltrinku.
Mi provis iniciati konversacion, por deturni la
pensojn de la sakeo, sed
Macumoto enverŝis ankoraŭ la trian fojon.
Dum mi kun granda peno kaj
sinofero konsumadis la trian porcion, mi rimarkis ke
la glaseto de
mia amiko staras malplena.
"Kial vi
ne trinkas?" mi demandis. "Ĉu vi ne ŝatas la sakeon?"
"Ho, mi ŝategas ĝin. Sed ĉe ni
estas kutimo ke neniu trinkas sakeon ĝis kiam
alia persono ĝin ne enverŝas al li."
Mi komprenis
mian fatalan eraron, kaj ekde tiam mi klopodis korekti
ĝin per diligenta verŝado.
La plej
malbongusta el ĉiuj trinkaĵoj kiujn mi provis estas la tibeta
teo. Por ĝin prepari oni unue boligas la teon ĝis
kiam ĝi fariĝas
nigra kiel nigra kafo. Tiam oni en ĝin metas
pecon de sala butero de
poefago, ranca pro la dusemajna sunumado.
Iun tagon mi
sola vagadis sur vojetoj de Himalajo sur la nepala
flanko sed proksime al la tibeta limo. Subite mi vidis
maljunan tibetanon,
pilgrimanton kiu venis renkonte al mi, de la tibeta
flanko.
Ni salutis unu la alian per elmontrado de la lango, laŭ
loka kutimo.
Tiam ni eksidis sur ŝtonon kaj ridetis unu al la
alia, kun reciprokaj ŝultrofrapetoj.
Komunan lingvon ni ne havis.
Mi elprenis
ladskatolon kun sardinoj kaj biskviton kaj li ladbotelon
kun tibeta teo. La manĝaĵo kaj trinkaĵo
kreis inter ni amikecan ligon.
Se la teo
estus iom pli trinkebla, eble ankaŭ la amikeco estus daŭrinta
pli longe.
Tibor Sekelj
(el
"mondo de travivaĵoj")
Monda
indiĝeno
Mi jam delonge daŭre de iuj aŭdas,
kiel ili fanfarone parolas
kaj pro siaj naskiĝurbegoj sin laŭdas.
Mi miras, kiel pri beno tio rolas.
Mi diras, mia kara leganto, al vi,
mi ŝatas amikiĝi al milion'
se ĉe ili ĝojon mi povus ektrovi,
ĉar havi grandan familion estus bon'
ĉie por mi ja sufiĉos kiel hejmo,
kie mi povados pace ripozi;
kie min ĝoje ricevos ĉiu homo,
kaj ne nur kiel bonulo penos pozi.
ĉu do, al iu, mi estas vagabondo?
Verege, kie al mi mankas ĝeno,
al tie min forpelu la fata ondo,
ĉar mi jam fariĝas monda indiĝeno.
Oliwabunmi Osho-Davids
Kompletigaj informoj pri Esperanta Ligilo
redaktoro: Olena Poŝivana
Velika Dijivska 22/226
ua-49068 Dnipro
Ukrainio
(r.p.: amatalena(cxe)ukr.net)
komputilbrajla asisto: j. Jelinek
Roztocka 1001
cz-514 01 Jilemnice, Ĉeĥio
(r.p.: lunalumo(cxe)atlas.cz)
(tel.: +420-481 543 200)
administrantino: Milena Jelinkova
Roztocka 1001
cz-514 01 Jilemnice, Ĉeĥio
(r.p.: lunalumo(cxe)atlas.cz)
(tel.: +420-481 543 200)
kasisto: Pier Luigi Da Costa
via di S. Maria del Giudice 2369
IT-55100 Lucca, Italio
(r.p.: dacostapl(cxe)gmail.com)
poŝtĉekkonto
IT67C 01005 13702 0000 0000 2799
je la nomo "Da Costa Libe")
ĉe Banca Nazionale del Lavoro (mallonge BNL) en
Lucca
UEa-konto de Libe: libk-p
jarkotizo: 15 eŭroj
la lasta
numero de esperanta Ligilo
legeblas ankaŭ en la retejo de Libe:
http:\\libe/slikom/info
Por ricevi la revuon retpoŝte skribu al:
masenkoai(cxe)mail.ru
---------------