Esperanta ligilo

n-ro 6, junio 2017

 

     Enhavtabelo

Financa raporto

Sekretaria raporto

El Esperantujo. Diamanta jubileo de geedzeco de E-istoj

Prezento de Hel en Prago

Lingva forumo. Lerni lingvon por peti bieron

Nia rondo familia. Omagxo al Raimo Tanskanen

Diversaj interesajxoj. Fruktoj evoluis la cerbon de primatoj

Tempo de persimono

Revivigxantaj plantoj

Facila legajxo. Perseo

Enigmoj kaj problemoj

Forpaso

 

 

 

 

      Financa raporto por la jaro 2016

 

  Karaj Libeanoj! malgraux mia granda deziro prezenti al vi financan raporton kun la kutima aspekto, la difektigxo de mia brajla linio malebligis al mi tion fari, kaj mi ecx ne povis ekspluati la xciaman helpemon de nia senkompara Ritva Sabelli. Mi do simple informas vin pri la cxefaj okazintajxoj de nia malgranda financa mondo.

  En nia konto cxe UEA ni havis, komence de la jaro, 85,04 euxrojn. Ni elspezis 192 euxrojn por nia membreco cxe UEA, sed ricevis 747,50 euxrojn de kotizoj, 880 euxrojn pro la vendado de la porvidula (Historio) de nia movado, kaj 45,50 euxrojn kiel donacon. Fine de la jaro nia konto enhavis 1566,04 euxrojn.

  Cxe BNL nia konto enhavis komence de la jaro 8203,53 euxrojn. 3000 mi forprenis por investado, 3788,19 pagis al la presejo, 1750 pagis por la starigo de nia biblioteko en Germanujo kaj fine 75 euxrojn por la

premioj de nia enigma konkurso kaj 40,91 por bankaj kostoj. La enspezoj estis la jenaj: 5480 euxroj de kotizoj,

15 de librovendado, 2573,10 kiel subvencio de Fonduso Thilander, 950,35 kiel restajxo de la pasintjara kongresa kaso kaj 207,66 kiel interezo. Fine de la jaro estis en nia konto cxe BNL 8681,97 euxroj.

  Mi rimarkigas, ke la eksterordinara enspezo pro kotizoj sxuldigxas al tio, ke nia itala asocio kvitigxis per unufoja pago kvinmileuxra de siaj sxuldoj al LIBE.

  Mi pardonpetas pro la nekompleteco de cxi tiu raporteto, sed mi esperas, ke vi indulgos min, ecx dum nia asembleo, kiam tamen vi rajtos peti pliajn klarigojn!

              la kasisto P' L' Da Costa

-- Pier Luigi Da Costa

via di S. Maria del Giudice 2369

IT-55100 Lucca Italujo

Telefono kaj fakso (+39)-0583-379057

Posxtelefono 346-0691906

 

 

          Sekretaria raporto

  En la pasinta jaro Libe-estraro laboris konkorde kaj harmonie. Dum cxiumonataj skajp-konferencoj ni en amika etoso pridiskutis aperantajn problemojn. Temis plejparte pri la organizo de la IKBE83 en Sokobanja, brajla E-biblioteko en Herzberg, partopreno de bl.j E-istoj en la Universala kongreso en Seulo k.a.

Ni klopodis starigi kontaktojn kun bll.j en tiuj landoj, kiuj gxis nun ne havas reprezentantojn en LIBE, nome el Vjetnamio, Koreio, Afganio kaj Irano, sed tiuj kontaktoj estis nur sporadaj kaj ne eblas fanfaroni pri iuj specialaj sukcesoj tiurilate.

  Rimarkindas, ke ofte landaj asocioj realigas bonajn iniciatojn internaci-skale, ne limigxante sin per nur landa agado. Specialan dankon meritas finnaj s-anoj kaj persone Ritva Sabelli pro la libro "Historio de Esperanto-movado inter la blinduloj", kiu jam estas rete alirebla. Ni kore dankas japanajn s-anojn pro tio, ke ili faris la duan bultenon de la cxi-jara Universala kongreso alirebla por blindaj partoprenontoj. Apartan dankon meritas niaj estimataj cxehxaj s-anoj, kiuj presis kelkajn ekzemplerojn de la lernolibro de Stano Marcxek laux mendoj el kelkaj landoj.

  Nia revuo "Esperanta ligilo" aperas regule brajle kaj elektronike, dezirantoj povas ricevi ankaux vocxlegitan version, kelkfoje gxi estis ecx pli ampleksa, ol antauxe. Malgraux tre bedauxrindaj teknikaj eraroj gxi estas legata. Dezirindus havi pli da kontribuajxoj de blindaj auxtoroj.

  Fine mi volus turni min al vi: meritaj kaj ordinaraj kolegoj! Ni ne faru elefanton el formiko, priskribante nian "atingojn" kaj "sukcesojn" sur la verda kampo! Ni estas malfortaj, disigitaj kaj ne tre laboremaj!!! Karaj geamikoj! Se ni vere amas E-on kaj volas dedicxi al gxi nian volon, pasion, talenton, memoru, ke LIBE estas ni, kaj ke la vera forto estas nur cxiuj ni kune. Memoru, ke nia asocio ne estas proprajxo de iu, kiu surprenas sur sin tiun pezon! La sukcesa agado de la asocio dependas de cxiu el ni, de niaj etaj, abelaj kontribuoj, diligente portataj

al la komuna abelujo. Ni, niaj iniciatemo kaj vervo estas garantio de nia, mi kredas, pli hela

estonteco.

               Olena Posxivana.

 

 

          El Esperantujo

       Diamanta jubileo de geedzeco de E-istoj

 

  Estas sciate, ke nuntempe la geedzeco dauxras malpli longe, ol en la pasinteco. Ekz., en Germanio la averagxa dauxro de geedzeco de la paroj, kiuj divorcis en 2011, estis 14 jaroj kaj 8 monatoj. Malgraux tio, el la 20 milionoj da paroj en tiu lando 10 milionoj jam festis la argxentan jubileon de geedzeco, 1 miliono la oran jubileon kaj 10.000 la feran (t.e., ili kunvivis almenaux 65 jarojn). Pri la diamanta jubileo (60 jarojn de geedzeco) mi ne vidis statistikon, sed evidente ne estas multegaj paroj, kiuj sukcesas alveni al gxi.

  Mi interesigxis pri tiuj nombroj nur pro tio, ke mi cxeestis antauxnelonge en Braziljo la diamantan jubileon de geedzeco de la paro da E-istoj. Cxar ambaux estas vegetaranoj, la festo okazis en vegetara restoracio, aux pli ekzakte, en vegana restoracio ("Villa Vegana"), kiu apartenas al homo, kiu estas ilia amiko kaj forte apogas E-on.

  La edzino estas germanino, la edzo italo. Ili renkontigxis en E-arangxo kaj komunikis en E-o. Kiam ili geedzigxis en Italio, la katolika sacerdoto faris la meson en E-o.

  Cxar ambaux pasigis sian infanecon dum la Dua Mondmilito - unu en Germanio, la alia en Italio - kaj do konis la hororon de la milito, de naziismo kaj fasxismo, ili decidis lukti por la paco kaj fari ion por helpi aliajn homojn.

  Kiam ili alvenis al Brazilo, ili perceptis, ke cxi tie estis bona kampo por tia agado. En 1974 ili igxis administrantoj de la Bieno-Lernejo "Bona Espero", kiu zorgis dum 50 jaroj pri malricxaj infanoj, i.a. donante bonan bazan edukon kaj ankaux instruante E-on.

  Dum cx. 40 jaroj, kiujn la paro laboris en tiu bieno, ili ankaux partoprenis en multaj naciaj kaj internaciaj E-kongresoj, cxiam parolante favore al paco kaj spiritaj valoroj kaj akirante multajn geamikojn.

  Iliaj nomoj estas Giuseppe kaj Ursula Grattapaglia.

  Pri li la E-Vikipedio informas nur la jenon: "Giuseppe Grattapaglia (naskigxis en 1933, en Italio) estas administranto, kun sia edzino Ursula, de la fondajxo "Bona Espero" en Brazilo.

  Li estas aktivulo de Rotario kaj Rotaria Amikaro de Esperantistoj. Eks-ingeniero de la firmao FIAT li konstruis multajn partojn de Bona "Espero".

  Pri la edzino la E-Vikipedio donas pli da detaloj. Mi citas kelkajn: "Sxi eklernis E-on 16-jara, apud aliaj lingvoj, kaj ekde tiam aktivas en la movado, i.a. en la 1950-aj jaroj en Berlino. Post sesjara korespondado sxi renkontis Giuseppe Grattapaglia kaj en la posta jaro ili geedzigxis.

  Sxi eklogxis en Italio, aktivis pri kongreskaravanoj kaj eldonado de la itala landa E-revuo. Grattapaglia estis komitatano (1971-1992) kaj estrarano (1977-1983) de UEA. En sia profesia laboro kiel samtempa interpretisto en euxropaj kongresoj, cxefe en Italio kaj Germanio, sxi utiligis okazojn por informi pri E-o, precipe politikistojn kaj jxurnalistojn. Ekde 1974 sxi laboras volontule kun sia edzo en Brazilo en la bieno-lernejo Bona "Espero". Apud tiu laboro sxi dum la lastaj sep jaroj aktivas en la internacia Rotaria Movado favore al E-o".

  La vikipediaj artikoloj ne estas gxisdatigitaj, cxar nun, je la agxo de pli ol 80 jaroj, ili ne plu laboras en "Bona Espero", sed - inter aliaj laboroj - ili prizorgas rotarian E-retejon, kiun ili kreis (https://rotaryclubdeesperantobrasil.org/ ).

  La diamantan jubileon cxeestis multaj geamikoj, kaj la paro ankaux ricevis gratulojn de pluraj partoj de la mondo.

  Ankaux mi gratulas - denove!

              Herbert A. Welker

        

Prezento de Hel en Prago

 

Unu el la auxtoroj de "Historio de la Esperanta literaturo" gastis la 9-an de junio en sukcesa literatura kafejo cxe la E-ista klubo de Prago, urbocentre, je kelkaj pasxoj de la fama ponto de regxo Karolo. La kunvenon prezidis la loka klubestro, d-ro Tomasx Boichacxek.

  En plena salono prof. Silfer enkonduke klarigis la signifon kaj la celon de Hel, kies amplekso kaj profundeco igis gxin meriti du el la tri cxefaj literaturpremioj en Esperantio, fakte samjare, ecx en la sama monato (julio 2016). La verko, kiu atingis la trian represon de la unua eldono en nur du jaroj, farigxis same grava kiel PIV aux PAG sur la librobreto de cxiu homo, konsideranta E-on kulturlingvo, kaj ne nur helpa planlingvo.

  La debato havis largxan spacon, kun interesaj demandoj. I.a., s-ro Jindrich Kostalek, kiu utiligis la libron dum siaj studoj cxe la universitato de Poznano, demandis, cxu efektive ekzistas auxtonoma originala literaturo aux prefere oni parolu pri multaj E-lingvaj kontribuoj al naciaj literaturoj. La respondo de s-ano Silfer rilatis al paralelo kun alia literaturo: ekzistas verkistoj klaseblaj kiel parto de la itala literaturo, kaj aliaj (ekz., Italo Svevo el Triesto), kiuj estas itallingvaj, pli ol italaj beletristoj. Simile, Rosbach, povas esti norvego, verkanta en E-o, anstataux unu el la norvegaj lingvoj; sed certe Auld ne estas pli ol skoto, verkanta en E-o, kaj Szathmari ne nur hungara prozisto.

  S-ino Jarka Mala enketis pri la libroj, kiujn nepre literaturemulo legu en E-o. Se temas pri la traduka gxenro, la du referencaj klasikajxoj, per la tradukoj de Kabe - respektive Grabowski, kaj "Infero" en la versioj de Kalocsay. En la originala literaturo post la dua mondmilito restas poezie ne superita "La infana raso", kaj proze grava "Vojagxo al Kazohinio" kaj "Masxinmondo".

  La tute elcxerpita stoko da ekzempleroj, kuriere sendita al Prago, atestas la sukceson de la vespero.

               Giorgio Silfer

 

 

          Lingva forumo

        Lerni lingvon por peti bieron

 

  La programo de la Pola Retradio la 30-an de majo 2017 elsendis la enhavricxan, pensigan intervjuon kun Maciej Jaskot. Kiel poligloto kaj lingvoinstruisto (kaj regula parolisto en la Pola Retradio), li raportis pri sia partopreno en konferencoj pri lingvoinstruado en Pollando kaj Bulgarujo, antaux kelkaj semajnoj. La konkludoj, al kiuj la fakuloj venis, estas tre konsiderindaj, ankaux flanke de E-istoj. Ili gxenerale konsentas, ke la lingvokono malaltigxas. Kiel kauxzon de tio, ili montras la instrumetodojn. En la moderna, rapidema mondo, instruado de lingvoj sekvas tendencon transdoni skemajn frazojn pri la cxiutaga vivo, sen analizo pri la strukturo kaj pri la apartajxoj de la koncerna lernata lingvo. Jaskot amuze nomas tion "lerni lingvon por peti bieron". Tia instruado tute ne kondukas al pli profunda kono de la unikaj ecoj de la lingvo. Rezultas tre suprajxa alproprigo. Oni flankenlasas la gramatikan fundamenton, sur kiu cxiu lingvo konstruigxas. Gravas nur ripeti antauxpreparitajn, ordinarajn frazojn.

  Kion pensi pri tio rilate al E-o? Gxia gramatiko estas nepre pli simpla kaj facile komprenebla. Gxia vortfarado, preskaux cxiam logika. Cxu oni devus forgesi tiajn faciligojn en la instruado de E-o? Cxu ignori la kapablon de lernantoj, ke ili mem kreu siajn frazojn, uzante la strukturon de la lingvo? Cxu tia metodo ne farus la simplecon de la lingvo iom senutila?

  Antauxnelonge, interretaj informoj sciigis, ke unu miliono da homoj eklernis E-on per la furora metodo Duolingo. Nepre celebrinde! Sed ankaux Duolingo estas metodo per ripetado de vortoj kaj frazoj. Ankaux la fama, tre sukcesa malnova Ceh-metodo funkciis iom simile: oni preskaux ne konsideras gramatikajn regulojn. Kaj tamen, en la praktiko, ili vere funkcias kiel efikaj enkondukoj en la cxiutagan uzadon de la lingvo.

  Restas la demando: cxu oni devas kontentigxi per tia enkonduko? Cxu oni akceptu, ke novaj generacioj de E-istoj lernu la lingvon simple por peti bieron? Cxu lingvoinstruantoj ne devus tuj post tiu elementa kurso konduki la komencanton en la strukturon, literaturon kaj kulturon de E-o? Sur tiu vojo la retejo edukado.net jam faras gravajn pasxojn.

  Neniu rajtas kritike rifuzi modernajn lingvometodojn - ili ne estas en si mem ia problemo. Tamen, ni ne forgesu: kio venu tuj poste?

              Pauxlo Sergio Viana

 

       Nia rondo familia

      

Omagxo al Raimo Tanskanen - Muzikisto, komponisto, pedagogo, estro de korusoj, Raimo Tanskanen naskigxis en Polvijarvi 26.3.1937. Fininte la blindullernejon en Kuopio li kune kun amikoj Arvo Karvinen kaj Aatu Moilanen vojagxis suden al Helsinki por trovi sian lokon en la socio. Ili laboris tage, studadis vespere kaj kantis en diversaj okazajxoj. Ekde la lernejaj jaroj en la bll.-lernejo ili kantis kune. En 1955 Raimo trapasis en la universitato de Helsinki la ekzamenon de hum. kand. kaj sekvan jaron en Sibelius-Akademio la ekzamenon de musikinstruisto.

  Ekde translogigo de la familio al Pomarkku en la komenco de la 80-jaroj, Raimo gvidis lokajn korusojn, instruis en pianludado kaj kantado semajnfine anstatauis pregejan kantiston/orgeniston.

  Por Raimo la brajla skribo havis ege gravan signifon en laboro, studoj kaj hobioj. Kiel profesia muzikisto brajlaj muziknotoj estis kondico por lia sukcesa kariero. Ekde la tempo en Helsinki Raimo kopiis brajlajn muziknotojn.

  Post la sukcesa venko en konkurso de komponajxoj en 1970 li pli active komponis. Pluraj korusoj prezentas liajn kantojn.

  Koncerto honore al Raimo Tanskanen. En majo okazis en Helsinki la tradicia printempa koncerto de korusoj "Kontrapunkti" kaj "Karelia" sub gvido de dir. cant Arto Joutsimaki.  Honore al Raimo la duono de la koncerto konsistis el liaj komponajxoj. Bele sonis la kantado, akompanita per piano, gitaro, trumpeto kaj tenorsaksofono. "Kontrapunkti"-koruso estis fondita en 1975 kiel rezulto de muziktendaroj, iniciataj de Raimo. Ankaux Raimo, Aatu kaj Arvo kantis en gxi, nun nur Aatu.

  Memore al la jubilea jaro, centjara sendependeco de Finnlando, la concerto finigxis per la solena Finlandia-himno de Jean Sibelius.

  Raimo ne cxeestis la koncerton, sed geamikoj honoris lin en marto per provdisko de liaj komponajxoj.

  En la fino de la kuranta jaro estos publikata disko de gxis nun ne publikigitaj komponajxoj de Raimo.

              Ritva Sabelli

 

          Diversaj interesajxoj

 

          Fruktoj akcelis cerban evoluon de primatoj

  Ke la homo estas inteligenta simio, tion ekkonis Charles Darwin jam antaux preskaux 150 jaroj. Kial la homa specio tamen devis farigxi tiom inteligenta, tio tamen por biologoj kaj antropologoj estas ankoraux nesolvita demando. Kaj por trovi solvon ili cxiam denove rigardas tiucele al niaj plej proksimaj parencoj: Kiu faktoro en la evolucio de la primatoj do estis decida por pli da inteligenteco?

  La respondo je tiu demando povus laux aktuala analizo kasxigxi en la menuo de simioj: Antropologoj  de la universitato de Novjorko kribris datumojn de pli ol 140 el la entute 400 konataj specioj de primatoj kaj tiucele

konsideris la nutradon, kiu estas tipa por la koncerna specio kaj la socian kunvivadon. Kaj el la komparo de grandeco de la cerbo kun la vivomaniero fine elsxeligxis decida faktoro, nome fruktoj. Primatoj, kiuj nutras sin per fruktoj anstataux nur per folioj, havas laux tio tute klare la plej grandajn cerbojn. La socia kunvivado aliflanke ne influis la grandecon de la pensorganoj.

  Per tiu rezulto la studajxo, versxajne, donos novan impeton en malnovan disputon. Nome antropologoj jam de jardekoj disputas pri almenaux du evoluciaj tezoj pri la cerbo. La unua sin apogas sur la biologio. La cerbo nome estas tre malsata organo. Gxi povas nur pligrandigxi, se gxia posedanto macxas ion pli nutran, ol nur verdajn foliojn. Do, decidas pri la grandeco de cerbo la oferto pri kalorioj kaj talento por la elekto de nutrajxo. Tiun eksplikon apogas i.a. la kuir-hipotezo de la usona primatesploristo Richard Wrangham. Nur la kapablo boligi nutrajxon kaj igi gxin per tio pli nutriva ebligis al la homa cerbo la lastan evolucian pusxon.

  La homo kaj la aliaj primatoj tamen ankaux havas defiantan socian vivon. Kaj tia ekzistado kun hierarkioj, divido de laboro kaj kun kompleksa interkomprenigxo kauxzas en la evolucio apartan premon, cxar por bona kunvivado necesas pli altaj kapabloj, kiel empatio kaj kunlaboro. Ju pli grandaj estas la sociaj komunumoj, en kiu mambesto devas trovi sian pozicion, des pli granda estas gxia cerbo. Tio estas la t.n. "socia cerbo" tezo de la brita antropologo Robin Dunbar. La ekkono, ke la volumeno de la cerbo cxe bestoj pligrandigxas laux la grandeco de la grupo, tio lastatempe sxajne favoris tiun hipotezon.

  La aktuala publikajxo el Novjorko nun inversigas la tendencon, kaj fruktoj en kunteksto kun la cerbo ofertas nun ecx du aferojn: Ili enhavas suficxe da energio, do, ili povas provizi ankaux pli grandan cerbon. Krome, fruktoj ankaux kogne pli forte defias la koncernan simiospecion, ol la nura konsumo de desxirita verdajxo. Sxeloj postulas rompadon, forigon de kernoj, kaj arboj postulas surgrimpadon. Laux tio, fruktoj eble estis por la evolucio de la simioj tio, kio estis la kuirado por la evolucio de la homo.

  La sciencistoj tamen mem iom dubas, je kiu grado eblas konkludi el la analizoj. Ekz., la grandeco de grupo estas nur tre malklara indiko pri la komplekseco de socia kunvivado. La esploristoj do opinias, ke estontaj studoj kun pli ambiciaj mezurvaloroj por socia komplekseco povus pli bone subteni la hipotezon pri socia cerbo.

 

          Tempo de persimono

 

  La urbo Mogi das Cruzes situas en la orienta regiono de la sxtato San-Pauxlo, en Brazilo, 60 kilometrojn for de la sxtata cxefurbo. Fondis gxin pioniroj, kiuj envenis de marbordo en la kontinentan kamparon, sercxe de gemoj kaj oro, en la 16-a jarcento. Antaux c. cent jaroj, japanaj enmigrintoj eklogxis en tiu loko, kie gxis nun ankoraux vivas multaj idoj de tiuj orientanoj. Gxia altitudo estas 700-metra kaj la klimato, subtropika. Nuntempe, pli ol 400 mil homoj logxas en la prospera urbo. Orientanoj alportis al Mogi das Cruzes valoran agrokulturan kontribuon.

  Dum la unuaj monatoj de cxiu jaro, tiu urbo trapasas pli viglan vivon kaj entuziasmon. Estas tempo por rikoltado de persimonoj. Intensa laboro okazas por plukado, enpakado kaj disvendado de tiu mirinda frukto. La rezulto, je multaj tunoj, metas la urbon kiel la plej gravan produktanton de persimonoj en Brazilo: el gxi venas 30 procentoj de la tutlanda kvanto. Cxi tio faras persimonon grava ekonomia faktoro en la urbo. Oni ecx organizas cxiujare "Feston de Persimono" en la monato marto, kiun vizitas miloj da turistoj.

  Persimono estas bela, bongusta kaj saniga, dolcxa frukto. Gxia alia nomo estas "diospiro", kiu signifas en la greka lingvo "nutrajxo de Zeuxso". Versxajne, gxi divenis el Cxinujo, sed gxin alportis en Brazilon japanaj enmigrintoj. Gxi estas ricxa je fero kaj aliaj mineraloj, proteinoj, vitaminoj, kalcio kaj magnezio.

  Gxi favoras la sanon de okuloj, pro la enesto de karoteno kaj la sanon de la digestaparato, pro la enesto de fibroj. Gxi protektas la korpon kontraux rubsubstancoj de la homa metabolo, pro la enesto de vitaminoj. Gxi plifortigas la imunosistemon, la hauxton kaj la renojn. Cent gramoj da persimono liveras al la homa korpo 70 kilokaloriojn. Jen do bonvena frukto!

  Persimonon oni mangxas prefere en natura stato - kaj nepre tute matura, por eviti pikantan guston de tanino. Tamen, eblas per gxi prepari supon, sukon, torton, pudingon, kompoton, jxeleon kaj ecx panon kaj kukon.

  Ekzistas diversaj tipoj de persimonoj. Tiu, konata kiel "fort-brancxa", estas tre delikata, kaj oni devas transporti gxin zorgeme, por eviti disrompigxon. Aliaj tipoj estas pli densaj kaj rezistopovaj. Unu el ili havas brunajn striojn en sia karno, kaj pro tio oni nomas gxin "cxokolada".

  Mangxi fruktojn cxiutage estas unu el la rekomendoj de medicinistoj, cele al konservado de bona sano. Tiurilate, Brazilo estas privilegia lando. Gxiaj klimato kaj grundo favoras plantadon kaj rikoltadon de multaj fruktospecoj. Sekve, estas eble konstante profiti dum la tuta jaro de sezonaj, fresxaj fruktoj. Ili certigas plezuron kaj sanon.

               Pauxlo Sergio Viana.

 

          Revivigxantaj plantoj

 

  Laux la Monda Nutra kaj Agrikultura Organizo de UN, sekeco minacas la provizadon per nutrajxoj de centmiloj da homoj. Tiu tendenco estas plialtigxanta, cxar la klimata sxangxo kondukas al pli kaj pli da ekstremaj veteraj okazajxoj kiel, ekz., sekecoj.

  Auxstraj esploristoj nun eltrovis, ke tiaj sekecoj ofte rapidege movigxadas, kvazaux kiel ventegoj tra kontinento, kaj postlasas malantaux si zonon de dezertigxo. Laux  takso en multaj landoj de Afriko, la agrikulturo gxis la jaro 2050 kun la nuntempaj kultivoplantoj ne plu funkcios pro manko de akvo.

  La disvolvo de sekecrezistaj grenospecoj estas ankaux vetkuro kontraux la tempo, por certigi, precipe en Afriko, la nutradon de la homoj. La provizado per akvo estas preskaux sur la tuta kontinento la malforta faktoro de la agrikulturo. Por tradiciaj grenospecoj elsekigxo estas mortiga.

  "Revivigxantaj plantoj" tamen povas perdi 95 procentojn da akvo. Ili aspektas tiam same malgajige, kiel cxiu alia elsekigxinta kreskajxo. Sed post nova pluvo ili rekreskas tamen al plena beleco. La sekeco ne estas la sola faktoro, kiu endangxerigas la rikoltojn, sed la esploristoj volas koncentrigxi unue pri tiu grava riskofaktoro.

  Estas en la tuta mondo cxirkaux 350 specioj de naturaj revivigxantaj plantoj, cxefe en Afriko, sed tiaj kreskajxoj ankaux aperas en Ameriko, Azio kaj Euxropo. Ankaux en Auxstrio oni trovas ilin en la alta montaro. Tie ili aparte bone eltenas froston kaj sekecon.

  Cxiuj tiuj reekstaraj plantetoj uzas mekanismon, kiun nepre bezonas la plantaro kaj ankaux la agrikulturo en la tuta mondo. Temas pri la produktado de semoj. Ankaux semoj estas plejgrandparte senakvaj kaj bezonas nur iomete da humideco por aktivigxi el la stato de ripozo.

  Kontrauxe al semoj, revivigxantaj plantoj povas elsekigxi ne nur unufoje kaj reflori, sed cxiam denove. Tiucele tia planto ensxaltas la samajn genojn, kiel aliaj plantoj cxe la formado de semoj, kaj tio okazas de la radikopinto gxis la folioj, kion normale neniu alia kreskajxo faras de si mem. La esploristoj volas kvazaux rememorigi "normalajn plantojn", precipe grenon, ke tiuj plantoj disponas ankaux pri tiu genetika ekipajxo. Por povi fari tion, la esploristoj devis unue decxifri, kiujn sxaltilojn uzas la revivigxantaj plantoj, kiam aktivigxas por travivi dum periodoj de sekeco.

  Post kiam la plantoj estas perdintaj la duonon de la akvo, ili aktivigas sxaltilon kaj ekas procezojn, kiuj preparas ilin al la neevitebla elsekigxo. La plantoj formas gelecajn substancojn, kiuj revestas iliajn cxelojn. Per tio ili ne perdas sian formon, se mankas la premo de akvo, kiu alikaze apogas ilin. En tiu gelo cxiuj procedoj frostigxas. Tial ne ekestas malkonstruaj procezoj kaj damagxaj substancoj kiel oksigenaj radikaloj, kiuj povus malebligi la revivigxon. La gela farcxo konsistas cxefe el sukero, kiun la plantoj uzas por la regenerigxo, se ili denove disponas pri akvo. Tiam ili rekreskas aparte rapide, kvazaux ili volus regajni la perditan tempon. Krome, la cxelvandoj estas konstruitaj tiel, ke ili dum elsekigxo kunfaldigxas lauxlonge de antauxviditaj linioj, anstataux rompigxi, kiel aliaj kreskajxoj. La regenerigxo de tiuj plantoj depende de la specio dauxras 12 horojn gxis tri tagojn.

               Peranto

 

 

          Facila legajxo

           Perseo

  En soleca roka regiono staris malpura kabano. Tie logxis tri maljunulinoj, fratinoj de la gorgonoj. Jam de malproksime Perseo auxdis ilin kvereli. Ili havis kune nur unu denton kaj unu okulon. Neniam ili povis  interkonsentigi, kiu el ili gxuste rajtas preni la okulon kaj la denton. Apenaux iu el la maljunulinoj prenis la okulon kaj rigardis cxirkau si, jam dua volis preni gxin kaj ankaux volis rigardi. Sed tuj, kiam sxi prenis la okulon, jam la tria forprenis gxin de sxi. Kaj pri la dento ili kverelis simile.

  "Kiu iras tie?" - vokis la maljunulinoj. Ili auxdis la pasxojn de Perseo, sed ne vidis lin, cxar ili gxuste luktis pri la okulo kaj neniu povis havigi gxin al si.

  "Kiu ajn vi estas, - kriis la unua, - venu pli proksimen kaj estu nia jugxisto!" "Estu nia arbitraciisto, por ke ricevu mi la okulon! - vokis la dua. "Ne fidu al sxi, - kricxe kriis la tria, - mi nun estas en la vico. Al mi nun apartenu la okulo!"

  Perseo prenis la okulon kaj la denton kaj diris: "Kial mi ne estu via arbitraciisto? Mi prenos la okulon kaj la denton kaj la kverelo estos finita".

  La maljunulinoj komencis lamenti, ili palpadis per la manoj kaj volis kapti Perseon. Sed sen la okulo ili estis blindaj kaj kaptis nur vakan aeron. Kiam ili rimarkis, ke ili ne kaptos Perseon, ili komencis peti: "Redonu al ni la okulon. Ni plenumos deziron al vi, se vi redonos la okulon kaj la denton".

  "Diru al mi", kriis Perseo, - kiel mi venu al la nimfoj, kiuj konservas la flugilhavajn sxuojn, la sorcxosakon kaj la kaskon, kiu senvidebligas. Tuj kiam mi scios tion, mi redonos al vi la okulon kaj la denton."

  - Deziru ion alian", - provis konvinki lin la maljunulinoj. Sed Perseo ne volis scii ion pri tio, li ne cedis.

  La maljunulinoj ekhavis timon, ke Perseo povus foriri kun la okulo kaj la dento. Kun veaj lamentoj ili perfidis al li la vojon al la nimfoj.

  Perseo redonis la okulon kaj la denton al ili kaj forlasis la Tristan regionon sur tiu vojo, kiun la maljunulinoj montris al li. Ju pli li malproksimigxis de la maljunulinoj, des pli bela farigxis la regiono. Unue montrigxis nur tie kaj tie herbeja loketo, sed baldaux etendigxis al cxiuj flankoj verdaj herbejoj. La solecaj kriplaj arboj estis sekvataj de belegaj odorantaj boskoj kaj en la plej granda bosko, plena de odorantaj kaj florantaj arbustoj dancis sur senarbejo nudpiedaj nimfoj. Perseo petis ilin pri la sxuoj, la sako kaj la kasko, kaj la bonaj nimfoj volonte alportis

cxion al li.

  Perseo ligis la flugilhavajn sxuojn al siaj piedoj, surmetis la kaskon, kiu senvidebligas kaj jxete pendigis la sorcxosakon sursxultren. Poste li depusxigxis de la tero kaj levigxis en la aeron. Cxiu el liaj pasxoj estis kiel flugilbato kaj portis lin rapide antauxen. Nenio malhelpis lin dum la flugo. Li migris super la arbokronoj kaj montopintoj. La odorantaj boskoj kaj fresxaj herbejoj ekmalaperis kaj Perseo denove flugis super Trista regiono. Morne levigxis en gxi malgrandaj kaj grandaj rokoblokoj de strangaj formoj. Kelkaj similis bestojn, aliaj homojn. Cxiuj cxi roko-blokoj iam estis vivantaj estajxoj. La rigardo de la gorgonoj transformis ilin en sxtonojn. Ankaux misvojaj birdoj falis teren antaux la gorgonoj kaj rigidigxis, transformitaj en nigrajn sxtonopecojn.

  Perseo deturnigxis de la malgxojiga sxtonpejzagxo kaj rigardis sur sian radiantan sxildon. En gxi li vidis la saman malgxojigan bildon kaj post certa tempo aperis ankaux la gorgonoj. Ili dormis cxe la rando de spegule glata lago. La teruraj kapoj de la gorgonoj kun hararaj tufoj el serpentoj anstataux hararo disvastigis ecx dum la dormo teruron.

  "Ne hezitu,-  diris mallauxte kaj kuragxige la diino Atena al li, - la meza el la gorgonoj estas Meduzo".

  Perseo flugis malsupren al la dormantaj monstroj. La serpentoj sur iliaj kapoj siblis. Ili flaris la enpenetrinton.

Li rigardis en la spegulon de sia sxildo kaj celis Meduzon. Li levis la akran serpon kaj detrancxis la kapon de Meduzo per unu trancxo. El la gorgxo de la Meduzo saltis la flugilhava cxevalo Pegazo, gxi batis per la flugiloj kaj la vosto kaj malaperis antaux la surprizita Perseo en la nuboj.

  Nun Perseo devis forporti la kapon de Meduzo. La kapo estis tiel granda, ke li dubis, cxu gxi trovos lokon en la sako, ecx kvankam gxi estis la sako sorcxa. Sed la sako akceptis la sxargxon kvazaux gxi estus sxtoneto el siliko kaj gxi restis tiom malpeza, kvazaux gxi estus plu malplena. Perseo levigxis helpe de siaj flugilsxuoj en la aeron kaj forflugis.

  La susurado vekis la du aliajn senmortemajn gorgonojn. Ili rigardis supren kaj ekvidis la mortan fratinon kaj ekkolerigxis. Ili disetendis siajn drakoflugilojn, cirklis super la lago kaj sercxis la kulpinton. La serpentoj sur iliaj kapoj baraktis kaj klinigxis minace. Sed por Perseo ili restis nedangxeraj. Li estis nevidebla, cxar li surhavis la kasxigan kaskon. Vane la koleraj gorgonoj raspis la aeron. Perseo fugxis de ili.

  Li flugis kaj jam gxojis, kiel li surprizos la patrinon kaj la regxon. Per siaj flugilhavaj sxuoj li baldaux estos hejme. Subite levigxis sxtormvento, ekkaptis la flugantan Perseon kaj forportis lin en mala direkto. Perseo batalis kontraux la vento, sed tiu estis pli forta ol li. Gxi blovis lin gxis Afriko.

  La lacigita Perseo sidigxis sur herbejon. Liaj okuloj brulis de la vento, kaj la tuta korpo doloris. Volonte li ripozus.

  "Kion vi faras cxi tie?" - eksonis super li tondra vocxo. Cxe la arbara rando staris la potenca giganto Atlaso kaj liaj piedoj fosigxis profunde en la teron.

  "Lasu min cxi tie, - petis la lacigxinta Perseo, - mi volas iom ripozi kaj poste flugi plu." "Do, iru tien, de kie vi venis, - kriis Atlaso. Misfideme li observis Perseon. - Eble vi celas la orajn pomojn, kiu sciu? Rapide forigu!"

  Perseo kolerigxis kaj vokis: "Tia kara gastamikeco meritas donacon!" Li turnigxis flanken kaj tiris el la sako kapon de Meduzo.

  Apenaux ekvidis Atlaso la teruran kapon de Meduzo, li transformigxis en rokan monton. Liaj barbo kaj hararo krocxigxis al la montaj deklivoj kiel arbaroj kaj veproj. La monto kreskis pli kaj pli alten gxis lia kresto tusxis la cxielon. Ankoraux hodiaux en Afriko trovigxas montaro, kiu havas la nomon Atlaso.

  Perseo kasxis la kapon de Meduzo en la sakon, sternis sin sur la herbejo kaj ekdormis. Li dormis la profundan dormon de la herooj gxis la radiantaj briloj de la suno de l'varmega Afriko vekis lin. Apenaux spireto de aero movigxis, kaj Perseo esperis revidi ankoraux je la sama tago sian patrinon. Li dauxrigis sian aervojagxon. Dum li flugis super la lando, gutis el la kapo de Meduzo sangaj gutoj, penetris tra la sako kaj falis teren. Apenaux ili tusxis la teron, ili sxangxigxis en venenajn serpentojn. De tiam en Afriko vivas tiom da dangxeraj serpentoj.

  Li jam flugis longan distancon, kiam li vidis sub si amason da homoj. Cxiuj forkuris de la mara bordo, kvazaux ili fugxus de tertremo. Perseo sxvebis malsupren, miksigxis en la hastantan amason de homoj kaj demandis,

kial kaj kien ili kuras.

  "Malfelicxo trafis nian landon, - konfidis la plagataj homoj al Perseo. - Nia regxino Kasiopejo fanfaronis esti pli bela ol cxiuj nimfoj de la maro. La kolerigita dio Pozidono punis la tutan regnon pro tio. Cxiutage elgrimpas de la maro terura monstro. Gxi neniigas niajn gregojn kaj voras homojn. Hodiaux oni oferu la regxinan filinon Andromedo. Oni jam kondukis sxin al roko cxe la bordo. Ni akompanis sxin, sed nun ni forkuras por ne devi rigardi sxian pereon. La monstro estas tuj aperonta el la maro".

  Auxdante tion, Perseo kuris al la bordo kaj levigxis super la maron.

  Cxe klifo staris katenita Andromedo kaj cxe la fino de sablobenko sxiaj regxaj gepatroj. La regxo kaj la regxino ne povis disigxi de sia amata filino. Subite la maro eksxauxmis kaj komencis boli. Grandega monstro levigxis de la mara grundo, disigis la ondojn kaj montris al Perseo sian skvaman glitigan korpon. Andromedo ekkriis, kaj sxiaj desperaj gepatroj komencis lauxte lamenti. La monstro sxovis sxauxman ondon antaux si kaj nagxis al la klifo, kie Andromedo terurigite kovris siajn okulojn per blankaj manoj.

  Perseo sxvebis malsupren al la monstro kaj tiu provis kolere kapti ties ombron, kiu falis sur la akvon. Jen jam la glavo de Perseo estis pusxita en la korpon de la giganta marserpento. La monstro saltis el la akvo alte supren, sed Perseo per siaj flugilaj sxuoj evitis flanken. Denove kaj denove Perseo pusxis la glavon en gxin, gxis la sango de la monstro kolorigis la maron rugxa. La serpento baraktis kaj defendis sin. La glavobatoj de Perseo sxajne ne povis damagxi gxin, la ekimozaj okuloj de la monstro persekutis cxiun movon de la heroo. Tiuj okuloj memorigis Perseon pri Meduzo. Rapide li tiris la kapon de Meduzo el la sako kaj montris gxin al la monstro.

  Jen la giganta serpento transformigxis en sxtonon kaj la maro glutis gxin. Vortico kruta kaj profunda montris la lokon, kien la monstro sinkis surgrunde de la maro.

  Andromedo forprenis la manojn de la vizagxo. Kaj por Perseo estis tio, kvazaux ekbrilus la matena rugxo post sxtorma nokto. Li metis la sakon kun la kapo de Meduzo, la protektsxildon kaj la glavon sur la bordon kaj rapidis al la junulino por liberigi sxin de la katenoj. Li ankoraux neniam vidis pli belan inon.

  Jam proksimigxis la regxo kaj la regxino kaj dankis la kuragxan Perseon: "Deziru al vi oron, argxenton kaj juvelojn, tiom da, kiom vi volas", diris la regxo. "Mi donos al vi cxion, kion vi postulas, ankaux sklavojn kaj

cxevalojn el nobla deveno."

  "Pli prefera ol oro, argxento kaj valorsxtonoj, respondis Perseo,  - estus por mi, regxo, via filino Andromedo. Permesu al mi edzinigi sxin, se sxi deziras tion."

  Al Andromedo placxis la juna heroo kaj sxi konsentis kun gxojo.

  "Mi gxojas, - diris la regxo, "ke tia kuragxa viro volas edzinigi mian filinon. Kiel triopo kaj plena de malgxojo ni venis, sed kiel kvaropo kaj plenaj de gxojo ni reiros en la burgon."

  Perseo levis siajn armilojn kaj la sakon kaj miris. La plantoj kaj brancxoj, sur kiuj kusxis la sako kun la kapo de Meduzo, sxangxigxis en sxtonecajn koralojn. Kaj kelkaj, kiuj estis tusxitaj de la meduza sango kolorigxis rugxaj. La koraloj komencis kreski kaj la maraj nimfoj pliigis la miraklon sub la akvosurfaco. En la maraj profundoj kreskis koralaj arbustajxoj.

  Perseo iris kun la regxo, la regxino kaj Andromedo en la burgon kaj tie oni festis pompan geedzigxon. La regxo havigis al la popolo festmangxon kaj tiu, kiu venis en la urbon, trovis plenan tablon kaj povis mangxi kaj trinki

lauxplacxe.

  En la burgo bankedis la plej elstaraj nobeloj kun la regxo kaj la regxino kaj en ilia mezo sidis la felicxa Perseo kun Andromedo. Gaje tintiladis la argxentaj pokaloj, la domo odoris per incenso kaj floroj kaj la sonado de liroj plenigis la cxambrojn. Sed meze de la gaja babilado, ridado kaj kantado subite miksigxis el la direkto de la korto armila tintado, bruo kaj batalkrioj.

  En la festenan halon sturmis, sekvata de militistaro, la pli frua amiko de Andromedo, Fineo. Li iam petis edzinigi Andromedon, sed kiam minacis sxin la pereo, li ne defendis sxin kontraux la monstro.

  Nun li staris kun levita lanco antaux Perseo kaj kriis: "Mi venas por vengxi la rabon de Andromedo! Mi estas sxia gxusta fiancxo!" Per kiel eble plej granda forto li jxetis la lancon, sed ne trafis Perseon, kaj la lanco boris sin en kusenon. Tio estis la signo por la batalkomenco. La militistoj de Fineo komencis kruelan sangoversxigxon, ili cxirkauxis Perseon kun sia supereca forto kaj premis lin al la muro. Kuragxe Perseo defendis sin kontraux la malamikoj per sia glavo, gxis la armilo en lia mano farigxis varmega. Kiam li vidis, ke minacas lin malvenko, li kriis: "Kiu estas mia amiko, tiu forturnigxu!" Kaj poste li tiris la kapon de Meduzo el la sako. Li etendis gxin al la malamikoj kaj mem forturnis la kapon. Per unu fojo la adeptoj de Fineo rigidigxis. Iliaj levitaj kaj forte armitaj brakoj farigxis sxtonaj, tiel, kiel ankaux la manoj kun la eltiritaj glavoj. Perseo pasis tra la aro da sxtonigitaj militistoj kaj sercxis Fineon. La malkuragxa iama fiancxo kasxigxis, forturnis la kapon kaj petis Perseon pri kompato.

  "Vi estis suficxe kuragxa disversxi fremdan sangon kaj mortigi pacemajn homojn", diris Perseo, "tia kuragxo meritas monumenton." Li etendis al Fineo la kapon de Meduzo kaj Fineo silentigxis kaj rigidigxis.

  Ankau la sxtona Fineo havis timeman vizagxesprimon kaj kauxris malkuragxe en angulo.

  Perseo ne restadis longe en la fremda lando. Li esperis revidi sian patrinon. Tial li grimpis kun Andromedo sur sxipon kaj velis al la insulo, kie li ekvagis por aventuroj.

  La regxo povis nur malfacile kasxi sian cxagrenon, kiam li vidis, ke Perseo revenas sana kaj havas junan edzinon cxe sia flanko.

  "Cxu vi eble finfine ankaux kunportis la kapon de Meduzo?" - li demandis mokeme.

  "Mi kunportis gxin", respondis Perseo ridete.

  "Mi sciis, ke vi estas auxdaca", mokis la regxo, "sed mi ne sciis, ke vi ankaux povas mensogi tiel auxdace."

  "Cxu vi, regxo, volas vidi la kapon de Meduzo?" demandis Perseo. "Mi ne konsilas tion al vi. Kiu vidas gxin, farigxas sxtono". "Scias nur la dioj, de kiu vi detrancis la kapon", mokegis la rego, "eble de virsafo au de safo."

  Perseo kolerigxis pro la vortoj de la regxo. Li deturnigxis, malfermis la sakon kaj montris la kapon de Meduzo al la regxo. Kaj tiumomente transformigxis ankaux la malfidema rego en stonon.

  La patrino auxdis de la servistoj, ke Perseo revenis kaj rapidis renkonte al li. Gxojplene sxi cxirkauxbrakis la filon kaj bonvenigis ankaux lian edzinon.

  "Gardu vin kontraux la regxo", - sxi avertis Perseon kaj rakontis, ke la regxo volas pereigi lin.

  "Ne estas plu kauxzo por zorgo", - diris Perseo kaj rakontis al la patrino, kio okazis.

  Perseo farigxis regxo. Li vivis kun Andromedo kaj sia patrino sur la insulo. Sed de la malnova antauxdiro li ne povis fugxi.

  Amika regxo invitis Perseon al festaj ludoj en sian urbon. Perseo partoprenis la konkursojn kaj jxetis la diskon tiel mistrafe, ke gxi falis en la spektantaron kaj frakasis la kranion de maljunulo. La maljunulo estis lia avo Akrisio, kiu multajn jarojn antauxe ordonis jxeti sian filinon kaj la nepon en kesto en la maron. Pro timo pri la orakolo la avo fugxis el sia burgo kaj vagadis kamuflite tra la mondo. Sed la sorto trovis lin kaj la antauxdiro plenumigxis.

  Profunde kortusxite Perseo enfosis sian malfelicxan avon kaj reiris al sia regno.

  Sagxe regis regxo Perseo. La sorcxodonacojn li redonis al la diino Atena. Nur la sakon kun la kapo de Meduzo li ankoraux retenis dum certa tempo. Neniu malamiko kuragxis ataki lian landon. La kapo de Meduzo protektis

dolcxan pacon.

          Prilaboris kaj E-igis Vladimir Turk kaj Jarka Mala

 

 

       Enigmoj kaj problemoj

            

   Redaktoro: Anatolij Masenko,

Gerojev-Medikov 15 - 1,

RU-357739 Kislovodsk, Rusio;

r.p.: masenkoai@mail.ru

 

            Metagramoj

  Cxar tia enigmospeco jam delonge ne aperadis en la rubriko, Ni klarigas, ke _metagramoj estas tiuj vortoj,

kiujn oni ricevas sxangxante unu- aux plurfoje la saman literon  aux alterne diversajn literojn de la komenca vorto.

Ekzemple:

1. forko-korko-porko;

2. lano-mano-mono-modo.

 

  Cxi tie ni proponas kvar seriojn de metagramoj, kies sxangxoj koncernas nur la vokalojn. Ni ne indikas la liternombron de la vortoj, sed la solvon plifaciligos la difinoj kaj la scio, ke la vokaloj aeiou prezentigxos laux

ilia alfabeta ordo.

         N-ro I.

1. grupo; 2. elemento; 3. translokigxo; 4. metalo; 5. besto.

         N-ro II.

1. malmolajxo; 2. domparto; 3. sxip-spino; 4. korpoparto; 5. insekto.

         N-ro III.

1. kolormanko; 2. antauxen-aux forpusxo; 3. energifonto; 4. euxropano; 5. insekto.

         N-ro IV.

1. pezo; 2. planedo; 3. ago movi al si; 4. elstarajxo; 5. konstruajxo.

 

Viajn solvojn (surpapere aux rete) ni atendos gxis la 15-a de oktobro.

 

 

        Forpaso

La 23-an de aprilo en Moskvo (Rusio) forpasis Vladimir Sedov en sia 83-a vivjaro. En E-movado li estis tre agema dum 1975-1990, partoprenante multajn enlandajn E-renkontigxojn, la IKBE-ojn en Varna 1978 kaj en Varsovio 1987. Li gvidis E-sekcion cxe Tutrusia Blindul-Asocio, organizis brilajn konferencojn en Sxcxerbinka, Bikovo, Moskvo kaj Belgorod. Cxar profesie li kunlaboris en la brajla eldonejo, ni danksxuldas al li aperigon de 9

E-verkoj, inter kiuj plej gravas, certe, la dekvoluma E-a-rusa vortaro, kiu gxis nun fidele servas al nialandaj ges-anoj. Kvankam sian lastan vivperiodon Sedov pasigis ekster nia movado, tutegale ni respekte kaj dankeme memoros nian karan forpasinton.

               Anatolij Masenko.