Esperanta ligilo
n-ro
4, aprilo 2017
Enhavtabelo
Mortotago de Zamenhof
La 83-a Internacia
Kongreso de Blindaj Esperantistoj (IKBE83) La sepa komuniko
Lingva forumo. Pri la
emo okupigxi pri Esperanto.
Cxu la lingvo evoluis
pli frue?
Por via sano. Akvo de
la vivo.
Fisxhauxto kuracas
homan hauxton.
Bone dormi, bone
mangxi, bone vivi
Diversaj interesajxoj.
Novajxmedio estas pli agxa, ol omi supozas.
Lauxta telefonado en la
tramo. Plurtaskumado.
Poezio. Sorcxa violono
Poezio el cxiuj cxieloj
Mortotago de Zamenhof
La 14-a
de aprilo 2017
estas la mortotago de Ludoviko
Zamenhof, iniciatinto de Esperanto. En tiu cxi solena
tago, Universala Esperanto-Asocio ree substrekas la gravecon kaj dauxran
valoron de lia vivoverko.
En kristanismo, se temas pri sanktuloj, oni
celebras nur morto-tagon, kiel Tago de Sanktaj Petro,
Pawlo, Marko... Nur de tri personoj oni celebras nasko-tagon: Jesuo, Maria kaj
Johano.
Estas strangete, ke ni
gratulas unu la alian okaze de 100-jarigxo ekde mortotago de inicianto de sola
vere Internacia Lingvo... Tamen estas vere grava fakto, ke la lingvo supervivis
la patron je 100 jaroj, pri kio ne
multaj inventajxoj povas fanfaroni...
IKBE 83 / La sepa komuniko
08 - 15.07.2017.
Sokobanja, Serbio
Temo: "Rolo de
sxatokupoj en la vivo de nevidantoj".
Enkadre de la IKBE
okazos: du LIBE-kunvenoj, traktado de la kongrestemo, cxiumatena E-kurso, du
ekskursoj (la tuttaga kaj duontaga), sxakturniro, la nacia kaj arta vesperoj,
kaj, kompreneble, la dezirantoj povos gxui
tieajn kuracigajn termobanigxojn.
Momente ni havas cx.
45 kongresontojn el 13 landoj kaj 3 kontinentoj. Cxefe
temas pri realigitaj aligxoj kaj kelkaj konfermotaj. Aldonigxos la helpantoj.
Ni plu laboras,
informas, invitas kaj preparigxas por bone gastigi, laborigi kaj gxuigi, ankaux
vin!
Ni sxatus ke ne multaj
landoj / sekcioj restu tute nereprezentitaj kaj, ankaux, ke la gxisnunaj
aligxintoj havu pliajn kunvojagxantoj el siaj kaj survojaj landoj.
Se vi havas eblecon,
aligxu kun ili! Ni atendos vin kaj, kiel jam dirite,
eventualajn solulojn ni aldone helpos per la surlokaj IKBE-akompanantoj.
Elkoran bonvenon!
Visnja Brankovicx,
Teknika organizantino de la IKBE83
kun LIBE - teamo
orbispictus@iol.it / visnja.brankovic@os.t-com.hr
posxtelefonoj HR /
IT:
+385 / 99 50 11 912 kaj + 39 / 327 98 300 86 +381 62 82 582 76
UEA-konto: orpi-o
Lingva forumo
Pri la emo okupigxi pri Esperanto
Lernado de lingvo estas pena
procezo. Cxe eta infano gxi okazas cxefe en la dekstra cerboduono, nome en la
analoga parto de la cerbo. Tie la agoj kaj reagoj de la cerbo celas rapidan
efikon. La maldekstra cerboduono aliflanke estas la sistemeca, do, gxi estas
malpli uzata por la parolado de lingvo.
Sed lingvo ja havas
strukturojn, sistemon, nome gramatikon, sonsistemon, vortfaran sistemon. Do por
la lernado de lingvo en lernejo aux en kurso, kie oni instruas la diversajn
strukturajn elementojn de lingvo, la maldekstra cerboduono povas bone servi,
precipe se temas pri bone strukturita lingvo kiel E-o.
La ekkono de strukturoj de lingvo povas
redukti la bezonon pri lernado de vortoj, kaj povas rapidigi la formadon de
vortoj kaj frazoj cxe la parolanto. Tio ja okazas cxe
E-o. Tamen tio ne signifas, ke la lernanto povas rezigni pri la lernado de la
lingvo laux la dekstra cerboduono, kio konsistas el auxskultado, ripetado de
vortoj kaj frazoj.
La kompreno de strukturoj de lingvo dependas
de la inteligenteco de lernanto, dum la auxskultado kaj ripetado de vortoj kaj
frazoj estas laboro, kiu ne postulas apartan inteligentecon. Sed tiu laboro estas nepre necesa, se oni volas atingi fluecon
en la parolado de lingvo.
Cxio tio povas esti suficxe granda peno, kaj
la emo pri la lernado povas rapide elcxerpigxi se ne alvenas suficxe da
sukcesoj, nome sukcesoj de kompreno kaj sukcesoj de parolado de la lernata
lingvo. Kaj tio ne estas io abstrakta, sed tre
konkreta. Oni ja ne lernas lingvon nur pro la lingvo
mem, sed por kompreni ion, pri kio oni interesigxas kaj por paroli pri tio kun
homoj ekster la kutima lingva medio.
Tio ja sxajne cxe
E-o estas iom alia afero: La jam 700.000 lernantoj cxe Duolingo estas unuavice
scivolemaj, ili volas eltrovi la apartajn ecojn de E-o por povi prijugxi gxin,
cxu gxi vere estas lerninda kaj do valoras la penon okupigxi pri gxi. Sed post tiu malkovro ili nur dauxrigas la lernadon, se ili trovas
iun avantagxon, se ili povas sperti iun konkretan sukceson per la lingvo.
La minimuma sukceso estas la kompreno de persone
interesaj enhavoj, do, ke oni povas lerni ion per la lingvo. La lernanto tial
baldaux devas havi je dispono tekstojn por legado kaj auxskultado pri temoj,
kiuj estas interesaj por la lernanto. Se oni interesigxas pri iu certa temo, tiam oni ankaux pli facile komprenas tekston
pri tiu temo, ecx se la teksto vere ne estas lingve facila.
Pli granda sukceso estas la aktiva parolado
de la nova lingvo kun homoj, kiuj interesigxas pri la
samaj aferoj. Tiucele organizantoj de kongresoj kaj renkontigxoj devas atenti
pri kongruaj interesoj de la partoprenantoj. Tio estas atingebla per la
koncerna kongresa temo. Se gxi estas suficxe konkreta, tiam aligxas cxefe nur
tiaj homoj, kiuj interesigxas pri gxi. Sed tio, kompreneble, ankaux signifas,
ke multaj potencialaj partoprenontoj ne aligxas kaj ke tial la nombro de
partoprenantoj restas malalta. E-o mem kiel kongresa
temo tute ne suficxas, per gxi oni ja povas allogi suficxe da homoj al la
arangxo, sed la sukceso por la partoprenantoj restos limigita.
Eble, ankaux por tio la interreto estus
helpilo: Eblus arangxi virtualajn renkontigxojn kun
tre konkretaj temoj. Kaj se post tio oni vidus, ke por certaj temoj estas
suficxe da homoj, kiuj interesigxas pri tiuj temoj, tiam povus okazi ankaux
realaj renkontigxoj pri tiuj temoj.
Tiel eblus motivigi homojn plue okupigxi pri
E-o, kaj tiel do eblus kreskigi la nombron da E-parolantoj.
Amri Wandel
Cxu la lingvo evoluis pli frue?
Antauxnelonge studajxo montris, ke makakoj
teorie kapablus paroli. Nun oni identigis ankaux cxe pavianoj sonojn, kiuj
estas parencaj kun homaj vokaloj. Esploristoj
konjektas: la evoluo de la lingvo, eble, jam komencigxis pli frue, ol pensite.
La esploristoj de la universitato en
Aix-en-Provence konjektas, ke jam la lastaj komunaj antauxuloj de homoj kaj
pavianoj antaux proksimume 25 milionoj da jaroj povis
elbusxigi sonojn, kiuj similis al lingvo.
"Parola lingvo ne postlasas
fosiliojn", - skribas la biologoj. Tio, laux ili,
estas la kauxzo por tio, ke la evoluo de la lingvo estas tiel malfacile
esplorebla. Laux largxe disvastigxinta teorio, la evoluo de la lingvo estas
kunligita kun la pozicio de la laringo en la kolo: cxe
homoj la laringo kompare al nehomaj primatoj situas tre profunde. Kelkaj pli
novaj studajxoj tamen vekis dubojn pri tiu teorio.
La francaj esploristoj unue registris dum
naux monatoj sonojn de gvineo-pavianoj (papio papio), kiuj vivas en la
primato-centro en Rousset-sur-Arc. Aparte fekunda, lau la esploristoj, estas la
duona horo antaux la tempo de dono de vorajxoj. Fine oni analizis la sonojn de
15 plenkreskaj bestoj, tri maskloj kaj 12 inoj, cxar la altaj sonoj de la junaj
bestoj ne permesis analizon de vokaloj.
La esploristoj komparis la formadon de sonoj
kaj la koncernajn sonfrekvencojn de la pavianoj kun
vokaloj, kiuj estis parolataj de dekdu-jaraj homoj. Cxar cxe ili
la vokalkanalo (la parto de la parolaparato supre de la laringo) estas
proksimume same longa, kiel cxe pavianoj. Tiel la sciencistoj fine povis
atribui la unuopajn pavianajn sonojn al homaj vokaloj: la tipajn por pavianoj
kriojn "ua-ho" al a kaj o, la bojacxadon same al la a, du
grunt-sonojn al la u kaj unu gruntadon al aparta i, kiel
gxi ofte aperas en slavaj lingvoj. La vokalo de babilado korespondas al la a
kaj la ina kopulacia voko al la o.
La biologoj ankaux trovis du tiel nomatajn
aksojn de la sonproduktado: la lango antauxe aux malantauxe, lango alte aux
profunde. Tiuj aksoj ekzistas ankaux cxe la homo. Tiu ekkono estis konfirmita
per anatomiaj esploroj cxe du pavianoj, kiuj estis mortintaj pro natura kauxzo:
La lango de la pavianoj havas la samajn muskolojn, kiel
la homa lango.
Cxiuj ekkonoj de la studajxo kune laux la
esploristoj donas indikojn, ke la lingvo cxe la homo eventuale ekestis pli frue
ol antaux proksimume 100.000 jaroj, kiel oni ofte
supozas tion.
Dum la pasintaj jaroj sur tiu
esplorkampo aperis pluraj novaj ekkonoj. Ekz., kognaj
biologoj en Vieno povis montri, ke makakoj same posedas la anatomiajn
strukturojn por ebligi la formadon de lingvaj sonoj.
Por via sano
Akvo de la vivo
Male al amaso da substancoj, kiujn ofertas al
ni industrio de medikamentoj, ekzistas unu forgesita
preskaux, kvankam suficxe bone konata delonge. Kiam mi estis infano, mi ne tro
sxatis gxin, cxar mia patrino aplikis gxin, kiam mi vundigxis, kaj sxi volis
priversxi la frotvunditan lokon sur mia genuo, por ke ne okazu ia infekto. Tiucele sxi prenis peceton da vato, kiun sxi
versxis abunde per akvo el boteleto, kaj delikate sxmiris mian vundon. Tiu cxi
loko intense sxauxmigxis kaj iom "pincxis", sed dank'al tio purigxis.
Kelkaj kuracistoj konsilas gargari la gorgxon dum malsano per tiu akvo, kiu estas alinomata "oksigena akvo", kaj
kemiistoj preferas sxajne la difinon "hidrogenperoksido".
Multe pli interesa estas tamen ne la ekstera
uzado de tiu cxi substanco, sed gxia interna aplikado,
nome pere de envejniga enversxo. Informoj pri tiu temo
devenas jam el la komenco de la 19-a jarcento. Gxenerale la mekanismoj pri
funkciado de hidrogenperoksido sur la celnivelo estas suficxe bone konataj, sed
ne entute.
En 1928 preskaux en la tuta mondo eksplodis
epidemio de gripo. Jen tiam preskaux 98% da malsanaj homoj estis mortantaj pro
la komplikajxo, kiu estis la virusa pneuxmonio. Gxuste tiam en Usono por la
unua fojo oni donis la oksigenan akvon per envejniga enversxo al ege malsanaj
personoj, kiuj estis opiniitaj kiel nesanigeblaj.
Malgraux tio 48 percentoj el ili estis travivintaj.
Temis do pri evidenta sukceso de tiu cxi metodo, kiu
tamen ne estis plu propagita, cxar baldaux poste oni komencis vendi
antibiotikojn kaj vakcinojn.
Tio kion d-ro Charles Farr esploris dum
multaj jaroj kun siaj kunlaborantoj, kaj precipe iliaj
atingajxoj estas preskaux medicina miraklo. La agado de tiu
cxi scienca grupo okazis en la auxtoritata scienca institucio, kiu estis la
Universitato en Baylor en Teksaso.
Malgraux ke parto de la dokumentaro de d-ro
Farr strange malaperis, tamen suficxe multe restis. Alia sciencisto - d-ro
Edward Carl Rosenow skribis ecx 450 publikajxojn pri la envejniga aplikado de
la oksigena akvo. Kaj denove estas strange, ke en la biblioteko de la fame
konata kliniko Mayo, la publikajxoj de d-ro Rosenow mankas. La sercxiloj
komputilaj post la enskribo de la nomo "Rosenow hydrogen peroxid"
montras nur cxi-suban mencion, sed nenion pli?!!!
Estas same strange, ke tute neatingebla estas
la laborajxo de la germana kuracisto H.S.Regelsberger, kiu praktikis la
kuracadon de la arteria hipertensio per la samaj envejnigaj enversxoj de
hidrogena peroksido.
Kion do pruvis post sia esplorado d-ro Farr? Li pruvis, ke la oksigena akvo, enkondukita al la
organismo, havas la jenajn efikojn:
1. Gxi akcelas la
metabolajn transmutaciojn, kio nun estas universale konata
2. Gxi malstrecxigas
arteriajn angiojn
3. Gxi grandigas la
oksidigon de histoj en la tuta organismo
4. Gxi aktivigas la
imunsistemon, precipe koncerne leuxkocitojn
5. Gxi bonege efikas
cxe cxiuj malsanoj kaj infektoj bakteriaj kaj virusaj
6. La oksidigo de
organismo ne estas la rezulto de la enkonduko de oksigeno, kiu trovigxas en
hidrogenperoksido, sed...
7. : la kauxzo de la bonegaj terapiaj efikoj estas la
nekonata pli frue fenomeno pri intensa aktivigxo de la tuta enzima
mastrumado!!!
Por ne turmenti vin
per pli da medicina terminaro, ligita kun tiu cxi fascina temo, permesu al mi
nur starigi la demandon: kial medicino ignoras nuntempe la ekziston de pli ol
6000 sciencaj prilaborajxoj pri la temo? Ekz., la scienca grupo de d-ro Farr
elmontris, ke la livero de la oksigeno pere de la apliko de envejnigaj
enversxoj povas esti kvaroble pli granda, ol tio cxi estas atingebla danke al
t.n. hiperbarica cxambro cxe t.n. oksigena
terapio. Oni rimarkis ankaux, ke la saturita per oksigeno (la
vejna sango) ecx post la transiro tra pulmoj preskaux ne sxangxas sian intense rugxan koloron. Kion tio cxi signifas, scias
bone cxiu kuracisto. En unu el la
usonaj klinikoj oni faris gxis nun jam pli ol 80000
enversxoj sen registri ajnajn seriozajn kromefikojn. La dauxrigo sekvos.
Andreo Bach
Fisxhauxto kuracas homan hauxton
Akcidentoj kauxzantaj hauxtbrulon estas oftaj
en la tuta mondo. Depende de la kvanto da damagxita korpa surfaco kaj de la
profundeco de la vundoj, ili povas esti serioze
minacaj al la vivo. Krome, ili estas cxiam tre
doloraj, kaj reformigo de sana hauxto postulas longan tempon. Ofte la vundoj
infektigxas, malgraux puriga, cxiutaga lavado kaj almetado de kontrauxmikrobaj
lokaj medikamentoj. Plej ofte oni uzas por tio antibiotikajn ungventojn.
Novajxo pri tio estas nuntempe uzo de fisxa
hauxto por resanigo de homaj hauxtbruloj. Gxi prognozas mildigon de la suferado
de tiuj pacientoj. En la Universitato de Ceara, en la nordorienta regiono de
Brazilo, oni esploras tiun eblecon ekde la jaro 2015. Unuafoje en la mondo.
Studoj montris, ke la hauxto de fisxo nomata
(en Brazilo) "tilapia" (genro tilapia) povas esti tre tauxga biologia
pansajxo, en tiaj kazoj. Oni konstatis, ke la hauxta strukturo de tiu fisxo estas tre ricxa je certa tipo de proteino
(kolageno), kiu favoras pli rapidan cikatrigxon de vundita homa hauxto. Kaj tiu fisxo estas abunde, facile trovebla en brazilaj riveroj
kaj lagoj. La sciencistoj zorge purigas la fisxan hauxton per hemiajxoj kaj
speciala radiado, forigas cxian mikrobon. Eblas stoki tiun materialon dum
relative longa tempo. Pecojn de tia fisxhauxto oni
simple almetas sur la bruligitan homan hauxton. La pansajxoj tute ne odoras
malagrable.
Unue oni analizis la rezulton de tiu nova flegtekniko per kobajoj. Cxar la rezultoj estis
esperigaj, tial nun oni komencas observi gxin je homaj pacientoj. Nur post
detala observado oni fine povos enkonduki gxin al gxenerala uzo, se
konfirmigxos la bonaj rezultoj. Provizoraj datumoj montras, ke homaj
brulvundoj, per la nova tekniko, montris plurajn avantagxojn, kompare kun la tradicia metodo: malpli da doloro, malpli da
infektoj, pli rapida cikatrigxo kaj malpli da kostoj. En certaj kazoj oni ecx
sukcesis eviti postan transplanton.
Tilapia estas genro de pluraj specioj,
devenintaj el Afriko, kie oni kulturas ilin jam de jarmiloj, en Egiptujo. Ili
estas specoj de fisxoj plej multnombre trovataj en la mondo. Ili adaptigxas al
tre variaj medioj, rilate al temperaturo, oksigeno kaj salokvanto en la akvo.
Gxi havas blugrizan hauxton
kaj vivas kutime en grupoj.
Bone dormi, bone mangxi, bone vivi
Inter pluraj aliaj dangxeraj konsekvencoj, la
moderna vivstilo malbone influas du gravajn faktorojn de la homa sano: la
dormado kaj la korpograseco. La vivo en grandaj urboj, (sed ne nur en la
grandaj) ofte kondukas al nesuficxa kvanto da horoj de dormado. Krome, oni
dormas dum ne tauxgaj horoj de la diurno, foje en nesilentaj lokoj. Pri la
mangxokutimoj de la modernaj homoj, (inkluzive de infanoj), ni
cxiuj scias, ke ili kondukas al senprecedenca epidemio de obezeco en granda
parto de la mondo. Temas pri gxeneralaj misdormado kaj mismangxado.
Antauxnelonge, la Euxropa Revuo pri Klinika
Nutrado alportis unu plian gravan informon al tiu
temo. Gxi publikigis interesan kaj gravan esploron de britaj sciencistoj, kiu
starigis rilaton de kauxzo kaj rezulto inter nesuficxa dormado kaj pliigo de
kalorioj en la dieto. Alivorte, se homo ofte dormas nesuficxe, tiam li emas
engluti pli da kalorioj, kaj sekve plidikigxi. Mezume, ili
englutas 385 pliajn kaloriojn en la tago post nesuficxa dormado. Kaj,
kompreneble, tio povas konduki al obezeco, iom post iom. Tio ne signifas, ke ili mangxas nepre pli grandajn kvantojn da nutrajxoj, sed ke
ili nekonscie elektas pli kaloriajn mangxajxojn. En tia
situacio, ili emas elekti nutrajxojn, kiuj enhavas pli da graso, ol da
proteinoj. Kaj perdigxas la ekvilibro inter englutitaj kalorioj kaj konsumado
de energio flanke de la korpo.
Analizado de la mangxokutimoj post nesuficxa
dormado montris, ke la problemo sidas precipe en la tiel nomataj
"luncxoj". Gxenerale ili konsistas el kukoj,
biskvitoj, fritajxoj kaj aliaj salsaturitaj mangxetoj, kiuj preskaux cxiam
enhavas relative grandan kvanton da graso. Kaj tio signifas lauxgradan
akumuligxon de korpopezo. Estis tempo, kiam iuj homoj opiniis, ke dormado estas
"perdo de tempo". Nun oni scias, ke gxi estas grava fiziologia
funkcio. Gxi restarigas la cerban organizon kaj influas la gxeneralan korpan
metabolismon. La homoj devus pli respekti tiun parton de sia diurno.
Obee al la proverbo: "Bone dormi, bone
mangxi, bone vivi".
(laux
Esperanta retradio).
Diversaj interesajxoj
Novajxmedio estas pli agxa, ol omi
supozas
Gxis nun la jaro 1605, kiam en Strasburgo
aperis la unua presita semajna gazeto, estis konsiderata kiel
komenco de la lauxperioda gazetara metio en Euxropo. Sed jam antauxe aperis
novajxkomunikoj sur unuopaj folioj, kiel tion
dokumentas esplorprojekto.
Tiel nomataj "novelantoj" kolektis
la novajxojn por ricxaj abonantoj kaj verkis ilin manskribe. La plej konataj el
ili estas la "Fugger-gazetoj": Tio estas kolekto de 16.000
"gazetoj", kiujn du fratoj el la fama komercista dinastio de la
"Fugger-oj" ricevis perposxte el la tuta mondo al Augsburgo dum
malfrua parto de la 16-a jarcento.
La novajxoj en germana kaj itala lingvoj,
kiuj estis kolektitaj de la fratoj Fugger, estas arkivitaj laux jarkolektoj en la
auxstra nacia biblioteko. En scienca esplorprojekto historiistoj de la
universitato de Vieno ciferecigis la Fugger-gazetojn kaj igis ilin tiel
alireblaj por la internacia esplorado. Krome estis registritaj cxirkaux 10.000
personoj, kiuj estis menciitaj en la gazetoj kaj ankaux 5.500 lokoj. Per sia
laboro la esploristoj povis pruvi, ke la kolekto ne estas - kiel
oni kredis gxis nun - ja tre konata kaj ampleksa unikajxo, sed ke gxi estas
parto de la euxropa gazetara sceno de la frua novepoko.
Nome komparo de la historiistoj montris ke, ekz., en Dresdeno, Wolfenbuttel, Lepsiko kaj Weimar aperis
identaj gazetoj. Tamen la ricevintaro, kiu ampleksis nur kelkdekojn da
abonantoj, estis suficxe malgranda.
La Fugger-gazetoj
tiel markas la komencon de la regula konsumo de novajxoj en la germanlingvaj
landoj kaj dokumentas precize laux la epoko la tempon antaux la ekesto de la
presita gazeto inter la jaroj 1568 kaj 1605. Per la Fugger-gazetoj ekestis tiel
la "unua komerca novajxportilo de Euxropo".
Dum la ciferecigo de la Fugger-gazetoj
evidentigxis krome, ke jam funkciis dum la malfrua parto de la 16-a jarcento
"konsiderinda informreto" en Euxropo. Kiel tiaman novajxocentron la
esploristoj povis eltrovi la urbojn Romo, Venecio, Augsburgo, Kolonjo, Antverpeno,
Vieno kaj Prago; kelkaj novajxoj tamen ankaux venis el transoceanaj landoj, el
Hindio, norda Afriko kaj proksima Oriento.
La Fugger-gazetoj tamen apenaux aspektis kiel hodiauxaj gazetoj. Temis tiam pri unuopaj folioj, sur
kiuj estis skribitaj la novajxoj. Plejgrandparte estis komunikoj pri militaraj
eventoj, gravaj intertraktoj, princaj geedzigxoj kaj politikaj evoluoj en
Euxropo. Al tio aldonigxis malkovraj vojagxoj al transoceanio, malpli ofte
religiaj konfliktoj kaj sensaciaj novajxoj pri murdoj aux simile.
Lauxta telefonado en la tramo
Cxu telefonadoj vere estas pli lauxtaj, ol
normalaj interparoloj, tio ne estas klara. Cxiukaze tamen homoj parolas pli
lauxte, se cxirkaux ili estas pli lauxte.
Estas suficxe gxene, se la apudsidanto en la
tramo plenlauxte kriacxas en la posxtelefonon - kaj tion faras, se temas pri
aferoj, kiuj onin tute ne interesas. Tio, versxajne, estas ankaux la punkto,
kiu decidas, kiom gxenas la mallibervola prisonigado. Cxar cxu en publika medio
telefonado estas pli lauxta, ol aliloke, tio nur malfacile estas konstatebla.
Analizoj tamen montras, ke ni sentas telefonadon kiel
pli malagrabla, ol normalajn interparoladojn en la cxirkauxo.
"La auxskultado estas pli strecxa, cxar
mankas la duono de la enhavo", - klarigas sciencisto de la instituto pri
esplorado de sono en Vieno. La ripetaj pauxzoj en la parolado gxenas. Cxe
fremdlingvaj telefonadoj tio malpli gravas, tiukaze oni pli facile
preterauxskultas. Britaj esploristoj testis en la atendejo de sancentro: se iu telefonadis en cxina lingvo, tio estis prijugxata kiel ne
pli gxena, ol normala interparolo en tiu lingvo. Krome montrigxis, ke dependas
de la ofertata informaro, kiom gxenas telefonado. Se tio promesas kromvaloron, ekz., interesajn enhavojn kiel la gajno de konsiderinda sumo
da mono aux problemoj de personaj rilatoj, tiam oni perceptis la gxenon kiel
malpli granda.
Same ne sxajnas esti pruvite, ke telefonadoj
estas pli lauxtaj, ol normalaj konversacioj. Por ambaux validas, ke homoj cxe
bruo levas sian vocxon por esti komprenataj - do, ankaux, ekz., ce telefonado en la tramo. Tiu
fenomeno, kiu estas konata de cxirkaux cent jaroj sub la nomo Lombard-efiko,
diras, ke oni plialtigas la bazan frekvencon de la vocxo kaj mem farigxas pli
lauxta. Cxe tio "lombarda" parolado ne nepre estas kriado. Oni ja parolas pli lauxte, sed ankaux pli malrapide. Gravaj
vortoj kaj ankaux vokaloj dum la parolado estas plilongigataj.
Kaj tiam estas ankoraux la kunauxskulta
efiko. En la analoga telefonio siatempe tiucele aldonita ehxo kompensis tion,
ke oni mem auxdas sin malpli bone, kaj tial parolas tro lauxte. En
posxtelefonoj parte ankaux disponeblas tiu teknika
subteno. Sed tie gxi estas signife pli malfacile agordebla, cxar la bona
malnova telefonaparato ja staris cxiam en la sama loko
en la antauxcxambro, do, gxi funkciis sub plej ofte identaj kondicxoj. Kun la
posxtelefono en la mano oni dauxre movigxas kaj malsamaj medioj estas ankaux
malsame lauxtaj. La konsekvenco el tio estas, ke se la aldonita ehxo estas tro
mallauxta, oni parolas tro lauxte, kaj se gxi estas tro forta, oni parolas tro
mallauxte.
Plurtaskumado
Plenumi diversajn aferojn samtempe, tio en
kelkaj situacioj estas pli malfacila, ol oni supozas. Tamen al unu grupo da
homoj tiu plurtaskumado estas aparte sukcesa: al junaj
virinoj.
Junaj virinoj apenaux perdas koncentrigxon
cxe intensa penslaboro. Cxe viroj kaj pli agxaj virinoj aliflanke la dekstra
brako svingas dum irado rimarkeble malpli, se ilia maldekstra cerboduono estas
okupita de pensotasko. Tion raportas sciencistoj el Germanio kaj Svislando en
brita faka jxurnalo.
Tio, laux la sciencistoj, montras, ke la
cerbo cxe la regado de la braka svingo ludas gravan rolon. La kapablo pri
plurtaskumado cxe junaj virinoj en tiu kazo supozeble
bazigxas sur malsamaj hormonaj niveloj, skribas la
esploristoj.
La esploristaro de la universitata kliniko
Balgrist en Zurihxo sendis entute 83 virojn kaj
virinojn en la agxo inter 18 kaj 80 jaroj sur kurbendon en gimnastikejo. Cxe
agrabla rapideco de irado ili devis solvi malfacilan lingvan taskon, la tiel
nomatan Stroop-teston: Oni montris al ili sur ekrano vortojn pri koloroj, ekz.,
la vorton "verda", tamen jen kaj jen sur la ekrano la nomo de la
koloro aperis en alia koloro. Ili tiam devis nomi la koloron.
Unuflanke montrigxis, ke la testpersonoj laux
plialtigxanta agxo pli kaj pli malbone sukcesis plenumi la taskon. Aliflanke,
cxe la solvado de la taskoj la svingo de la dekstra brako estis bremsata, tiel
ke la svingomovoj de ambaux brakoj farigxis malsimetriaj. Cxar la prilaborado
de lingvaj taskoj kiel la Stroop-testo okazas en la
maldekstra cerboduono, la efikoj estas videblaj cxe la dekstra brako, klarigas
la esploristoj. Gxiaj movoj estas regataj de la maldekstra cerboduono.
Esceptan rezulton liveris junaj virinoj:
Iliaj brakoj ankaux cxe la solvado de la lingva tasko svingis simetrie. Nur
post la menopauxzo evidente pli malbonigxas la kapablo. Tio versxajne estas
kauxzita pro la sxangxita nivelo de la hormono estrogeno, skribas la
sciencistoj. El tio eblas derivi la imagon, ke traktado per hormonoj de certaj
cerbaj areoj povus plibonigi malfacilojn de irado aux la falemon de pli agxaj
homoj.
Poezio
Jurij Rybcxinskij
Sorcxa violono
Venis nesten sur la
poplo birdo blanka,
Suno laca de la kampo
iris for.
fascinigis muzikisto min senmanke,
Kaj ekregis tiu amo en la kor'.
Min eksorcxis dolcxa
kordo violona,
Voj-eraris en arbaro
melodi;.
Sur flugiloj de l'unuaj
gruaj sonoj
Amoplena, portis koron
mi al li.
Mi alvenis, kiel flor' al primavero,
Proksimigxis, kvazaux
al la tron' princin',
Kaj ne sciis: violona
son' etera
Volas tenti la alian,
sed ne min.
E-igis T. Muhxamedsxina.
Poezio el cxiuj cxieloj kvarfoje
Nicola Morandi kaj Giuseppe Campolo
(alidirite Samideano) vokas al cxiuj samideanoj en la tuta mondo.
Karaj geamikoj samideanoj, via kaj nia celo
estas la disvastigo de E-o, cxar E-o estas certe grava rimedo por la progreso
de la homaro. Sed vi kaj ni bone konas la
malfacilajxojn pri gxia diskonigo. Do, ni volas
proponi al vi diversan strategion.
1) Inviti poetojn de
viaj landoj partopreni en la konkurso "Poezio el cxiuj cxieloj", (kiu
jam fruktis grandan nombron da novaj E-istoj en Italio). Koncerne tion, cxu vi, aux kelkaj s-anoj inter vi, estas disponeblaj traduki el
via loka lingvo al E-o? Ni povus akcepti la partoprenon en la konkurso de
poemoj el viaj lingvoj, se vi akceptus traduki ilin.
Bonvolu sciigi al ni, cxu vi estas disponeblaj. Bv.
ankaux diskonigi la konkurson inter la poetoj de viaj landoj. Tio estus granda
afero favore al E-o. Cxu vi konsentas? Via eventuala
inklino al tradukado estus ankaux necesa por nia nova projekto,
"Esperantista Sicilio", kiun ni baldaux
proponos.
2) Esperantista
Sicilio. Ni petas vin legi la prelegon, kiu estis farita de Samideano la 18-an
de oktobro 2016, dum la premiad-cerimonio de la tria fojo de la konkurso
"Poezio el cxiuj cxieloj". En gxi vi trovos
ankaux la motivojn pri la starigo de "Esperantista Sicilio", kiu,
verdire, ne rilatas ekskluzive al Sicilio kaj E-o; gxi rilatas al la civila
evoluo de la homa socio. Ni petas vin legi kaj esprimi
viajn opiniojn. Kaj, se vi sxatas tiun projekton, vi
estas invitataj helpi kaj partopreni en gxi. Bonvolu sendi eventualajn
demandojn al siciliaesperantista@gmail.com
Nicola Morandi kaj Giuseppe Campolo Konkurso pri poemoj en itala kaj Esperanto:
http://iconcorsidisamideano.altervista.org/Poezio.html
Konkurso pri romanoj
tradukitaj en Esperanton el iu ajn lingvo de la
planedo:
http://iconcorsidisamideano.altervista.org/KonkursoRomanoj2017.html