Esperanta Ligilo
Oficiala organo de
Ligo Internacia de Blindaj Esperantistoj (LIBE)
numero 8 - Oktobro
2023
Enhavtabelo
Pardonpeto de la redaktinto.
Kio okazas en interreto.
Kio okazas en Afriko.
Cxunjo demandas: de kie venis
fingronomoj?
Jocxjo (mikronovelo).
Rompo de legxo (mikronovelo).
sxako: Novajxoj de IBCa.
Pardonpeto de la
redaktinto
Karaj legantoj! mi ne auxdis gxin,
sed certas, ke eksonis pli-malpli
gxenerala grumblado pro la malfruigxo de tiu cxi
numero de EL. Ekestis
fakte iuj malfacilajxoj, kiuj kauxzis tiun
malfruigxon, kaj ni povis venki
ilin nur danke al la helpemo de s-ino Milena
Jelinkova, kiu kuragxis
alfronti flanke di sia edzo la
al sxi nekonatan problemon de brajla presado.
Danke ankaux al sxi do la
nuna numero povis aperi; tamen pri gxia malfruigxo
mi pardonpetas.
Kio okazas en
interreto
Nu, ni promesis doni kelkajn
informojn pri tio, kio okazas en
interreto koncerne esperanton kaj
specialeesperanton inter la blindaj
samideanoj.
La subaj informoj versxajne por multaj ne estos
novajxoj, sed eble
utilos al aliaj, kiuj gxis nun ne gxuis la
disponeblajn okazajxojn kaj eble
decidos farigxi ties pli-malpli konstantaj
vizitantoj.
Kompreneble tio kio okazas en nia medio estas nur
eta parto de tio kio okazas en la gxenerala
movado, sed pri tiu
"ekstera" mondo ni parolos en venonta
okazo. Nun ni limigxu al tio, kio pli
rekte koncernas nin kaj en kio multaj el ni povus
ecx kunlabori.
per Zoom, serbia esperanto-ligo kaj
Libe organizas regulajn kunvenoj
dimancxe je la 15-a horo mezeuxropa.
invitojn dissendas per retposxto Nedeljka
Lozajicx, al kiu (per retposxta
adreso nedeljkalozajic@gmail.com) turnu vin por
ricevado. Traktataj
temoj estas variaj kaj interesaj. Ekzemple la okan
de oktobro tre
interese rakontis pri la urbo
Bjalistoko, naskigxurbo de Zamenhof, la elstara
loka Esperantisto
Przemyslaw
wierzbowski. Krome, sed en aliaj tago kaj tempo,
okazos tuta kurso
pri la Esperanta literaturo kiun tra 12 lecionoj
ekde la 6-a de novembro
gxis
venonta aprilo gvidos la fakulo Zlatoje Martinov.
Partopreno estos
libera. Por informoj kaj aligxo kontaktu la supran
adreson.
Alia konata programo por retaj
kunvenoj estas Teamtalk kaj per gxi
funkcias kvar kunvenejoj kiuj rekte koncernas nin.
El ili tri funkcias
en la Rusa Federacio.
La unua kunvenejo, Lib-town,
naskigxis jam en 2009 per esperanto-kurso
iniciatita de Aleksandr Medvedev.
Nun Esperantaj unuhoraj renkontigxoj okazas
cxiumarde je la 18-a horo
laux universala tempo sub la gvido de
Olga Filippova, kaj ties temoj estas tre variaj.
Je la sama horo, cxiumerkrede, okazas
en la kunvenejo Brjanskij la
Esperantolecionoj de Vjacxeslav Suslov, precipe
por rusparolantoj; krome,
merkrede kaj dimancxe je la nauxa horoIrina
surovceva lingve prizorgas
niajn rusajn komencantojn. Pri la du supraj
kunvenejoj kontaktu s-anon
Suslov: gloro59@yandex.ru'.
Same en Rusio, ekde septembro #bjai,
funkcias la kunvenejo
2019esperanto kiun prizorgas s-ano
Nikolaj Solomencev. En gxi oni instruas esperanton
kvarfoje semajne kaj oni
kunvenas por paroliga renkontigxo cxiusabate je la
13-a laux universala
tempo. cxiumerkrede, je la 15-a, komencigxas
esperantlingva leciono pri
la i-
tala gvidata de sam-ino Violetta de Filippo.
Interese estas, ke ofte
en kunvenoj oni auxdigas esperantajn kantojn kaj
ke en la kunvenejo
estas konstante ricevebla la esperanto radio
Muzaiko kaj de tempo al tempo la Polan Radion de
Cristina Grochocka.
Plie el 2019esperanto oni povas elsxuti multajn
verkojn en
skriba aux parola formo. Por informoj: nv-solomencev@yandex.ru'.
Fine, ankoraux per Teamtalk, oni
povas partopreni la vero-jn, t'e'
la virtualajn Esperanto-renkontigxojn de la
germana Eblogo, okazantajn la
15-an de cxiu monato. Ankaux iliaj temoj estas
variaj kaj interesaj, sed
iom aparta estas la disvolvigxo de la kunvenoj,
kiuj komencigxas kutime je
la 18-a laux -universala tempo per libera babilado
kaj teknikaj
klarigoj; ekde la 20-a oni pritraktas la
aktualan temon kaj poste oni povas komenti kaj
konversacii gxis la 21-a.
Por informoj kontaktu la prezidanton de Eblogo
werner Groen cxe la
retadreso eblogo@esperanto.de'.
::::::::::::::::
Kio okazas en Afriko
La Esperantistaro akceptis entuziasme
la informon, ke venontjare la
uk okazos unuafoje en Afriko, en
Tanzanio. Por sciigi kiom malfacila kaj necerta
estis la disvastigxo de
Esperanto
en Afriko ni aperigas parton de doktorigxa verko
pri la temo. Ni
forlasas gxian unuan parton dedicxitan al unuaj
Esperanto-fajreroj en la
diversaj
afrikaj landoj, cxar ili gxenerale ne koncernis
afrikanojn; nur pri
Tanzanio, venontjara kongreslando, ni
aperigas tiun enkondukan noton.
Komencaj okazajxoj
en Tanzanio
Unuafoje aperas Delegito en la tiama
Tanganjikio en la Jarlibro de
UEA 1930 en la Moshi-distrikto cxe
la Kilimangxaro-monto: John williamson. En 1933 li
menciigxas kiel
Delegito en Dodoma, kaj poste reaperas en Kenjo.
De 1929 gxis 1934
williamson korespondis kun la Internacia Centra
Komitato pri
preparo de suxahila sxlosilo (laux leteroj
trovitaj en la Biblioteko Hector Hodler de UEA),
sed tio sxajne
restis sen rezulto. En 1939 unuan fojon aperas
delegito de la
Internacia Esperanto-ligo sur la insulo Pemba,
apud Zanzibaro: B' Heywood en Chake-Chake. En
Zanzibaro en
1960 la protestanta pastoro Robert Sparks starigis
Esperanto-kurson por
hindaj, arabaj kaj afrikaj studentoj de la King
George VI School.
Fondigxis Zanzibara Esperanta Klubo.
Kaj nun ni venu al la enhavo de la
verko, post tiaj landaj notoj.
Konklude
Kvankam estas grandaj diferencoj rilate
viglecon de la movado en
diversaj landoj, eblas trovi kelkajn
komunajn trajtojn. Kiel cxie, kaj dauxre, tiu
vigleco dependas precipe
de unu aux kelkaj individuoj kiuj tre aktivas aux
ne. Plej ofte la pioniroj
kaj unuaj aktivuloj estis koloniantoj, kiuj nur en
maloftaj kazoj
(bona ekzemplo estas Egiptio) sukcesis ne nur
varbi sed ankaux aktivigi
auxtoktonojn. Tio kauxzis ke la movado plej ofte,
se ne malaperis, minimume
multe malgrandigxis kiam tiuj aktivuloj forlasis
la landon post siaj
laboroj, pro la milito aux post la sendependigxo:
bedauxrindaj ekzemploj
estas Maroko kaj Algxerio. Evidente tio ne estis
la kazo en
Sud-Afriko, kie la movado ankaux konsistis
plejparte el blankuloj, kiuj
plej
ofte jam de pluraj generacioj logxis tie. Sed en
plejparto de la landoj,
oni ecx antaux la sendependigxo ne povis paroli
pri movado; estis jen kaj
jen Delegito, kelkaj membroj kiuj ne aktivis, kaj
jen la tuto. En tiuj
landoj kie ja estis iom da aktivado, estas
atentokapta fakto ke oni ja
suficxe facile ekaperigis revu)et)ojn, sed plej
ofte cxi tiuj havis nur
mallongan vivon. Tio ne malhelpis la redaktorojn
alvoki la
esperantistojn en
Afriko utiligi ilian revuon kiel tutregionan aux
tutkontinentan, se gxi
hazarde estis la sola revuo en la kontinento en
tiu momento. Ekzemploj
estas "La Egipta Esperantisto" en
Egiptio en 1922 kaj "Afrika Revuo" en
Maroko de 1945 gxis 1947.
Evoluo de la movado
inter 1960 kaj 1970
Enkonduko. Post la sendependigxa
ondo, la interesigxo pri Afriko
kreskis en la euxropa E-omovado, kio instigis la
jugoslavon Tibor
Sekelj al unujara migrado tra Afriko per
"Karavano de Amikeco" por
kultura intersxangxo. Aliaj esperantistoj atentis
precipe pri la lingvaj
problemoj en Afriko. En diversaj Esperanto-gazetoj
aperis, krom mallongaj
artikoloj aux anoncoj pri kurso aux ekspozicio,
jen kaj jen pli longaj
artikoloj pri la lingva situacio en Afriko, la
rolo kiun la
Esperanto-movado
tie povas aux volas ludi, kaj la malfacilajxoj
kiujn gxi povas renkonti
tie.
Oni starigis komisionojn kaj eldonis
brosxurojn por esplori la lingvan
situacion en Afriko, kaj por konvinki la
afrikanojn pri la utilo de
Esperanto rilate la solvon de iliaj lingvaj
problemoj. Inter la euxropaj
esperantistoj tamen regis malkonkordo pri la
tauxgaj strategioj por
rapide kaj
efike akceptigi Esperanton en Afriko, kio estis
instigo al polemiko en la
revuo "Esperanto".
La Karavano de
Amikeco:
la malsukcesa
komenco.
La Karavano de Amikeco ekvojagxis la
8-an de marto 1962 kun ok
partoprenantoj (el kiuj kvar esperantistoj) tra
Turkio kaj Sirio al
Egiptio.
Tie komencigxis la vera vojagxo, kiu havis kiel
intencon tramigri kiom
eble plej multe da landoj de Afriko, sed kiu post
unu jaro tra orienta
Afriko, finigxis en Daresalamo.
Kiam esperantistoj parolas aux
skribas pri la movado en Afriko ili
suficxe
ofte referencas al tiu cxi projekto de Tibor
Sekelj. sxajnas kvazaux tio
estintus la unua propagando por Esperanto en
Afriko, kiu tamen estas
konsiderata nesukcesinta, cxar la afrikaj
interesitoj ne estis
mentorataj kaj
poste ili ne plu ricevis multajn informojn, kaj
rezignis. Estas fakto
ke lia propagandado por Esperanto en Afriko
postlasis ne multajn spurojn,
sed verdire tio ankaux ne estis lia prioritata
intenco. sxajnis prefere
al li en tiu momento, dum aux gxuste post la
sendependigxo de la plejmulto
de afrikaj landoj, tre urgxe krei amikajn rilatojn
inter afrikanoj kaj
neafrikanoj, per disvastigado de konoj pri la
naturo kaj pri la homoj
de Afriko. Por tio li volis dum tiu cxi ekspedicio
kolekti multajn
informojn. Krome li estis ankaux decidinta ke ne
plu suficxas paroli pri la
foresto de Afriko en la movado, kaj li trovis ke
la momento alvenis por
ekagi. Kaj antaux ol ekagi plenforte, iu el la
aktivuloj nepre devas
konatigxi kun la faktoj pri tiuj landoj, iliaj
popoloj, lingvoj kaj
problemoj,
kaj tion li vidis kiel sian taskon. Li tamen
parolis pri Esperanto jen
kaj jen en universitatoj, kun ministroj pri
edukado, kaj en Tanzanio
ecx kun Prezidento Julius Nyerere.
Krome li survoje donis kelkajn lecionojn.
Liaopinie oni povas mezuri la
laboron de la karavano por Esperanto ne laux la
nombro de novaj
esperantistoj aux
societoj, sed ja laux "la valora kontribuo al
la ekkono de Esperanto sur tiu
kontinento", en la formo de "multaj centoj
da distribuitaj brosxuroj pri
la Internacia Lingvo, la multaj miloj da gazetoj
sur kies pagxoj oni
parolis pri Esperanto, kaj la multaj altranguloj
kaj aliaj homoj al kiuj ni
persone parolis pri gxi, kiuj povis praktike vidi
la funkciadon de nia
lingvo inter la karavananoj (Sekelj). En la lasta
cxapitreto de lia
libro, "pri la dolcxaj rememorajxoj kaj pri
tio kio nun estos farenda",
ne trovigxas ecx unu vorto pri Esperanto.
Suficxis do por li konatigi Esperanton en Afriko,
sed li ne havis la
intencon,
nek en la komenco, nek je la fino de sia vojagxo,
eksekvadi la
interesitojn.
Tiukaze oni gxustadire ne povas riprocxi al li ke
li ne faris tion
cxi. Sed ja estis UEA, sciante oficiale pri la
ekspedicio, kiu povintus
utiligi la kontaktojn faritajn, por ankaux en la
praktiko farigxi efektive
"universala" asocio.
Jarojn poste ankoraux kelkaj el liaj
adresoj estis uzataj de TEJO,
sed tiam estis fakte multe tro malfrue por
ankoraux povi profiti el la
entuziasmo kiun Sekelj lauxfame estis vekinta.
UEA-ideologio en la
komenco
de la 1960-aj jaroj
La brosxuro "Esperanto: Komuna
Lingvo por Afriko, Komuna Lingvo por la
Mondo" donas ideon pri la ideologio kiun UEA
uzis, gxuste post la
sendependigxa ondo, por akceptigi kaj vastigi
Esperanton en Afriko. gxi
aperis
en 1962, la angla, la franca kaj la araba. La
origina Esperanto-versio
de la
teksto estas verkita de Tibor Sekelj. Li komencas
per mallonga
priskribo de la gxenerala lingva situacio - kiu
finigxas per la konstato ke
homoj de diversaj afrikaj landoj ne povas kompreni
unu la alian se ili
estis koloniitaj de malsamaj euxropaj potencoj ФЗц el kio liaopinie sekvas
ke tiu cxi situacio farigxis neakceptebla kaj ke
la afrikaj popoloj urgxe
bezonas komunan lingvon. Tiu cxi lingvo devos esti
lernata tra la tuta
kontinento kiel dua lingvo, tiel ke "kultura
intersxangxo de tribo al
tribo, de nacio al nacio, ekiros paralele kun la
teknika progreso, por la
kreo de unueca kaj forta Afriko kun pli brila
estonto". Tio krome
"signifus grandan pasxon antauxen al la
interamikigxo kaj la pacigxo de la
mondo se tiu cxi lingvo aldone iam povus esti
akceptita ankaux de la
cetero de la mondo, laux la ekzemplo de
Afriko".
Post tio sekvas argumentado pri la
elekto de tiu dua lingvo. La francan
kaj la anglan li deklaras neakcepteblaj, cxar por
povi akiri kompletan,
do ankaux kulturan sendependecon, Afriko devas
liberigi sin de la lingvoj
de la estintaj koloniaj potencoj. Tial iuj
proponis jam unu el la
tri plej parolataj afrikaj lingvoj, sed tio cxi
estus avantagxa por tiuj
kies gepatra lingvo estos elektita
kaj do estigos sentojn de supereco kaj jxaluzon.
El tio cxi sekvas la
kondicxoj por akceptebla dua lingvo:
gxi devas esti neuxtrala kaj ne malkontaktigi
Afrikon de la cetera
mondo. Post tio Esperanto estas prezentata. La
respondo je la fakto ke
gxi estas farita de euxropano, estas ke
ankaux la telefono, la radio kaj la auxto estas
euxropaj aux usonaj
inventajxoj,
sed ke neniu afrikano pro tio rifuzos ilin. La
modernaj uzobjektoj
apartenas al cxiu kiu ilin utiligas, kaj tia
uzobjekto estas Esperanto por
tiuj kiuj alprenas gxin. Sekvas argumentoj rilate
al gxia neuxtraleco
)koncerne kaj ideon kaj konstruitecon de la lingvo
mem), la facilo kun
kiu oni povas lerni gxin, la fakto ke oni povas
utiligi gxin en cxiu sfero,
kaj priskribo de tio kion Esperanto jam atingis
dum sia mallonga ekzistado,
malgraux la tendenco de la homo rifuzi cxion kio
estas nova. La teksto
finigxas per ebla estonteca skizo pri gxia
disvastigo kaj la avantagxoj
kiujn la afrikanoj povos tiri el gxi.
Afriko povos ekzemple pli bone dedicxi siajn
energion kaj disponeblajn
financojn al la evoluigo de siaj landoj kaj
popoloj, pro tio ke gxi ne
estos forlogata de la batalo pri lalingvaj
problemoj. Oni ankorauxfoje
emfazas ke sendube aliaj nacioj kaj kontinentoj
sekvos la afrikan
ekzemplon.
sxajnas certe al la auxtoro ke (la iniciato de tiu
nova erao estos
la granda kontribuo de Afriko al la solvo de grava
kultura problemo de
la hodiauxa mondo". gxi donas eblon al la
afrikanoj "ion kontribui
ankaux al
la gxenerala progreso de la homaro".
Post la teksto sekvas citajxoj de
sep gravuloj, inter kiuj du afrikaj ministroj,
kiuj pozitive parolis pri
Esperanto, kaj listo de adresoj de la naciaj
Esperanto-asocioj. Inter
tiuj cxi nur
unu estis afrika: Esperantista Asocio de
Madagaskaro.
El tiu cxi brosxuro montrigxas ke oni
proponis Esperanton al la
afrikanoj kiel
lingvon kiu povas helpi al ili, pro sia
neuxtraleco, por ke ili farigxu
kulture sendependaj. La fakto ke Esperanto tiam
(kaj ankaux nun)
ankoraux ne
estis suficxe disvastigita por vere servi kiel
internacia lingvo,
evidente ne estis konsiderata kiel problemo. Oni
ecx petis Afrikon doni la
ekzemplon.
Poste venos kritiko je tio: kelkaj
asertis kontrauxe ke por afrikanoj
lerni Esperanton ne havas sencon se gxi ankoraux
ne estas rekonita de
Euxropo
aux UN. Ankoraux poste afrikaj esperantistoj mem
deklaros
en kongresa rezolucio ke, "neniu afrika lando
povas,
sen la permeso de la koloniintoj, adopti
Esperanton kiel oficialan
lingvon".
Polemiko
Ekde 1963 oni faris specon de
polemiko en la oficiala organo de UEA
per diversaj pli longaj artikoloj pri la aplikenda
strategio. Homoj
kiuj estis pasigintaj difinitan periodon en Afriko
(plej ofte pro sia
profesio), lingvistoj kaj aliaj esprimis tiel sian
opinion. Estas
interese rigardi de iom pli proksime tiujn cxi
diversajn opiniojn, kvankam
ili ne reprezentis oficialan UEAstarpunkton. En
"Esperanto" estis
publikigitaj en 1963 leteroj de tri esperantistoj
pri iliaj travivajxoj en
Afriko. Du el ili menciis Esperanton. La
unua, Mark Starr, estis provinta vere fari ion por
Esperanto kaj proponas
strategion, cxar liaopinie Afriko vere bezonas
Esperanton. Lia plano
konsistas
el disdonado de la brosxuro de T' Sekelj, eldonado
(por orienta
Afriko) de gramatiko en la suxahila, propono al
cxiu Ministro pri Edukado
(en cxiu nova lando) ke li akceptu UEA-delegacion
por diskuti la
lingvan problemon, kaj listigo de kompetentaj
instruistoj kiuj estos
pretaj organizi kursojn por instruistoj. Li
koncedas tamen ke ekzistas
multaj obstakloj, kiel la timo de la multlingvuloj
kaj lingvoinstruistoj
perdi sian postenon.
La alia skribinto, wim de Smet,
lernis Esperanton nur post sia
restado en
Afriko, sed tamen certigis el propra scio ke
afrikanoj lernos nur
tiujn lingvojn kiujn ili vere bezonas. Estis do
tempo por fari kontaktojn
per Esperanto sur diversaj terenoj kiel komercado,
scienco, edukado,
turismo, politiko ktp. Se Esperanto montros sin
tiele sur diversaj terenoj,
liaopinie gxi ankaux vekos intereson en Afriko.
Preskaux jaron poste aperis kvarpagxa
artikolo sub la titolo "Lingvoj
en Afriko: Laikula Vidpunkto". En gxi,
Humphrey Tonkin unue mencias
aferojn kiuj jam okazis en la kadro de la
enkondukado de Esperanto en
Afriko
kaj poste faras al la legantaro lademandon, cxu
gxi scias aux ne kion gxi
volas atingi tie, kaj cxu gxi suficxe konas aux ne
la sociologiajn
faktorojn
antaux ol ekfari planojn. Li mem nee respondas
sian demandon, priskribas
la komplikecon de la lingva situacio en Afriko kaj
la negxustajn
ideojn kiujn liaopinie havas pri gxi la
esperantistoj. Lia tezo estas ke
scienca
esplorado okazu por pruvi la ade cititajn
avantagxojn de Esperanto kaj
inventari la eblojn esperantlingvigi
lernolibrojn pri cxiuj studotemoj. Nur tiam la
faktoj povos esti
prezentataj
al la ministerioj pri edukado. Plue estas necese
ke tio cxi okazu
rapide, cxar kiam la diversaj edukadaj sistemoj en
Afriko farigxos
stabilaj,
ili malpli emos fari sxangxojn.
Al tio venas reago de Henri Rousseau,
UEA-delegito en Pointe
Noire, Kongo)-Brazavilo) en artikolo titolita:
"Lingvoj en Afriko:
afrika vidpunkto". La auxtoro, kvankam
euxropano, nomas sin afrikano pro
sia multjara restado en Afriko.
Post enkonduko en kiu li senkreditigas la tonon de
la antauxa artikolo,
li listigas la malfacilajxojn kiuj povas malhelpi
la disvastigadon de
Esperanto. Krom al evidentaj faktoroj kiel la
"malricxego" kaj la "malalta
klerec-nivelo" (kvankam li ne rigardas tiun
cxi lastan kiel netransireblan,
cxar liaopinie oni devos ja "ne okupigxi
trans la varbado de tiuj
kiuj scipovas euxropajn lingvojn", li ankaux
montras la fakton ke la
ekonomia
evoluado absolute prioritatas cxe la sxtatestroj
kaj ke la novaj elitoj
interesigxas nur pri tio kio alportas senperan
profiton. El tio cxi li
konkludas
ke la esperantistoj devas elkapigi la utopian
ideon ke la afrikanoj
ludos pioniran rolon en la oficialigo de
Esperanto. Sed eblas,
liaopinie, ja
engagxi Afrikon en la mondan Esperantistaron je
nivelo komparebla al tiu de
Euxropo aux Ameriko. La plej tauxgaj homoj por
realigi tiun cxi celon
estos tiam la afrikaj studentoj en euxropaj
universitatoj kaj la
esperantistoj
kiuj jam estas surloke aux kiuj libervole tien
iras por du aux tri
jaroj. Financaj rimedoj laux li povas veni nur el
eksterlando. La agmetodoj
devas esti la samaj kiel aliloke: informado,
publikaj kursoj, fondo
de asocioj ktp.
Responde al tiu cxi artikolo,
Humphrey Tonkin atentigas pri tio ke
tiuj cxi metodoj nur aldonas lingvon al la jam
ekzistantaj. Kontrauxe estas
necese, post gxisfunda studado de la celo kaj la
metodoj, enirigi
Esperanton en la edukadajn sistemojn de la
koncernaj landoj. Liaopinie la
afrikaj registaroj reagos favore al propono
subtenata per faktoj.
(dauxrigota)
::::::::::::::::
Cxunjo demandas
De kie venis
fingronomoj?
Multaj el niaj korpopartoj cxeestas
unuope aux duope. Ni havas unu
nazon,
unu langon, unu umbilikon. Estas du okuloj, du
genuoj, du brakoj, du
kruroj. Sed la fingroj estas io escepta! Estas
kvin sur cxiu mano (kaj
estas pli, kiel vi scias) kaj cxiu havas sian
propran nomon.
Pentadaktilo, la kondicxo havi kvin fingrojn,
estas ofta fenomeno en la
biologia
mondo, sed ni estas la sola specio, kiu havas la
kapablon nomi ilin kaj
paroli pri ili. Krome, en malsamaj periodoj de la
historio ili
distingigxis alie.
Ni komencu de la dikfingro. Gxia
aspekto parolas por si mem. En la
malnova angla gxia nomo signifis
"grasa". Aliaj euxropaj lingvoj
emfazis la fakton, ke gxi estas potenca, forta,
kvankam mallonga. La latina
termino por gxi, _pollex, estas dauxre uzata
en medicinaj kuntekstoj.
Derivita de verbo signifanta "esti
forta". En la kurda lingvo cxi tiuj
asocioj kun forto kaj obstineco estas esprimitaj
per la fakto, ke la
dikfingro nomigxas "sxafo". cxi tio
sugestas, ke homoj ofte perceptas siajn
fingrojn kiel viglajn estajxojn kun siaj propraj
personaj trajtoj. Ili
ofte estas nomitaj laux bestoj aux rilate al la
socia rolo de homoj. En
iuj indigxenaj amerikaj lingvoj la dikfingro
nomigxas la "cxeffingro".
Inter aliaj nacioj, gxi ofte portas la nomon de la
cxefaj familianoj:
(patro", ecx "avo". cxi tio estas
reflektita en la fontoj. Historiistoj
faris studojn, per kiuj ili trovis, ke komparoj de
la dikfingro kun
familianoj
okazas en cxiu kvina el la 123 lingvoj, kiuj
partoprenis en la analizo.
La dikfingro havas multajn
aliajn nomojn. En la greka gxi estas konata
kiel "tio, kio estas kontraux la
fingroj". En pluraj turkaj lingvoj gxi
estas konata kiel "kapa fingro". En iuj
lokoj de Mezoriento kaj
Mediteraneo gxia nomo venas de la malagrabla
funkcio, kiun gxi plenumis:
"pedikmortiganto".
Poste estas la montrofingro. Nomoj
asociitaj specife kun la indika
funkcio trovigxas en multaj lingvoj de la mondo.
Gxi estas "unua inter
egaluloj",
unue post la granda. Mezepokaj tekstoj nomas gxin
"salutisto"
kaj "instruisto". En antikvaj
anglosaksaj tempoj, pro nekonataj kialoj,
gxi estis nomita la "kurba fingro"; Kaj
ankaux "pafanto", cxar gxi estis
uzata por tiri la pafarkon.
Tra la mondo la montrofingro estas
asociita kun aliaj funkcioj. En
iranaj lingvoj gxi estas konsiderata la fingro de
alvoko, malbeno kaj
protekto. Gxi estas konata ankaux kiel la
"fingro de pregxo" aux "fingro
de atesto". Gxi havas cxi tiun nomon en la
turka. Tio cxi estas pro gxia uzo en islama
praktiko.
Meza fingro. Simple meza. Gxia loko
sur la mano estas fiksita en multaj
lingvoj. En turkaj lingvoj gxi estas ofte nomata
"meza poplo", komparante
la fingrojn kun la aspekto de arbo.
Inter la cxoktaaj indianoj gxi estas konata kiel
la "meza filo". Alia
rimarkinda aspekto de cxi tiu fingro estas,
kompreneble, gxia longo. Ofte
aperas nomoj kiel "longa fingro". Estas
pli poeziaj opcioj: "alta herbo",
"alta turko".
En antikva Romo la meza fingro estis
konata kiel la _digitus
_impudicus, aux _obscenus, aux
"senhonta" fingro. Samtempe (kaj lige kun
gxia
obscena signifo), la gesto servis kiel talismano
kontraux la malbona
okulo: en cxi tiu rolo gxi estas menciita,
ekzemple, en la dua satiro de
Persio.
Laux la antropologo Desmond Morris,
montrado de la meza fingro,
simbolanta la montron de la seksorgano, estas unu
el la plej antikvaj
gestoj konataj de ni, kaj ne nur. En Antikva
Grekio montri iun per la
meza fingro estis konsiderata grava insulto kaj
ofendo, kaj la meza fingro
mem estis nomita hontinda. En la komedio de
Aristofano "La Nuboj"
(epizodo I), Sokrato, entrepreninte instrui la
sciencojn al la simplanima
kamparano Strepsiades, demandas, cxu li konas la
poezian grandecon de
daktilo (lauxvorte "fingro"), al kio
Strepsiades volonte montras sian
mezan fingron, kio profunde ofendas Sokraton.
Sokrato nomas tion nescio
kaj infaneco.
La filozofo Diogeno diris, ke
"la plej multaj homoj estas nur unu
fingron for de frenezo: se homo etendas sian mezan
fingron, li estos
konsiderata freneza, sed se li etendas sian
montran fingron, li ne estos
konsiderata freneza".
La sekva, kvara fingro, estas la
ringofingro. Estas kutime porti
geedzi?Шringojn sur gxi, sed ne cxiuj scias,
kio precize staras malantaux
cxi tiu tradicio. Laux mezepokaj ideoj, rekta
arterio kuras de la
ringofingro al la koro, tial geamantoj metas
ringojn sur gxin, kiam ili
geedzigxas. La fingro ludis gravan rolon en
medicina praktiko. Gxuste pro
la fifama rekta arterio. Kuracistoj ofte uzis
gxin, kiam ili preskribis
kuracadon. cxi tiuj funkcioj de la ringofingro
inspiris gxiajn nomojn:
(doktora fingro", "resaniga
fingro", "kora fingro" kaj "hirudofingro".
cxi-lasta aperis, cxar hirudoj ofte estis metitaj
sur gxin por medicinaj
celoj.
La esprimo "ringofingro"
estas trovata cxie sur la globo. La fama
rakontisto wilhelm Grimm, unu el la gefratoj,
sugestis, ke pro siaj
sanigaj proprajxoj kaj uzo en medicino la fingro
havis ian sanktan
signifon,
kaj homoj ne kuragxis diri gxian nomon. Tamen,
ekzistas alia
versio. La sama nomo trovigxas en hindaj lingvoj
kaj en la cxina, kio
faras malprobabla, ke gxi originis de kulturaj
kredoj specifaj por Euxropo.
Plej versxajne, la senringeco de cxi tiu fingro
povas esti pro gxia
absoluta
senrimarkeco.
La plej malgranda estas la etfingro.
gxi estas ankaux "bebo", gxi estas
ankaux "plej juna infano", aux
"plej juna filino". En la turka la etfingro
estas konata kiel la paserfingro. Pro la fakto, ke
gxi estas iom
malantauxe, en iuj lokoj gxi estas nomata
"orfo". Verdire, la etfingro
tute ne faras multon. Terminoj bazitaj sur gxiaj
funkcioj estas malabundaj.
Unu escepto trovigxas en la latina, kie la
etfingro estis nomata
_auricularis, tio estas, "orelfingro".
cxi tiu asocio trovigxas ankaux
en la moderna franca kaj plej versxajne estas
ligita kun la plej
rimarkinda "talento" de tiu fingro: gxi
estas oportuna por purigi orelojn.
::::::::::::::::
Jocxjo
cxi-matene mi ne ellitigxos. Mi
sentas min kvazaux giganta rulpremilo
estus draste prilaborinta mian korpon dum la tuta
nokto' Doloras min
ecx la apendico, kiun fakte mi ne havas jam de
antaux longe. Kaj tamen,
malgraux cxi matena torturo, mi felicxas.' Hieraux
posttagmeze mi ricevis
la viziton de Jocxjo. Mi tre sxatas
ke oni vizitu min, sed la vizitoj de
Jocxjo estas miaj preferataj. La tutan tempon ni
bubacxis en la
kvartalo. Ni mimis moke al la preterpasantoj,
kuris kaj kriis kiel frenezuloj, sonorigis cxe ?лiu
pordo de la
granda strato, pafis per katapulto al la florpotoj
kaj stamfis sur cxiuj
flakoj de la vojo. Estis superbe.
cxe la horo de la vespermangxo,
Jocxjo foriris, kaj mi, elcxerpita,
sxvitoplena kaj plene trempita en koto de la kapo
gxis la piedoj,
revenis al
la maljunulejo. Vi ne povas ecx imagi kiel skoldis
min la direktoro! Kian
predikon pri moroj mi ricevis! Komuna sagxo? Kio
estas ja komuna sagxo?
Ba! Mi fajfas pri gxi kaj pri cxiuj stultaj skoldoj
pri bona konduto.
Ili tusxas min kiel akvo anseron. La direktoro ne
povas malpermesi ke
Jocxjo vizitos min. Fi! Oni ne povas malpermesi ke
kompatinda okdekjara
oldulino ricevu la viziton de sia kara nepo.
Liven Dek
Rompo de legxo
Mi solis antaux gxi, la senkompata
Spirito de la Malbono, tute
senhelpe, konsternite, paralizite de timo dum gxi
rigardis min provoke,
fie, malice, cxar hazarde mi jxus surprizis gxin
cxe la fresxa faro,
kiam gxi
ludis fari bonon.
Liven Dek
(el "ne ekzistas verdaj
steloj")
::::::::::::::::
sxako
Provizoraredaktoro: Otto Prytz,
Hovseterveien 422, NO-0768
Oslo (Norvegio),
r'p' pilotto@online.no
Novajxoj de IBCA
(Internacia Blindul-sxaka Asocio)
Individua mondcxampionado
El germana novajx-letero mi cxerpas
la cxi-subajn informojn pri la
individua
monda cxampionado de IBCA, okazinta de la 9-a gxis
la 10-a de
oktobro 2023 sur la greka insulo Rodiso.
Partoprenis 82 ludantoj, kaj
oni ludis 9 fazojn. En la listo de la fina rezulto
la novajx-letero
indikas la ELO-poentojn de cxiu ludanto, kiujn mi
ellasas en la cxi-suba
listo. Mi donas nur la poentojn akiritajn per la
ludo, ellasante la du
poentonombrojn, kiuj servas por rangigi ludantojn
egalpoentajn. Kelkaj
nomoj el ne-latinaj alfabetoj estas transskribitaj
en la novajx-letero
laux germana sistemo. Tiujn mi kuragxas
transskribi laux E-aj reguloj,
bazante min sur miajn supozojn pri la originalaj
ortografioj.
La latinliterajn nomojn la novajx-letero donas sen
kromsignoj (diakritoj).
Mi aldonas kromsignojn al literoj, kiuj laux mia
scio estu kromsignitaj.
1. Tazbir, Marcin, Pollando, 8
2. Nikac, Predrag, Montenegro, 7,5
3. Strelcov, Aleksej, Israelo, 6,5
4. Djakasxov, Kuralbaj, Uzbekio, 6,5
5. Kolpakov, Vladyslav, Ukrainio, 6,5
6. Jandricx, Damjan, Serbio, 6,5
7. Bibikov, Jurij, Kazahxio, 6,5
8. Adiyaman, Renй,
Germanio, 6,5
9. Stachanczyk, Jacek, Pollando, 6
10. Dukaczewski, Piotr, Pollando, 6
11. Clemente Llamero, Roberto,
Hispanio, 6
12. Magnusson, J:orgen, Svedio, 6
13. Nizam, Rasim, Bulgario, 6
14. Maklusxov, Serik, Kazahxio, 6
15. Grybas, Gintaras, Litovio, 5,5
16. Janjicx, Stefan, Serbio, 5,5
17. Kofidis, Spyridon, Grekio, 5,5
18. Jacisxin, Ivan, Ukrainio, 5,5
19i. Gulamov, Ilhxom, Uzbekio, 5,5
20. M:uller, Thorsten, Germanio, 5,5
21. Saez Gabikagogeaskoa, Oscar,
Hispanio, 5,5
22. Dima, Mihai, Rumanio, 5,5
23. Chojnowski, Marcin, Pollando, 5,5
24. sxepelev, Igor, Ukrainio, 5
25. wolanski, Michal, Pollando, 5
26. Vrioni, Bersan, Italio, 5
27. Falkowski, Dawid, Pollando, 5
28. Perttula, Juha, Finnlando, 5
29. Schellmann, Frank, Germanio, 5
30. Zanoletty Garcмa,
David,
Hispanio, 5
31. Harnandan, Sergio, Nederlando, 5
32. Bursuc, Mihai, Rumanio, 5
33. Prpicx, Milan, Kroatio, 5
34. Mikulec, Martin, Slovakio, 5
35. Georgiev, Todor St', Bulgario, 5
36. Saltik, Suleyman, Turkio, 4,5
37. Meyer, Eric, Francio, 4,5
38. Cajzler, Hinko, Kroatio, 4,5
39. Tonteri, Ari, Finnlando, 4,5
40. Dobierzin, Olaf, Germanio, 4,5
41. Riegler, Dieter, Germanio, 4,5
42. Bindzus, Ernst, Danio, 4,5
43. Spinu, Evgeny, Moldavio, 4,5
44. Vela Ignacio, Josй
Manuel,
Hispanio, 4,5
45. Boer, Jan, Nederlando, 4,5
46. Stimec, Marjan, Slovenio, 4,5
47. Polnar, Josef, cxehxio, 4,5
48. Bozicx, Sasxa, Serbio, 4
49. Deville, Olivier, Francio, 4
50. Dyballa, Gerhard, Germanio, 4
51. Balci, Muhammet, Turkio, 4
52. Bratu, Gheorghe, Rumanio, 4
53. Novikovas, Anatolijus,
Litovio, 4
54. Selcuk, Umit, Turkio, 4
55. Lambert, Pierre, Kanado, 4
56. Bogatu, Vasile, Moldavio, 4
57. Horbal, Jozef, Slovakio, 4
58. Molnarova, Tatana, cxehxio, 4
59. Hogan, Gary, Anglio, 4
60. Mahxsudova, Mohigul, Uzbekio, 4
61. M:uller, Oliver, Germanio, 3,5
62. De Jong, Lucas, Nederlando, 3,5
63. Gundogmus, Alaettin, Nederlando, 3,5 #c,e
64. Berginas, Sigitas, Litovio, 3,5
65. Madjericx, Miroslav, Kroatio, 3,5
66. Blecicx, Jovan, Serbio, 3,5
67. Spoelstra, Jan, Nederlando, 3
68. Knafo, Michael, Israelo, 3
69. Ikromalieva, Sabohxat, Uzbekio, 3
70. Kapnakis, Konstantinos, Grekio, 3
71. Chiriboga, Dennys, Ekvadoro, 3
72. Gooijers, Richard, Nederlando, 3
73. Chudoba, Bozena, Pollando, 3
74. Horbalova, Ivana, Slovakio, 3
75. Bourdeau, Yvan, Kanado, 2,5
76. Spychala, Jozefa, Pollando, 2,5
77. Barba Cepeda, Julio Cйsar,
Ekvadoro, 2,5
78. Makkinje, Jeroen, Nederlando, 2,5
79. Sahrane, Juba, Kanado, 2
80. Bland, Marilyn, Usono, 2
81. Sarantidis, Gavriil, Grekio, 2
82. Christensen, Dan, Danio, 1
Nova estraro de IBCA
El mesagxo de IBCA al gxiaj membro-
asocioj mi cxerpas la jenon:
La Kongreso de IBCA, okazinta di-
mancxon la 15-an de oktobro 2023 sur
Rodiso, Grekio, elektis la jenan
estraron: J:orgen Magnusson (Sve-
dio), prezidanto; Piotr Dukaczewski (Pollando),
unua vicprezidanto;
Nikos Kalesis (Grekio), dua vic-
prezidanto; Olivier Deville
(Francio), gxenerala sekretario;
Thorsten M:uller (Germanio), kas-
isto; Johannes Grib (Sud-Afri-
ko), kontinenta reprezentanto de A-
friko; Fernando Daza (Kolombio),
Kontinenta reprezentanto de Ameri-
ko; James Infuesto (Filipinoj),
kontinenta reprezentanto de Azio;
Vladyslav Kolpakov (Ukrainio),
kontinenta reprezentanto de Euxropo;
Marilyn Bland (Usono), estrarano;
Nomin Erdenebat (Mongolio), estr-
arano; Harrison Nyaga (Kenjo),
estrarano.
---------------
Kompletigaj
informoj pri Esperanta Ligilo
redaktoro: Olena Posxivana
Velika Dijivska 22/226
ua-49068 Dnipro
Ukrainio
(r.p.: amatalena(cxe)ukr.net)
komputilbrajla asisto: j. Jelinek
Roztocka 1001
cz-514 01 Jilemnice, Cxehxio
(r.p.: lunalumo(cxe)atlas.cz)
(tel.: +420-481 543 200)
administrantino: Milena Jelinkova
Roztocka 1001
cz-514 01 Jilemnice, Cxehxio
(r.p.: lunalumo(cxe)atlas.cz)
(tel.: +420-481 543 200)
kasisto: Pier Luigi Da Costa
via di S. Maria del Giudice 2369
IT-55100 Lucca, Italio
(r.p.: dacostapl(cxe)gmail.com)
posxtcxekkonto
IT67C 01005 13702 0000 0000 2799
je la nomo "Da Costa Libe")
cxe Banca Nazionale del Lavoro (mallonge BNL) en
Lucca
UEa-konto de Libe: libk-p
jarkotizo: 15 euxroj
la lasta numero de esperanta Ligilo
legeblas ankaux en la retejo de Libe:
http:\\libe/slikom/info
Por ricevi la revuon retposxte skribu al:
masenkoai(cxe)mail.ru
---------------