Esperanta ligilo

n-ro 8, oktobro 2020

Enhavtabelo

Alvoko

Tamara Andreeva. La lingvo venigis gxis eksterlando

Diversaj interesajxoj. Kial ni ne vidas kolombidojn?

Literaturo. Kato-kondukisto

Al abonantoj de la revuoj "Esperanto" kaj "Monato"

Stenografia pagxo (nur en brajla versio)

Alvoko

Karaj geamikoj!

La estraro de LIBE decidis, organizi la 19-an de Decembro je la 12-a

horo laux la mezeuxropa tempo en nia vocxa babilejo “Esperantolando”

virtualan renkontigxon, dedicxitan al la naskigxtago de L. L. Zamenhof. Tiu tago estas mondvaste festata kiel tago de Esperanta libro. Vi cxiuj povas kontribui al la programo per versoj, kantoj aux malgrandaj rakontoj. La dauxro de unu kontribuajxo ne devas esti pli

longa ol 7 minutoj. Vi povas proponi vian programeron mem aux fari sonan registrajxon. Viajn kontribuajxojn bonvolu Sendi al jena adreso

gloro59@yandex.ru Se vi intencas prezenti ion neregistritan, bonvolu Informi pri tio, skribante pri longeco kaj temo de la kontribuajxo. Nia babilejo funkcias surbaze de programo Teamtalk. Se vi ankoraux ne havas Teamtalk en via komputilo, vi povas turni vin al Vjacxeslav Suslov, kiu volonte helpos vin. La adreso estas la sama.

Ni atendas vin senpacience. Kore vin invitas al la evento,

Libe-estraro

Tamara Andreeva

La lingvo venigis gxis eksterlando

Atinginte la agxon de 48 jaroj, mi sciis nenion pri la lingvo

Esperanto, kreita de la pola okulkuracisto Ludoviko Zamenhof ankoraux en la 1887j. Kaj jen hazarde, elplongxinte el sapa sxauxmo, mi enigxis en la internacian torenton de E-movado, dedicxinte al gxi kelkajn vivjardekojn.

Sen la hazarda renkontigxo kun la ploranta najbarino la tutmonda movado de E-istoj por mi pasus nerimarkite. Sxiaj larmoj ne povis lasi min indiferenta. Evidentigxis, ke tiun vesperon sxi devus veturi al Ukrainio, al la tutunia seminario de E-istoj. Biletoj estis acxetitaj, mono por gastejo kaj nutrado gxirita; sed veturi sxi ne povis: hodiaux ekmalsanis sxia akompanantino. Pri la senelira situacio de la najbarino mi rakontis al miaj hejmanoj. La panjo, la filo kaj la edzo unuanime decidis delegi min kiel sxian akompanantinon, preninte el familia bugxeto la bezonatan monsumon.

Do, mi trafis sportbazejon apud Kievo, kie kolektigxis pli ol tricent diversagxaj homoj el multaj urboj kaj respublikoj de Sovetunio. Ili parolis la lingvon tute ne similan ecx unu el la naciaj. La unua vorto, kiun mi eksciis kaj memorfiksis por la tuta vivo, estis « sapo », per kiu mi naskigxis kiel E-istino. Min plenkaptis entuziasmo de tricent homoj.

Matenoj komencigxadis de komuna kolektigxo, kie oni anoncis portagan

agadprogramon kaj nomojn de « krokodiloj », kiuj antauxtage parolis en la rusa lingvo. Tial mi sentis min surdomuta. Bone, ke inter la partoprenintoj estis kelkaj nevidantoj, ni forlasadis teritorion de la bazejo kaj «krokodilis».

Post matenmangxo cxiuj rapidis al Esperanto - kursoj. Mi venis al grupo de komencantoj. De tagmangxo gxis vespermangxo pasis prelegoj, disputoj. Mi elektis prelegojn...Apudaj auxskultintoj delikate vekis min, invitante al vespermangxo. Cxiuvespere okazis koncertoj, spektakloj, komikaj prezentajxoj, KGS (klubo de gajaj kaj spritaj). Al mi sxajnis, ke mi trovigxas en la eta lando, kie forestas krudeco, malodoras per alkoholo, ne auxdigxas akraj rusaj esprimoj. Krome, cxi tie mi komprenis senlimajn eblojn de E-o, kiel literatura lingvo. Reveninte al Leningrado, mi anigxis al dujaraj kursoj de E-o, vizitadis arangxojn en kluboj de vidantaj E-istoj.

Unu el la celoj de E-o estas internacia komunikado Mi komencis aktivan korespondadon kun blinduloj el diversaj landoj, opiniante ke leterlegado perfektigos mian lingvoposedon. Sed miaj korespondantoj estis same malspertaj kaj ni malavare intersxangxis erarojn. Kaj oni metadis al mi strangajn demandojn, ekz.: „Cxu vere, ke en viaj urboj ursoj vagas?“ kaj „Cxu vere, ke cxe vi oni dormas sub unu litkovrilo?“ Mi ekimagis litkovrilon je amplekso de Kaliningrado gxis Vladivostoko*. Sed kiel honesta homo mi devas konfesi, ke ankaux miaj leteroj brilis je „perloj“. Ekz., gratulinte unu el amikoj pri la edzina jubileo, mi konfuzis nomojn de lia edzino kaj hundo, proponinte al la jubileanto karesi la edzinon kaj kisi la hundon. * Alilandanoj imagis, ke geedzoj dormas sub unu litkovrilo. En Europo tio ne eblas. En Sovetunio tiuepoke mankis eksterlandaj veturoj, oni same mise komprenis la demandon. (Rim. de la korektinto)

Cxe nia renkontigxo la geedzoj rimarkigis, ridante, ke tiu gratulo estis la plej originala kaj memorinda por cxiam, elvokante ridetojn. Post la letero de viro el Hispanio, en kiu li plendis, ke la edzino batas lin per sxranko, mi mense frapinte lian kapon per gisa pato, cxesis la korespondadon.

Konatigxinte kun la tradukita kaj originala beletro, mi decidis turni min al plumo kaj papero, verkinte humuran dialogon inter junulo kaj junulino, kiuj konfuzis la signifon de la vortoj « mano » kaj «mono».

Facilas imagi, kion ili petis unu de la alia. Mia unua viktimo igxis redaktoro de la brajla gazeto « Auxroro ». Kaj la unuafoje farata patkuko estis glata.

Mi komencis dissendadi la enhave simplajn rakontojn al aliaj gazetoj, revante havi publikajxojn en la plej granda kaj diversenhava gazeto «Pola Stelo». Gxia redaktoro scipovis literaturan E-on, publikigis siajn beletrajn verkojn. Atentigi lin pri mi igxis mia celo...

Al la redaktoro estis senditaj tri longaj leteroj, kie mi elversxis miajn emociojn pri vizito de Mihxajlovskoje post la milito, kiam en tiuj lokoj estis dume sentata spirito de la pusxkina tempo : sen gastejoj, auxtoj, cxicxeronoj. Mi strebis esprimi miajn sentojn kaj bildigi la rusan naturon, kiu inspiris A.S.Pusxkin-on al kreado de cxefverkoj. En du la plej proksimaj numeroj de la gazeto mi tralegis en la rubriko «Literaturo» mian brile korektitan «Leteron el Mihxajlovskoje». Inter ni ekis korespondado. Pli ol 50 leteroj, ricevitaj de li, igxis mia lernolibro por perfektigxo de E-scioj.

Partopreno en literaturaj konkursoj venigis al mi multe da venkoj.

Dum pli ol dek jaroj en Litovio mi partoprenis la konkurson „Muzo“ kaj cxiufoje kunportis diplomon de venkinto. En la konkurso „Kannel“ en Estonio mi venkis trifoje kaj estis premiita per tri medaloj. En la 1979 jaro refunkciis la plej malnova klubo de blindaj E-istoj «Amikaro». Mi havis honoron dum 10 jaroj gvidi la klubon, sed tio estas alia pagxo de mia biografio...

Inter legantoj de miaj rakontoj aperis dezirantoj korespondi kun mi.

Tiel mi akiris amikojn en Pollando, Hungario, Auxstrio, Bulgario,

Nederlando, Italio, Belgio kaj aliaj landoj.

Sed la skriba komunikigxo jam igxis nesuficxa, dum «la fera kurteno» levetigxis kun granda peno.

En la 1983 jaro en Budapesxto okazis la vica internacia kongreso de blindaj E-istoj, sed „la kurtenon“ eblis movi nur havante gastinvitilon, kiun sendis al mi la hungaraj amikoj. ...En la stacidomo min atendis la unua surprizo. Estis anoncita starto de la trajno Leningrado - Lvovo, koincidinta lauxtempe de la foriro de tiu al Budapesxto. Kun amaso de akompanantoj mi jxetis min sur kajon, kie estis nur unu sola lasta vagono gxis Budapesxto. La peza kurteno dume ne levigxis por cxiuj dezirantoj enrigardi tiuflanken. En Lvovo oni anoncis, ke cxi tie ni restos tri horojn, atendante la trajnon Moskvo - Budapesxto, kun kiu estos kuplita nia vagono. Miaj lauxkupeaj najbaroj estis familio, pli frue logxinta en Lvovo. La geedzoj kaj ilia dekjara filo petis permeson promeni tra la urbo, invitinte ankaux min. La okazon konatigxi kun la antikva urbo, ne simila al la aliaj, situanta en pitoreska loko, mi ne povis rifuzi. Satvaginte laux la stratoj, ni kasxigxis de varmego en malnova kafejo preskaux tute enterigxinta. Nur cxe la plafono je mallargxa strieto penetris internen taga lumo. En la ejo estis konservitaj meblaro kaj hejma ilaro de tiuj foraj jarcentoj. Sed la tempo rapidigis reveni al la stacidomo. La vagonaro, kunmetita el vagonoj de diversaj urboj kaj respublikoj, jam staris cxe senhoma kajo, gardata de milico. Kontrolinte niajn biletojn kaj pasportojn, oni permesis al ni pasi. Impetinte al vosto de la trajno, ni ne ekvidis nian vagonon. La terura penso, ke la trajno povas forveturi, instigis nin kuri lauxlonge de fermitaj vagonoj al komenco de la trajno, sercxante nur la sxildon « Leningrado – Budapesxto ». Nia grupo el la dekjara knabo kiel cxefo, sekve kurantaj liaj sportemaj gepatroj kaj mi, svinganta novan blankan bastonon por blinduloj, tuj atentigis cxiujn pasagxerojn, amasigxintajn cxe malfermitaj fenestroj. GXiskurinte kapon de la trajno kaj ne trovinte nian vagonon, ni turnis al la vosto de la trajno, plirapidinte kaj jam pli atente legante la sxildojn. La lasta vagono estis « Rigo – Budapesxto ».Turnigxinte je 180 gradoj, ni decidis trovi estron de la trajno kaj kun duobligita rapideco samkonsiste kaj en la sama ordo ekkuregis lauxlonge de la vagonaro, elvokinte ecx pli grandan intereson al nia sporta teamo. Pasagxeroj tondre salutis nin, dezirante venkon al la cxefo, amike subtenante min: «Onjo! Strecxigxu! Ne kapitulacu!» Kiam mi svingetis al ili la blankan bastonon, ili aplauxdis. Ni frapis la pordon de la unua vagono por inviti la estron, sed ne ricevis respondon. Malesperigxinte , denove, la kvaran fojon ni ekkuris al fino de la trajno. Laux la plilauxtigxintaj salutoj kvanto de niaj spektantoj igxis pli granda, la zelotoj skandis : «Cxampionoj! Cxampionoj!» Oni ecx jxetadis al ni kuragxigajn premiojn. Sed ni kuris kaj kuris. Ni haltis, kiam malantauxe eksonis mirigitaj eksklamacioj de niaj vagonservistoj: «Haltu! Kienas vi?» Turninte malantauxen, ni ekvidis niajn vagonservistojn cxe la vagono. Ni apenaux sukcesis enkupeigxi, kiam la trajno startis. Ni longe ne povis trankviligxi kaj pro tio ne kapablis admiri Karpatojn. Post severa kontrolo cxe la limo la vagono kun mallauxtigxintaj pasagxeroj ekveturis al Budapesxto. Mi eksentis, ke ie fore restis cxio la plej kara, kaj mi ekdeziris hejmen. La humoro plibonigxis, kiam mi trafis brakumojn de la geedzoj kaj ilia filino, kun kiu mi jam renkontigxis en

Leningrado, kie sxi praktikis en kursoj pri la rusa lingvo. Antaux kaj post la kongreso mi gastis en tiu familio, kie la rusa kaj E-o ebligis al mi liberan komunikigxon. Priskribo de belega Budapesxto postulas apartan rakonton. Mian admiregon elvokis magazenoj plenaj je varoj kaj precipe de teknikajxoj. Mia maldika monujo rapide malplenigxis: mono apenaux suficxis por suveniroj. Sxangxo de rubloj kontraux valuto de aliaj landoj en USSR estis rigore limigita kaj nekonsiderinde etsignifa.

Kaj jen mi estas inter kelkdekoj da nevidantoj, venintaj el cxirkaux du dekoj da landoj de Euxropo. Cxi tie kolektigxis bll’j, pasiigitaj de la kredo je estonto de la lingvo E-o, ardigitaj de la espero, ke gxia simbolo – la verda stelo – estingigxos neniam. Cxiuj renkontigxis, kvazaux ili jam delonge konus unu la alian. Mi travivis emociigajn momentojn premi la manojn de miaj korespondantoj. Apartan gxojon mi spertis, kiam mi kelkfoje konversaciis kun la redaktoro de la pola gazeto. Ni ecx rifuzis kelkajn ekskursojn kaj kune kun lia edzino sidis cxe la tableto en surstrata kafejo. Sep tagoj inter sagxaj kaj kleraj homoj konvinkis min igxi aktiva partoprenantino de la internacia bll’-movado. Raportintoj sciigadis interesajn informojn, muzikistoj admirigis profesiule. Semajna lingva kurso profundigis mian lingvoposedon.

En Varsovio en la 1987 jaro la tutmonda esperantistaro festis centjarigxon de la lingvo. 303 nevidantoj el pli ol 20 landoj venis al la jubilea kongreso, kie regis plena unuanimeco, interkompreno kaj amikeco. La plejmulto de la partoprenantoj alveturis el kapitalismaj landoj. Sed cxi tie homoj, kunigitaj per la lingvo kaj amikeco, kolektigxis en la aparta lando. En la kongreso estis anoncitaj rezultoj de la Literatura konkurso « Mia vojo al Esperanto ». Mi gajnis la unuan lokon, pri kio estis publikigite en la resuma kongresa raporto de la gazeto «Pola Stelo ».

La pli frua redaktoro de la gazeto jam forpasis. Lia vidvino akompanis min al lia tombo, al la tombo de la redaktoro, multe da jaroj gvidinta la plej popularan gazeton. Al ni aligxis la nevidanta amiko kun la edzino el Auxstrio. Metinte florojn, ni kvarope iom sidis cxe la tombo... En la malnova varsovia juda tombejo partoprenantoj de la jubilea kongreso klinigxis antaux la tombo de la kreinto de E-o. Post la kongreso invitite de mia amiko kaj lia edzino mi veturis por du semajnoj al la urbo Elblongo.Vojagxoj kaj konatigxo kun novaj homoj plivastigis miajn sciojn pri Pollando. Ni estis invititaj al nuptofesto, al parencoj de mia amiko, logxantaj en vilagxo. Tiel mi trafis al vilagxa nuptofesto arangxita laux malnovaj katolikaj ritoj. En pregxejo ne estis pastroj en frokoj, brilantaj je juvelsxtonoj, desur muroj ne rigardis sennombraj vizagxoj de sanktuloj, forestis altaro kun pordego al paradizo. Antaux pregxantoj estis granda kruco sur pura blanka muro.Senbrilo kaj senpompo ne faris pli malgrava solenecon de la katolika geedzigxkronada rito. En plena silento, sidante sur lignaj benkoj, cxeestantoj auxskultis jxuron de geedzigxantoj kaj dezirvortojn de la pastoro por longa geedza vivo de la juna paro.Cxiuj en la pregxejo faris pregxon. Blanka robo de la fiancxino, malhela kostumo de la fiancxo kaj koraj deziroj de la pastoro pliigis solenecon de la rito. La pastoro estis konata al mi. En la jubilea kongreso ni auxskultis lian predikon en E-o.

Interesa kaj sciiga estis vizito de la malbroka mezepoka kavalira kastelo, preskaux konservigxinta netusxite kun dikegaj netrabateblaj muroj, mallargxaj altaj fenestroj, eksteraj enkortaj sxtuparoj al la dua etagxo. En logxlokoj forestis fornoj. Sistemo de la hejtado estis instalita en duonkelo. Varmo suprenigxis kaj tra poroza planko varmigis la duan etagxon. Impresis portagmangxa tablo, plene okupinta grandan ejon, enspacintan cxirkaux ducent gastojn, kiuj sidis sur masivaj segxoj kun altaj dikaj dorsapogiloj, versxajne, defendantaj gastojn kontraux dangxeroj de malantauxe. En la kastelo multas mallargxaj senlumaj koridoretoj, neatenditaj turnoj, senelirejoj. En unu el ili ni ekvidis rondan aperturon, kien fojfoje « falis » nedezirindaj gastoj por senspure malaperi. La cxicxerono montris antikvan sxlosilon de la kastelo, unu el kvar, konservigxintaj en la mondo...

Iom post iom vizitoj eksterlanden por rusianoj plisimpligxis, sed burokratoj inventadis novajn obstaklojn.

En la 1988 jaro mi kun la nevino pretigis veturon al Nederlando.

Tiam cxiuj trajnbiletoj al fremdaj landoj estis vendataj nur en la centra kaso de Moskvo. En Leningrado oni akceptis nian mendon kaj pagon, doninte kvitancon kun mendonumero. La tempo estis pasanta, sed la biletojn oni ne sendis. Mi ekmemoris, ke oficistino, akceptinta la mendon, tre skrupule foliumis niajn pasportojn, kvazaux sercxante ion. Kompetentaj homoj flustris al ni, ke en pasporton necesus meti «alpagon», aliel la biletojn ni ne ricevos. Ni veturis al Moskvo kaj vere, nia mendo ne estis plenumita. La biletojn tamen ni ricevis.

Ankoraux dum vizo-obteno al Nederlando ni trafis kuriozan situacion. Por obteni vizon necesas turni sin al ambasadejo de vizitota lando. Funkciojn de la ambasadejo de Nederlando plenumis tiu de Israelo en Moskvo. Apud la ambasadejo amasigxis centoj da homoj, venintaj el la tuta Sovetunio obteni vizon por konstanta logxado en Israelo. Apud la pordo staris homo kun listo, lau kiu oni enlasis nin. Ni klarigis, ke ni ne veturas al Israelo, sed oni ne auxdis nin. Homoj cxi tie «logxis» dum monatoj. Malfermigxis pordo, oficisto proponis plenigi demandarojn. Gxojigxinte, ankaux ni plenigis tion, sed kiam ni atente tralegis gxian enhavon, evidentigxis, ke ni petis konstantan logxlokon en Israelo. Cxirkauxirinte la konstruajxon, ni trovis elirejon kaj du milicanojn, kiuj savis nin de elmigro.

Mirinda Nederlando, la bonege organizita kongreso lasis fabelan impreson. Dum tri semajnoj de gastado en la familio de nevidantaj amikoj ni vizitis ne nur cxiujn grandajn urbojn, sed ankaux vilagxojn, pri kio mi rakontis aparte. Ravan impreson pri restado en Nederlando ne malbonigis aventuroj dum la forveturo. Lastan tagon ekfuriozis granda fulmotondro, rompinta fervojan konekton kun la urbo Utrehxto, kie ni devus kapti moskvan trajnon. Helpis vidantaj E-istoj, gxustatempe veturigintaj nin per sia auxto al la trajno. Kiam venis la kunmetita vagonaro, en moskvaj vagonoj mankis liberaj lokoj kaj ni estis sidigitaj en la varsovian. En la kongreso polaj amikoj donis al ni por ajna okazo kelkajn milojn da zlotoj kaj adresojn de varsoviaj bll’j. Post forveturo el Utrehxto polaj vagonservistoj sciigis nin, ke cxe la limo inter Nederlando kaj Germanio nia vagono estos dekuplita. Mi kuris tra vagonoj gxis la moskva, kie dume estis du neokupitaj lokoj, rezervitaj en la germana urbo Aahxeno. Glor’al Dio! Pasagxeroj ne venis. Nia vagono jam estis dekuplata, sed polaj vagonservistoj gxustatempe enigis nin en la moskvan vagonon kaj ni sukcesis fordoni al ili polan valuton.

Post disfalo de USSR rusianoj aktive ekvojagxis eksterlanden. Mi kun la filo veturis al la kongreso en Vieno kun halto en Budapesxto por gasti en la familio de amikoj. Cxi-foje mi partoprenis la Universalan Kongreson, kie cxeestis 2500 E-istoj el 66 landoj, ecx el afrikaj. En randa kvartalo de Vieno situas muzeo de historio de E-movado. Grandan lokon tie okupas eksponajxoj, rakontantaj pri la tutmonda bll’-movado. Mi kontribuis je la nomo de mia urbo, enmaniginte al laborantoj de la muzeo diskon kun registritaj paroladoj de leningradanoj. Mi ne povas ne rakonti pri la antikva urbo Melko cxe elfluo de Danubo, kie trovigxas unusola en la mondo biblioteko de biblioj en cxiuj lingvoj, ecx en E-o. Reen ni navigis laux Danubo gxis Vieno per antikva sxipo, plenigita de E-istoj el Euxropo, Auxstralio, Ameriko, Japanio, Cxinio.

El Vieno ni ekis al Budapesxto, sed lauxvoje al la stacidomo misvojis kaj malfruis al la trajno. Cxe kajo staris kurta vagonaro. Ni turnis nin al fervojisto, klarigante, ke ni devas veturi al Budapesxto. Li montris la trajnon. Ni sukcesis ensalti en la vagonon kaj ekveturis. Post kelkaj horoj la trajno haltis kaj cxiuj pasagxeroj lasis la vagonon. La filo ekvidis malantaux fenestro limgardistojn. Ni eliris kaj nia trajno tuj ekveturis rean vojon. Estis varmege. Ni eksidis sur longan benkon. La filon aliris auxstra limgardisto, kontrolis liajn dokumentojn kaj foriris. Ni mirigite retrorigardis kaj la filo ekridis: li sidis en teritorio de Auxstrio, mi – en tiu de Hungario. Ni volis trinki. Sergeo iris kun botelo akiri akvon. Reveninte, li kun miro rakontis, ke trovis sovetian metalan cisterneton kun surskribo «Trinkakvo» kaj kun krucxo je cxeneto. Sensoifigxinte el nia kara fonto, ni gajigxis. Nun nin aliris limgardistoj de ambaux landoj, la hungaro demandis ruse: «Kien vi iras, bubo?» Poste la konversacio dauxris kun uzo de unuopaj rusaj, germanaj, hungaraj vortoj kaj ankaux de gestoj kaj mimiko. Pene venkinte la lingvan baron, ni komprenis, ke trajno gxis Budapesxto venos. La kajon aliris vagonaro el novaj belaj vagonoj, havantaj apartajn kupeojn kun molaj divanoj. Oportune instaligxinte , ni komencis trankviligxi, sed frue. En la kupeo aperis kontrolistoj. Ili komencis ion al ni klarigi, sed ni senhelpe rigardis ilin. Tiam ili enmanigis al ni folieton, kie estis skribite «+580». Ili postulis alpagon. Ni arde komencis klarigi, ke ni acxetis la biletojn en Rusio kontraux dolaroj kaj nun ni havas nek forintojn, nek sxilingojn, nek dolarojn. Ili finauxskultis nian pasian dueton kaj silente forigxis. Poste ni eksciis, ke per niaj biletoj ni rajtis veturi en elektrotrajno, sed ni eksidis en trajnon de la unua klaso. Plifortigxinte per antauxvide rezervitaj bongustajxoj de «sveda tablo», sinjorece instalinte nin sur molaj divanoj, ni dormetis gxis Budapesxto...

Cxe disfalo de Soveta Unio pretigo de vizoj eksterlanden plisimpligxis, sed oficistoj dum malfacilaj nauxdekaj jaroj utiligis la situacion por «varmigi la manon». Vojagxo al Auxstrio estis ekskluzive interesa, sed ankaux la plej aventura.

Pretiginte dokumentojn por veturo al Auxstrio, ni acxetis la biletojn jam en specialaj kasoj de Peterburgo. Felicxaj ni prenis cxe kasistino stakon de dokumentoj kaj biletojn en formo de libretoj kaj ne kontrolinte, metis cxion en tablokeston. Kelkajn tagojn antaux forveturo ni eligis la dokumentojn kaj ekvidis, ke mia pasporto mankas. Trasercxinte la apartamenton, versxinte sitelon da larmoj, ni impetis en vizofakon, kie oni konsideris miajn multfojajn veturojn kaj faris por mi novan pasporton. En vico en kason por acxeti biletojn gxis Moskvo kaj en la ambasadejo de Auxstrio denove fari la vizon venis simpla penso suprenigxi en la duan etagxon al eksterlandaj kasoj. Administrantino redonis mian pasporton, kiun sxi ricevis de kasisto el alia skipo. En malicaj nauxdekaj jaroj homoj akiradis monon kiu kiel kapablis. Laux radio kaj en jxurnaloj oni publikigis anoncojn pri perdo de vojagxpasportoj kun peto revenigi ilin kontraux rekompenco. Kasistoj, utiligante fidemon de homoj, tiamaniere «perlaboradis» monon. Laux opinio de oficistoj se homo vojagxas eksterlanden, oni rajtas malplenigi lian monujon.

Ankaux limgardistoj ne konfuzigxis. Kiam ni veturis al la kongreso en Berlinon, en Grodno* (Belorusio, rim. de la provleganto) niaj karaj limgardistoj kontrolis miajn dokumentojn kaj biletojn, tiujn de mia bofilino kaj sxia dekunujara filo. Al mi oni revenigis cxion sed pasporton de Olga oni longe foliumis kaj proponis al sxi iri kun ili. La tempo estis pasanta, ni kun Maksimo ( la nepo) ekmaltrankviligxis. Mi trovis larmantan Olga-n. Ne gxenante sin cxe du vagonservistoj, limgardistoj postulis de Olga valuton, asertante, ke sxi veturigas la filon al Germanio por vendi. Tiuj idiotoj havis potencon. Prezentinte tri reajn biletojn, ni revenis en la kupeon. Lime kun Germanio poloj kaj germanoj nur rigardetis niajn dokumentojn.

Niaj landlimaj malagrablajxoj estis rekompencitaj de la rimarkinde organizita kongreso en la hotelo en al cxefa strato de Berlino

Unter-den-Linden (Sub tilioj) nemalproksime de Brandenburga Pordego kaj Reichstago. Vespere post fino de la programeroj ni kolektadis grupon de nevidantoj kaj iris al la Placo de Respublikoj, kie surtegmente de Reichstago sub vitra kupolo estis granda panoramplaceto. En gxia centro staris ringokukecaspekta largxa benko,sur kiun eblis kusxigxi kaj admiri stelan cxielon kaj dealte de la tegmento bonege cxirkauxrigardeblis centro de Berlino. Mi memorfiksis la ekskurson al Potsdamo, al posedajxoj de Frederiko la II-a. Mi gxis nun vidas en la angulo de lia kabineto fotelon , en kiu li mortis kaj lian tombon piede de la sxtuparo.

Ne eblas forgesi la negrandan rugxbrikan konstruajxon, kie la 8-an de majo en la 1945 jaro estis subskribita akto pri kapitulaco de la fasxista Germanio.

Kvankam necesis travivi kaj venki malagrablajxojn kaj obstaklojn, mi kun gxojo rememoras miajn vojagxojn al Euxropo, kien min alkondukis la internacia lingvo Esperanto. Domagxe, ke akceptita en la 1956 jaro decido de UNESCO pri agnosko de E-o kiel la sesa laborlingvo estis forgesita. Sed multaj homoj en nia planedo ne permesos estingigxon de la verda stelo – la simbolo de amikeco kaj paco.

Tradukis Klara Ilutovicx (u. Elektrostal)

Provlegis, korektis S.Smetanina (Moskvo)

Diversaj interesajxoj

Kial ni neniam vidas kolombidojn?

Jen interesa temo. Al urbaj logxantoj eble sxajnas, ke la nombro da

kolomboj iel kreskas, en iu sorcxa maniero. cxiuj birdoj, kiujn ni vidas

surstrate, estas jam plenkreskuloj, sed nenie kaj neniam ni vidas idojn.

Kie do ili estas kaj cxu ili ekzistas?

Estu trankvilaj. Idoj ekzistas, kaj estas bona klarigo pri tio, ke ni ne vidas ilin. Cxio cxi dependas parte de tio, kie birdoj nestas: kolomboj konstruas siajn nestojn en la lokoj, similaj al kavernoj kaj rokoj. Jen revokas la sango de iliaj prapatroj, kiuj logxis cxe la bordoj de Mediteraneo. En urbegoj ili konstruas nestojn en tiaj lokoj - sub fenestrobretoj, sur tegmentoj, sub pontoj. En grandaj urboj homoj konstruis multajn bonegajn artefaritajn rokojn.

Alia kialo, ke idoj de kolomboj ne troveblas surstrate, estas, ke ili ne forlasas la neston de kvar gxis ses semajnoj post la naskigxo, gxis ili iom kreskos. Urbaj logxantoj emas nomi kolombojn flugantaj ratoj, sed kolomboj estas tre bonaj gepatroj. Maskloj kaj inoj nutras siajn idojn kune, kaj, se unu el la gepatroj mortas, tiam la dua penas kreskigi la idaron, kvankam tio estas duoble pli malfacila por li. Do, la kolombidoj kutime travivas.

Post kiam la idoj forlasas la neston, ili komencas ignori siajn gepatrojn kaj mangxas sen helpo. Junaj kolomboj aligxas al la grego de Birdoj, logxantaj proksime al la nesto, ekz., en proksima parko.

Kolomboj havas sian propran teritorion, kie ili cxefe logxas, kaj se vi forportas la kolombon de tie, li provos reveni al siaj kutimaj lokoj.

Sed, probable, la fakto, ke ni ne vidas la idojn, estas ecx bona - ili estas tre malbelaj: preskaux nudaj, kun maloftaj diafanaj rozkoloraj plumoj. Sed juna kolombo povas esti identigita laux pluraj malgrandaj lanugaj plumoj elstarantaj cxe la nuko.

La rokokolombo (lat. Columba livia) estas tre disvastigita birdo de

la kolombofamilio, kies patrujo estas Euxropo, Sudokcidenta Azio kaj

Nordafriko. Ecx en la pratempo, cxi tiuj birdoj estis dresitaj de homoj, rezulte de tio aperis la breditaj tiel nomataj hejmaj kolomboj.

En la naturo, birdoj kutime vivas ne pli ol tri gxis kvin jarojn; en kazo de hejma bredado ili ofte vivas gxis 15 jaroj, kaj individuoj estas ecx 35 jaragxaj.

Kiel aliaj membroj de la familio, rokaj kolomboj estas monogamaj; paroj kunestas dum la tuta vivo. Reproduktado en la populacio povas okazi en ajna periodo de la jaro, tamen en la mezvarmaj klimatoj de la norda hemisfero gxi plej ofte okazas en marto - oktobro.

Populacioj, kiuj adaptigxis al la vivo en setlejoj, elektas por konstrui nestojn la lokojn, kiuj similas al naturaj pejzagxoj – kornicojn kaj malplenojn sub tegmentoj, nevizititajn subtegmentojn, trabojn sub pontoj kaj aliajn similajn anguletojn. Fermitaj spacoj estas preferataj. Kvankam cxi tiuj birdoj nestas proksime de homoj, ofte iliaj nestoj estas malfacile troveblaj. La nesto mem estas suficxe primitiva.

Tio estas malgranda amaseto da maldikaj brancxetoj kaj herbotigoj kun kaveto. Dum konstruado la devoj de la gepatroj estas strikte distribuitaj - la masklo okupigxas pri akiro de materialo, dum la kolombino metas gxin en gxustan lokon. Ofte la sama nesto estas uzata plurfoje sinsekve, cxiufoje pligrandigata.

Ambaux gepatroj kovas lauxvice, sed la ino pasigas plej multan tempon en la nesto. La masklo kutime sidas meze de la tago, atendante revenon de la ino de akvofonto. Se la kolombino ne revenas delonge, la patro malpacience kveras, vokante sxin.

Dum la unuaj tagoj ambaux gepatroj mangxigas la idojn per ruktajxo de la kropo, la tiel nomata "kolomba lakto" - nutra miksajxo produktita en la kropo de birdoj (karakteriza por cxiuj specoj de kolomboj. La miksajxo entenas multe da graso kaj ricxas je proteinoj, sed malricxas je karbonhidratoj. Dum la idoj kreskas, al ilia menuo aldonigxas plantaj semoj: unue kiel aldonajxo al lakto, kaj poste en solida formo. Foje, ecx dum la mangxoperiodo de la idoj, la ino ekas la kovadon de la nova ovaro, dum la masklo dauxre prizorgas la idojn. La idoj komencas flugi post cxirkaux 35-37 tagoj, kaj jam en cxi tiu agxo similas al iliaj gepatroj.

Junuloj en la unuaj 6-8 monatoj de vivo aspektas pli senkoloraj, sen brilo, kaj iliaj okuloj estas brunaj aux grizbrunaj. Ili ankoraux ne kveras, sed pepas.

Kiam vi jxetas panon al kolomboj en la parko, vi versxajne pensas, ke cxi tiuj "stultaj birdoj" nur sekvas la vokon de instinkto. Tiam vi ekmiros scii la jenon: kolomboj estas tiel inteligentaj, ke ili zorge elektas, kiu panpeco tauxgas por beki kaj kiu ne.

Jen la konkludo atingita de kunlaborantoj de la Universitato de Iovao (Usono): Edward Wasserman kune kun kolegoj faris serion de laboratoriaj testoj, kiuj montris, ke kolomboj ne estas tiel indiferentaj al mangxajxoj kiel ekzemple pigoj, kiuj sxtelas cxion, kio kusxas malbone, sed tute ne estas stultaj. La esploristoj arangxis tian eksperimenton: du linioj aperis sur la tusxekrano antaux la kolombo, klakoj sur unu el kiuj kondukis al la plenigo de la bovlo kun bongusta rekompenco; birdoj devis solvi la "rebuson" kaj, sekve, ricevi frandajxon. La kolomboj sukcese traktis cxi tiun taskon en 90% de kazoj. Do ili sxajnas ecx pli inteligentaj ol katoj, por kiuj tia testo estas tro malfacila, kvankam ili ofte cxasas kolombojn.

Oni devas rimarki, ke tio estas malproksima de la unua scienca esploro, pruvanta la altan "IQ" de kolomboj - ekz., antauxe oni trovis, ke la intelekto de cxi tiuj birdoj suficxe kompareblas al la intelekto de 3-jara infano. Krome kolomboj perfekte orientigxas en la spaco, do dum longa tempo ili laboris kiel "posxtistoj" kaj ankaux povas rekoni sin en filmetoj.

Surprize, kolomboj povas distingi pentrajxojn de Monet, Renoir,

Picasso, Braque, Matisse. Sxajne birdoj povas rekoni objektojn sur impresionisma pentrajxo. Ili, kiel plej multaj el ni, trovas sin surprizitaj de la konfuzo de kubismaj bildoj. Kolomboj ankaux povis rekoni karikaturajn rolulojn. Ankaux similaj eksperimentoj kun muziko montris, ke kolomboj trovas diferencojn inter komponistoj Bach kaj Stravinsky, kaj precize klasifikas muzikajn stilojn. Pro partopreno en eksperimentoj birdoj estis rekompencitaj per mangxajxo, se ili premis levilon indikantan la gxustan respondon. La trejnado de kolomboj de cxi tiu tipo unue estis proponita de psikologo BF Skinner, kiu montris, ke birdoj povas plenumi kompleksajn taskojn por akiri mangxon.

Fine, ankoraux unu ekzemplo: la filmeto estis farita de Wolfgang

Kohler, la fondinto de la populara Gestalt-psikologio en nia tempo, filmita en 1980 jaro - sur gxi kolombo sukcese solvas la problemon: kiel akiri alte pendantan bananon sen uzi flugilojn.

Literaturo

Kato-kondukisto

Mi dufoje renkontis sur strato homon kun malhelaj okulvitroj kaj hundo kun kondukilo. Sed iel ne venis al mia kapo aliri lin kaj konatigxi, gxis mi kunpusxigxis kun li naz-al- naze. Kaj kunpusxigxinte mi ekvidis, ke li estas blinda. Sed kondukis lin tute ne hundo, sed nekredeble grandega kato. Ne, li estis ne meinkun. Ordinara korta kato. Pro kombino de nesciataj cirkonstancoj, igxinta dimensie preskaux duonhundo. Malferminte la busxon por miro mi kiel alligita iris post tiun cxi duopon kaj igxis atestanto, de kiel la kato, alirinte transirejon kaj haltinte, postuleme miauxis. Lia homo obeeme haltis, kaj la kato atendinte, kiam cxiuj auxtoj traveturos, denove eligis apartan miauxon. Post tio ili ekiris. "Ne, tio ja tute ne eblas", - pensis mi kaj dauxrigis sekvi ilin, cxiam pli konvinkigxante, ke neeblo fojfoje okazas. post cxu cent metroj la viro haltis kaj, turnigxinte al mi, diris:

- Vi sekvas min jam delonge. Cxu ni eksidu kaj parolos? Mi konfuzigxis kaj, pardonpetinte pro mia insisto, eksidis apud la viro, kaj li rakontis al mi jenan historion. Antaux multaj jaroj li averiis kaj ricevis fortan frapon sur la kapo. Cxio pasis kvazaux normale, sed la vidkapablo komencis tre rapide fali. La parencoj kondukis lin al kuracisto, kaj tiu post esploro komunikis la malfavoran diagnozon. Dum la viro ne blindigxis plene, oni komencis venigi al li hundojn-kondukistojn, sed ecx ne unu hundo restis en lia hejmo pli ol tri tagojn. Kaj ne temas pri tio, ke la kato, logxinta cxe li al tiu tempo jam tri jarojn, atakis ilin. Ne, li simple faris histeriojn, tio estis kriegis tiel, ke malfelicxaj hundoj kasxigxis sub lito kaj rifuzis eligxi. Tiel do hundoj sxangxigxis gxis trajnisto de hundoj-kondukistoj kaj parencoj de la viro prezentis la ultimaton. Vidante, ke la afero malbonas, la viro sidigis la katon apud si kaj klarigis al li, ke la tielo ne eblas. Se la zorgato opinias, ke li mem povas konduki sian mastron laux stratoj, kaj hundon ili ne bezonas, li devas pruvi tion. Aliokaze la kato logxos cxe la fratino de la mastro, cxar alia solvo mankas. La viro kun okulvitroj ridetis kaj post ioma silento dauxrigis sian rakonton:

- Mi metis sur Djua-n kondukilon, konsiderinde prilaborinte gxin, kaj ni iris sur straton. Alirante cxiun obstaklon, vojon, magazenon, mi detale klarigis al la kato, kio estas atendata de li. Cxiuj ridis pri mi, kaj ankaux mi mem ne kredis je sukceso de mia intenco, sed... Sed post semajno Djua absolute precize ripetis cxion, kion mi klarigis al li. Ecx pli, enirinte en buson, li komencis postuleme kriegi, kaj la homoj saltis desur lokoj, konsterninte de la ekvidita bildo. Baldaux ni igxis loka vidindajxo.

- Nur jen kion mi ne povas sxangxi, - la viro denove ridetis kaj glatumis la katon, surbenkigxintan apud li, - Vidu, li cxiam iras al unu el magazenoj, kaj atendas siajn "batalajn cent gramojn" - krakovan kolbason.Kaj tio ne sxangxeblas, ecx krevu. Dekommence oni vendis al ni kolbason, sed poste, kiam la vendistoj kaj mastro de la magazeno komprenis la aferon, ili komencis elporti kolbason trancxita sur telereto kaj starigi antaux mia belulo, - la viro, klinigxinte, kisetis la katon sur la verton. Poste li ekstaris kaj invitis min en sian hejmon, promesante surprizon. Suprenigxinte per lifto kaj konvinkigxinte, ke la kato povas tute precize sciigi sian homon pri ajna obstaklo, mi en profunda meditado trovis min antaux pordo de ilia apartamento. Kaj kiam la viro malfermis gxin, mi rigidigxis sur la sojlo. Tiuflanke sidis absoluta kopio de Djua.

- Estas lia filo, - klarigis la homo, - Imagu, Djua instruas lin zorgi pri mi. Dirinte tion, la viro eliris el la apartamento jam kun du zorgantoj. La kato-filo iris apud sia pacxjo kaj rigardis al li plej atente. Li ripetis absolute cxion, kion faris Djua, ecx eligis samajn sonojn.

Adiauxante la viron kun malhelaj okuloj mi volis kaj volis fari al li la dolorigan demandon, sed ne kuragxiss. Sentinte tion, li diris:

- Ne maltrankviligxu. Mia familio estas bona kaj granda. Kaj se io malbona okazos al mi, la parencoj prenos tiujn cxi du belulojn, - klinigxinte, li glatumis du kategojn, premigxintajn al liaj kruroj.

- mi kun ili ja estas kiel familio, mi kaj miaj katoj,- klarigis li, Ili igxis por mi la plej proksimaj estuloj en la mondo. Ili estas ne nur miaj okuloj, sed ankaux mia dua mio. Mi etendis manon al li por adiauxo kaj subite komprenis, ke mi faris mison. "Oj, nu, stultulo! - mi pensis,

- Li ja ne vidas mian manon", - kaj rugxigxinte jam komencis forigi gxin. Kaj Djua subite eligis ian tintacxan sonon, kaj la blinda viro, etendinte manon antauxen, trovis la mian kaj forte premis gxin. Poste li turnigxis kaj iris por siaj aferoj. Kaj antaux li iris la kato. Kaj homoj dissxovigxis kaj retrorigardis al ili. Cxar kato-kondukisto, tio, mi diru al vi, estas io tute nekredebla.

Oleg Bondarenko.

El la revuo "Odnako, jxiznj, numero 10, 2020.

Tradukis Klara Ilutovicx.

Al abonantoj de la sonrevuoj "Esperanto" kaj "Monato"”

Karaj legantoj,

Bonsxance alvenas denove fakturoj el la kopia servo ATZ, kiu prizorgas la lumdisketojn por "Esperanto" kaj “Monato”. Nun mi scias ke 32 abonantoj de "Esperanto" regule ricevas sian disketon kun enhavo fidinde prizorgata de brazilanoj (unue UEA-estrarano Emilio Cid, nun Obanda). Pri "Monato" mi havas novan esperon: jxus la volontulo Renato petis min legi la dorskovrilon de la cxi-jara januara numero por kompletigo kaj li mem legis aliajn numerojn. Terure, cxar antauxaj volontuloj regule enkomputiligis la vocxlegajxojn de tri legantinoj kaj mi por senmanke cxiuj numeroj: evidente ili ne estas troveblaj. Nia Centra Oficejo ricevas la lumdiskojn, sed la serio stagnas post julio 2016: tion mi ekkonsciis malfrue. Ne efikis plendo ke oni ja pagis!

MISKALKULO

Vi scias ke numero kostas po 1,45 euxrojn. ATZ neniam sxangxis la prezon. Do mia peto pri 14,50 jare ne gxustas: devas esti (por 11 numeroj) po 15,95 kaj tio ekde la komenco de la servo antaux proksimume tridek jaroj. Krome ne malmultaj donacintoj kiel Jan Verheule forpasis kaj sxajnis ne dece malhavigi la abonon al iliaj favoratoj. Sume perdigxis do cx. 30 mil euxroj. Sed se valoris, neniu grumblu. Sed bv sciigi pri la dato kaj maniero de viaj kotizpagoj, aux se vi ricevas donacabonon, cxu vi plu deziras legi lumdiske.

Nun el la heredajxo de Nora kaj du mil euxroj ricevitaj el Eblogo por

"Monato" restas preskaux 540 euxroj. Precize la sumo por jaro da

"Esperanto" sur disketoj. Sed eble alvenos kotizoj (po 15,95) kaj tiam

eblos elteni ankaux la pagojn por "Monato". Kiel mi jam sciigis, la liverado dependis de oficisto, kiu ne povis daurigi pro reorganizoj en la Centra Oficejo. Poste venis bonvolaj volontuloj, kiuj evidente ne plu sendis “Monato” al ATZ malgrau promesoj. Nun mi kredas je la bonvolo de nova volontulo, kiu videble okupighas. Mi nun havas 84 jarojn kaj versxajne malgraux la pandemio ne tuj bezonos adiauxi. Tamen ankaux por la administrado utilas jam sercxi posteulon.

Necesas ja iam pensiigxi.

Bv skribi rete, platskribe au brajle al Rob Moerbeek,

Zwaansmeerstrat 48,

NL 1946 AE Beverwijk,

Nederlando

au prefere al <moerbeekr@gmail.com >