Esperanta ligilo
n-ro 2, februaro 2020
Enhavtabelo
86-a Internacia Kongreso de Blindaj Esperantistoj
(tria komuniko).
El Esperantujo. Kontinente kompleta nia AMO-programo
Erosxenko en Turkmenio
Tra la sortofrata mondo. Brajlaj folioj kaj modernaj
teknologioj
Triciklo por blinduloj
Nekutimaj kutimoj. Kie turistoj farigxas posxtistoj
Literaturo. El la kanada poezio
Diversaj interesajxoj. Nevokita gasto.
La plej longa kuko.
Mortiga fromagxo
Cxu polusaj ursoj hibernas?
Facila legajxo. Junulino sur luno (Cxuvasxa popola
fabelo)
Fluganta testudo (cxehxa fabelo)
Stenografia pagxo (nur en brajla versio)
Por la retumantoj
Forpasoj
86-a Internacia
Kongreso de Blindaj Esperantistoj
(IKBE86), okazonta en
Moskvo (Rusio) dum la 27/06-4/07 2020 -
(tria komuniko).
1. Gxis fino de januaro al la IKBE86 oficiale aligxis
23 personoj el ses landoj, plej multaj el Rusio.
Karaj interesigxantoj, ne plu prokrastu viajn
aligxojn! Memoru pri la enirvizoj, kies arangxo postulos de vi certan tempon.
S-ino Svetlana Smetanina pretas arangxi la bezonatajn oficialajn invitilojn, se
al sxia retadreso
svsmetanina@yandex.ru
vi bonvolos sendi kopion de via vojagxpasporto kaj la gxustan logxadreson.
Aparte bv. mencii, se vi volas alveni pli frue aux
resti kelkajn tagojn post la kongreso.
2. Koncize pri la ekskurso tra Moskvo (priskribo
de S. Smetanina). Dum la busa ekskurso en Esperanto, kiu dauxros cxirkaux kvar
horojn, certe, ni vizitos kun haltoj, fotado kaj etaj promenoj jenon:
- Strato Tverskaja (monumento al A. Pusxkin),
- Teatra placo (Teatro Bolsxoj),
- Strato Mohovaja (malnova konstruajxo de Moskva
Universitato),
- str. Volhonka (Belarta muzeo, Katedralo de Kristo -
la - Savinto), monumento al Petro la Unua,
- str. Nova Arbato,
- Vorobjovi Gori (=Paseraj Montoj, Moskva Sxtata
Universitato),
- panorama placeto Moskva-City,
- Novvirgulina monahxinejo (kun ebla vizito de
memortombejo, se ne mankos tempo),
- Klinigxa monto (=Parko de Venko).
Sinsekvo
de la objektoj povas sxangxigxi depende de auxtosxtopigxoj kaj vetero.
Por viaj eventualaj demandoj kaj proponoj cxiam je via
dispono:
Anatolij masenko,
Gerojev-Medikov 15 - 1, RU-357739, Kislovodsk, Rusio;
tel.: +7 87937 75886,
R.P.: masenkoai@mail.ru
Anatolij Masenko.
El
Esperantujo
Kontinente kompleta nia AMO-programo
Dudeko
da Auxstralianoj kaj Nov-Zelandanoj kunigxis la 17-an kaj
18-an de januaro tra ses horoj por vivigi la 62-an
Seminarion pri
Aktivula Maturigo (AMO). Temas pri la unua seminario
de 2020 kaj la nova
jardeko. Eble pli grave, la programo finfine aldonas
sian kvinan
kontinenton. Ene de ok monatoj de la unua seminario en
marto 2014, la
programo jam atingis kvar kontinentojn: kun du
seminarioj en Ameriko
(norda kaj suda), unu en Azio kaj unu en Afriko. Iom
poste la programo
penetris la regionon Mona (Meza Oriento kaj Norda
Afriko) kaj nun fine
Oceanion.
La temo
"Florigi Esperanton tre for de Euxropo’ estis traktita en du
fazoj: unue, analizo, due, solvado-sercxado. La
analizo estis farita
laux la FLAM-sistemo: trovi la Fortojn kaj lamajxojn
de la Oceaniaj
movadoj, poste listigi la pozitivajn kaj negativajn
(do, la Avantagxojn
kaj Minacojn) de la Oceania viv-medio. Tio dauxris 3
horojn en 3 grupoj,
kun fina reraportado. La rezultoj de tio poste aperos
en la retejo
<aktivulo.net>. La dua fazo rezultis en la
sekvaj rekomendoj.
--------- REKOMENDOJ de la 62-a AMO ------------------
Okazigi lingvajn festivalojn; altiri lingvemulojn kaj
atesti la ekziston
de esperantistoj.
Kunigxi
kun similideanoj: aktivuloj kaj asocioj kun celoj parencaj al
Esperantismo.
Vidigi sian esperantistecon en netrudaj manieroj.
Ekspluati la akceptemon de progresemaj lernejoj, kiuj
aprezas
alternativajn projektojn.
Krei laborbazarojn, retlokojn, kie eblas parigi
projektojn kaj ideojn
kun homoj kun laborfortoj.
Proponi servojn al nemovadaj fakaj asocioj – nia varo:
justaj
internaciaj kontaktoj.
Pli aktive engagxigxi cxe ekologiaj movadoj kaj tiuj
pri dauxripovaj
vivstiloj.
Evoluigi allogajxojn, kiuj placxos al pli junaj
personoj.
Konigu kaj utiligu filmojn en Youtube (iuj havas
subtitolojn),
<facila.org> kaj similajxoj.
Kreu ilojn por konvinki universitatojn starigi kursojn
(La eduka valoro
de Esperanto)
Kiel havigi al la E-o-klubo en la Universitato de
Auxklando instruistojn
aux instruantojn.
Pli aktive konigi la maorian kulturon tra la mondo –
unue per Vikipedio.
Eluzi la esperantistajn tagojn, ankaux la Tagojn,
Jarojn, Jardekojn de
UN kaj Unesko.
Tiu
AMO-seminario okazis en la fino de la septaga Komuna Kongreso por
Auxstralio kaj Nov-Zelando, en Auxklando, la plej
granda urbo de
Nov-Zelando. Gxi altiris 45 aligxintojn, kun cx. 40
efektivaj
partoprenintoj. La programo estis surprize ricxa, kaj
entenis la
tradician Someran Lernejon, en kiu gvidis la
komencantan grupon s-ino
Cecily Lee, la mezan Stefan MacGill kaj la superan
Duncan Charters.
Aldone al prelegoj, kulturaj arangxoj kaj teatra
vespero, okazis du
ekskursoj, unu al regionaj belajxoj, la alia al la
renoma Artgalerio de
Auxklando, kun gvidado en Esperanto. La kongresejo
konvenis, kaj la
etoso estis unike antipoda. Kongresanoj venis el
Auxstralio, Cxinio,
Germanio, Hungario, Nov-Zelando kaj Usono.
(el Estraraj komunikoj de UEA).
Erosxenko en Turkmenio
Cxi jare
estis la 130-a naskigxdatreveno de vojagxanto, muzikisto,
lingvisto, pedagogo kaj sxakisto Vasilij Jakovlevicx
Erosxenko.
Mi volas
koncize rakonti pri lia laboro en Turkmenio.
V.Ja.
Erosxenko alvenis Turkmenion auxtune en la jaro 1934 laux invito
de ministraro de klereco.
Gxis
printempo de sekvanta jaro li organizis lernejon por blindaj
infanoj kaj lernis la turkmenan lingvon.
La
lernejo tiam nomigxis infandomo.
Gxi
komencis funkcii la unuan de aprilo 1935 kaj situis en Kusxka
distrikto en pistaka sovhxozo, apud vilagxo
Morgunovka, tre proksime al
la sxtatlimo inter Sovetunio kaj Afganio.
En la
lernejo ordinare cxeestis cxirkaux dudek geinfanoj.
Erosxenko
estis la unua direktoro kaj instruisto de la lernejo.
Li
allogis al la laboro aliajn pedagogojn kaj kunlaborantojn.
Kune ili
instruis la geknabojn mempriservadi, flegi dombestojn, labori
en legomgxardeno, orientigxi cxirkaux la lernejo,
purigi la korton kaj
ejojn, veturadi por akiri akvon kaj hejtajxon per
veturilo, jungita de
azeno.
Agxaj
geknaboj cxiam helpis al pli junaj.
Erosxenko adaptis brajlan skribon por turkmena
alfabeto,
tradukis kelkajn lernolibrojn por elementa lernejo el
la rusa lingvo en
la turkmenan, organizis ilin eldono.
Instruado en la lernejo estis en du lingvoj.
La
gelernantoj deklamis versajxojn, kantis, dancis.
Ili
lernis ludi bajanon, pianon, gitaron, balalajkon.
La geinfanoj prezentis koncertojn en vilagxa lernejo,
klubo, por
limgardistoj, ecx en blindulentrepreno en la urbo
Bajram-ali.
La
lernejo firme amikigxis kun limgardistoj, kiuj ofte helpis al la
geknaboj.
Erosxenko
preparis la infanojn por sukcesa memstara vivo.
Li sugestis al ili, ke vivu tiel, ke aliaj homj ne
kompatu ilin, sed
estimu.
Eksgelernantoj de V.Ja. asertis, ke li
estis por ili kiel patro - bona
kaj severa.
Cxiuj ili
vivis kiel unu familio, kvankam geknaboj estis de diversaj
nacioj.
Erosxenko forveturis el Turkmenio en la jaro 1945.
Poste li
gastis en la respubliko dufoje kaj interkorespondis kun
kelkaj eksgelernantoj.
N. Osipenko
Tra la sortofrata mondo
Brajlaj
folioj kaj modernaj teknologioj
La
pasintan monaton, ObjectiveEd prezentis plurajn el niaj novtempaj
iloj por brajlo-uzantoj cxe la konferenco
"Alfabetigo per tusxado" en
Seatlo.
En
antauxaj konferencoj multaj instruistoj volis provi Braille
Sheets; dum cxi tiu konferenco, ni disdonis plurajn
brajlajn foliojn,
kiujn instruistoj povas uzi per la programo
ObjectiveEd Demo.
Braille Sheets permesas al via studento praktiki
brailajn literojn,
vortojn au frazojn en ludo, uzante iPad, al kiu estas
metita pagxo kun
brajle skribita teksto sur la surfacon de la iPad.
Kiam la lernanto movas sian fingron tra la brailaj
literoj aux vortoj,
la lud-programo scias, kie lia fingro tusxas. Cxar la
ludprogramo estas
antauxprogramita per la reteja tabelo de ObjectiveEd,
gxi respondas
adekvate al la brajlajxo, kiun la studento tusxas.
Kun Brajlaj folioj vi povas krei lecionan enhavon,
kiun gxuas viaj
lernantoj. Megan, studento de sinjorino Hernandez,
amas cxevalojn kaj
volas lerni pli pri ili.
Uzante la ret-tabulon de ObjectiveEd, sinjorino Hernandez
verkas
mallongan rakonton pri cxevaloj, inkluzive de la
kuntirigoj, kiujn Megan
lernas, kaj poste presas gxin brajle surpapere.
Megan tiam metas la brajlan folion, enhavantan la
rakonton pri cxevaloj,
sur sian iPad kaj la ludo komencigxas. La ludo
starigas al Megan
demandojn pri la cxevalo. Por respondi cxiun demandon,
si devas lokalizi
la gxustan vorton en la rakonto.
Ekzemple, la ludo demandas, "Kie dormis la
cxevalo nokte?" Megan duoble
frapas la vorton "grenejo" kaj la ludo
rekompencas sxin per gajna sono
kaj diras, "Jes, la cxevalo dormis en la grenejo
nokte."
Pli detale pri tio (angle) legu cxi tie
https://www.objectiveed.com/braille-sheets
Marty Schultz
Triciklo por blinduloj
Logxanto
de la germana urbo Hanovro, Mathias Fuchs inventis elektran
triciklon, kiu povas esti operaciita de homoj kun
vidaj problemoj,
raportas Deutsche Welle.
Kiel notite, Fuchs blindigxis en
la agxo de dekdu jaroj kaj longe
songxis denove bicikli memstare.
Rulsegxaj partoj, distancaj sensiloj kaj vocxa sistemo
estas uzataj en
tiu cxi veturilo. Mathias komencis kunmetadon de la
prototipo de la
triciklo helpe de amikoj pasintan novembron.
Nekutimaj kutimoj.
Kie
turistoj farigxas posxtistoj?
La malgranda
insulo Galapagos Floreana apud la marbordo de Ekvadoro
servis en la 18-a
Jarcento kiel halto por balenistoj. Ili starigis
simplan lignan barelon
sur la insulo kaj lasis leterojn al siaj familioj por
ke preterpasantaj
sxipoj povu kolekti kaj liveri ilin.
Cxi tiu nekonvencia posxta sistemo travivis gxis la
21-a jarcento.
Hodiaux turismaj grupoj sur la insulo faras halton por
transdoni kaj
kolekti posxtkartojn cxe la "Posxteja
Golfeto".
Literaturo
El la
kanada poezio
Emile
Nelligan
Emile
Nelligan naskigxis la 24-an de
decembro 1879 en Montrealo kaj
mortis la 18-an de novembro 1941
en la sama urbo. Li suferis de
skizofrenio kaj devis esti internigita
en psikiatran hospitalon iom antaux sia dudeka
jaragxo, kie li restis
gxis sia morto. Liaj junagxaj poemoj estis
publikigitaj en gazetoj kaj
kolektivaj
verkoj; ili aperis la unuan fojon kiel poemaro danke
al lia amiko kaj
mentoro, Louis Dantin. La muzikeco de la versoj de
Nelligan ja estas la
plej rimarkinda trajto de liaj poemoj. La cxefaj temoj
pritraktitaj
estas: infanagxo, frenezeco, muziko, amo, morto
kaj religio. Nelligan estas konsiderata elirpunkto de
la moderna kebekia
poezio, rompanta kun la patriota temaro de sia epoko
cele al esplorado
de lia interna spaco. Nelligan
inspiris popularajn kantojn, filmojn, pentrajxojn,
teatrajxojn kaj ecx lastatempe unu operon.
La ora sxipo (Le vaisseau d’or)
Cxi tiu soneto estis verkita en 1899, probable post la
kunveno
de la 26-a de majo de la
Literatura Skolo de Montrealo
(Ecole litteraire de Montreal) dum kiu Nelligan
ricevis ovacion post
esti leginta La romance du vin. La
ora sxipo estas la plej konata
poemo de Emile Nelligan, tiu kiun
li deklamis plej ofte al siaj vizitantoj post sia
internigxo, kvankam
kelkfoje kun gravaj
misoj.
Du poemoj de Emile Nelligan muzikigitaj por la UK en
Montrealo
Treffle (Trefleo) Mercier21
La ora sxipo (Le vaisseau d’or)
Estis granda sxipo farita el masiva oro:
gxiaj mastoj tusxis la lazuron, sur nekonataj maroj;
La ama Ciprino, kun senordaj haroj, nudaj hautoj,
Sternigxis cxe ties pruo, sub ekcesa suno.
Sed frapis gxi iun nokton la grandan rifon
En la trompa Oceano kie kantis la Sireno,
Kaj la terura sxiprompo klinis gxian karenon
En la profundon de l’ Abismo, sensxangxa cxerko.
Estis sxipo farita el oro, kies diafanaj flankoj
Rivelis trezorojn pri kiuj la profanaj maristoj,
Nauxzo, Hato kaj Neuxrozo, disputis inter si.
Kio restas el gxi en la mallonga sxtormo?
Kio farigxis mia kor’, forlasita sxipo?
Ve! gxi pereis en la abismon de l’ Revo!
Fonto: Wikisource
La romanco de l’ vino
(La romance du vin)
Estis dum la kvara kaj lasta publika kunveno de la
Literatura Skolo de Montrealo, kiu okazis en la
fama Chateau de Ramezay, la 26-an de majo 1899,
ke Emile Nelligan legis La romance du vin. Kiam li
finis la legadon, li estis varme aklamita. Lia amiko
kaj mentoro, Louis Dantin, priskribas la lautegan
triumfon de Nelligan per tiuj vortoj: “Mi vidis
Nelligan iun vesperon en plena gloro… Kiam per
flama okulo kaj vastigita gesto pro la intima
strebado, li deklamis per pasia vocxo sian Romance
du vin, auxtenta emocio strangolis la salonon, kaj la
aplauxdoj prenis la furoron de ovacio.” Tiu poemo
restis gravurita en la memoro de la kebekianoj, cxar
estis la lasta publike legita antaux lia internigo en
psikiatran hospitalon.
La romanco de l’ vino (La romance du vin)
Cxio miksigxas en viva brilo de verda gajeco.
Ho, la bela maja vespero! Cxiuj birdoj hxore,
Kaj ankaux la antauxnelongaj esperoj de mia kor’,
Modulas sian preludon je mia malfermita fenestro.
Ho la bela maja vespero! la gaja maja vespero!
Fora orgeno eksplodas en fridajn melopeojn;
Kaj la radioj, kiel purpuraj spadoj,
Boras la koron de l’ tago, kiu mortas parfumita.
Gaja estas mi! gaja estas mi! En la kristalon, kiu
kantas,
Versxu, versxu la vinon! versxu ankoraux kaj cxiam,
Por ke mi forgesu la tristecon de l’ tagoj,
En la disdegno, kiun mi havas pri la malica homamaso!
Gaja estas mi! gaja estas mi! Vivu la vino kaj l’
Arto!..
Mi revas fari ankaux famajn versojn,
Versojn, kiuj gxemigos la funebrajn muzikojn
De l’ auxtunaj ventoj fore pasantaj en la nebulo.
Jen regas l’ amara rido kaj la furiozo
Scii sin poeto kaj celo de malestimo,
Scii, ke oni havas koron kaj estas komprenata
Nur de l’ lunbrilo kaj de l’ grandaj fulmotondraj
vesperoj!
Virinoj! trinkas mi je vi, kiuj primokas la vojon,
Kien vokas min l’ Idealo, malfermante siajn rozajn
brakojn;
Trinkas mi cxefe je vi, viroj kun morozaj fruntoj,
Kiuj disdegnas mian vivon kaj forpusxas mian manon!
Dum la tuta lazuro stelplenigxas en gloro,
Kaj ke himnon ekkantas je ora renovigxo,
Pri la mortanta tago mi do ne ploris,
Mi, kiu marsxas blindopalpe en mia nigra juneco!
Gaja estas mi! gaja estas mi! Vivu la maja vespero!
Estas mi freneze gaja sen esti ebria!..
Cxu pro tio ke mi fine estas felicxa vivi;
Cxu finfine resanigxis mia kor’ post ami?
La sonoriloj kantis; la vespera vento odoras…
Kaj dum la vino fluas en gxojaj torentoj,
Tiom gaja estas mi, tiom gaja, en mia sonora rido,
Ho! tiom gaja, ke mi timas ekploregi!
Fonto: Poesies completes, Fides Montrealo, 1952
Diversaj interesajxoj
Nevokita gasto
Grandega
elefanto sxteliris en kvinstelan hotelon en Srilanko. La
gastoj estis ravitaj.
La bestego senbrue eniris en la hotelon, vagis tra la
vestiblo, tusxis
per sia rostro molajn meblojn, faligis kelkajn
starlampojn, kaj poste
foriris pace, lau TTG.
Besto nomata Natta Kota ravis gastojn de hotelo. Sed
la personaro jam
kutimigxis al gxi. Fakte, ke elefanto fojfoje vizitas
la hotelon ekde
2017. Li marsxas laux la gazonoj kaj preskaux ne
bubacxas. La hotelo
situas apud la Nacia Parko Yala en la sudoriento de la
lando, kie logxas
multaj elefantoj.
La hotela personaro avertis la feriantojn, ke kvankam
Natta Kota sxajnas
paca, li restas sovagxa besto, kaj proksimigxi al gxi
estas dangxere .
La plej
longa kuko
Cxirkaux
1500 bakistoj kaj kuiristoj en Barato bakis la kukon, kiu
estas probable la plej longa kuko,
bakita en la mondo. La komitato de Guinness
rekordlibro fiksis la longon
de la eksterordinara bongustajxo je 6,5 kilometroj,
diris la gxenerala
sekretario de la Asocio de Bakistoj de la Suda Hinda
sxtato de Kerala
s-ro Naushad.
La
bakistoj en Thrissur ornamis antaux la okuloj de multnombraj
scivolemaj spektantoj
la vanilan torton, kiu poste trafis sur milojn da
tabloj, per speciala
Cxokolado ganache. La bakajxo, kiu estis nur dek
centimetrojn largxa,
bakajxo pezis proksimume
27000 kilogramojn.
Mortiga
fromagxo
Laux legendo, la romia imperiestro Antoninus Pius
mortis en 161 pro
stomakmalsano, kauxzita de troa konsumo de la franca
fromagxo Banono,
farita el kruda lakto. La fromagxo Banono estas
farata laux malnova
kamparana recepto el kaprina lakto. Gxia nomo devenas
de la nomo de la
loko en la franca Provenco, sudoriente de Mont
Ventoux.
Do, ne
mangxu tro da fromagxo kaj estu sanaj!
Cxu polusaj ursoj hibernas?
La
polusaj ursoj estas la plej proksimaj parencoj de la brunaj ursoj.
Ili devenis de komunaj prapatroj, kiuj vivis nur
antaux 150 mil jaroj
(por la evoluo de specioj tio ja ne estas multe).
Unu el la ecoj de la bruna urso estas hibernado en la
negxo. Kaj kio pri
tiu blanka?
Mirinde ili preskaux ne dormas! T.e., ili normale
dormas, kiel somere
(somere ili kutime pli dormas). Sed en vintra songxo
ili ne mergigxas
(la hibernadon de ursoj pli bone nomi vintra dormo;
ursoj ne havas veran
hibernadon, cxar ilia korpa temperaturo preskaux ne
malaltigxas, kaj
cxiumomente
ili povas vekigxi.) Nur gravedaj kaj mamnutrantaj
junaj inoj falas en
vintran dormon. La ceteraj polusaj ursoj, se ili
kusxas en kusxejoj, nur
mallonge kaj ne cxiujare.
La cxefa mangxajxo de polusaj ursoj estas marhundoj –
speco de fokoj.
Polusaj ursoj cxasas ilin sur glacio. Ili aux elprenas
sian predon per
piedo el truo en glacio, tra
kiun la besto spiras aux atendas kaj ekprenas la
marhundojn, kiuj eliras
por ripozi sur la glacio. En multaj lokoj de la Arkto,
kie polusaj ursoj
logxas, fine de somero
la glacio preskaux tute degelas. Ili ne plu povas
cxasi fokojn. Sur
tereno plej multaj arktaj bestoj kapablas eskapi de
polusa urso, kaj en
la maro
• Fornagxi de li. Bone, se ili
sukcesas trovi la kadavron de
mortinta baleno aux morso sur la bordo. Kaj se ne,
tiam fine de somero
kaj auxtuno ursoj kelkfoje malsatas dum kelkajn
monatojn. Do, vintre ili
ne dormas, sed denove komencas cxasi tuj kiam glacio
aperas.
Sed la inoj ne havas alternativon, ili devas kusxi en
kusxejo. Polusaj
ursidoj, kiel aliaj ursoj, naskigxas mirinde
malgrandaj (ilia maso estas
malpli ol unu kilogramo) kaj blindaj; ili estas
kovritaj nur per
mallonga lanugo. Kutime inoj arangxas kusxejon sur la
bordo, foje 50
km-ojn de la maro. Gxenerale
la urso faras kusxejon en negxa duno, sed se estas
malmulte da negxo,
gxi povas ankaux fosi kavon en frostigxinta tero. La
ino kusxigxas en la
kavon gxuste kiam la glacio degelas
kaj cxasado igxas malfacila. Beboj kutime naskigxas en
novembro-januaro,
kaj restas en la negxejo gxis februaro-marto. Antaux
naskigxo, la ursino
vere plejparte dormas, sed vekigxas dum akusxo, kaj
poste sxi devas
dormi malpli. Tamen ankaux post la forlaso de la
kusxejo sxi ankoraux
restas en la stato de vintra dormo: nek mangxas,
, nek trinkas, ne
pisas kaj ne fekas.
Kiel do
la ino sukcesas amasigi nutrajn substancojn por longa dormo
kaj por nutrado de idoj (kutime ili estas du)?
Evidentigxas, ke parigxo
de polusaj ursoj okazas printempe - en aprilo-majo.
Tuj post parigxo,
gravedaj inoj komencas mangxi tiel intense, ke auxtune
ili pezas pli ol
200 kg-ojn, ilia pezo foje preskaux duobligxas!
Kurioze,
ke disvolvigxo de embrioj en la abdomeno de ursino printempe
haltas kaj dauxras nur auxtune;
antaux tio ili ripozas (science tio nomigxas embriaj
diapauxzoj). Sxajne
tio permesas al la ursinoj “prokrasti” la komencon de
disvolvigxo de
embrioj gxis la momento de kusxigxo en la negxon; tiu
periodo ja tre
dependas de la kondicxoj en la areo kaj ecx de la
vetero en la difinita
jaro.
Ne tre
klaras kial ne satmangxas sammaniere cxiuj polusaj ursoj, sed
ial ili ne faras tion.
Estas interese, ke, versxajne, en iu ajn tempo de la
jaro kun
longedauxra malsato polusaj ursoj sxajnas “dormi
survoje.” Urea
koncentrigxo falas akre en ilia sango, kio estas tipa
por aliaj
ursospecoj dum hibernado. Ursoj scipovas uzi ureon por
sintezo de
aminoacidoj kaj plasmaj proteinoj (likva parto) de
sango. (La
koncentrigxo de proteinoj en la plasmo devas esti kiel
eble plej
konstanta, alie diversaj problemoj ekestas kun
transporto de fluidoj kaj
metabolismo
en la korpo.) Krome, ju pli malalta estas la enesto de
ureo, des malpli
necesas ekskorpigi gxin en urino, kio signifas malpli
da trinkajxo.
Kvankam akvo en formo de negxo estas kutime facile
havebla en Arkto; por
trinki (aux pli gxuste mangxi) gxin estas energie
malavantagxa - multe
da energio perdigxas por gxia varmigo.
Se cxe
la bruna urso urea koncentrigxo malpliigxas, gxi farigxas
letargia, gxi jam ne plu volas mangxi kaj endormigxas,
la polusa urso
male, se aperas mangxajxo, denove komencas mangxi kaj
levas la
koncentrigxon de ureo al normala nivelo.
Estas interese, ke dum la vintra dormo la polusa urso
iel sukcesas ne
perdi la mason de ostoj kaj muskoloj. Kutime cxe homoj
kaj aliaj bestoj,
ilia maso
akre malpliigxas per longedauxra senmoveco, ecx kiam
oni mangxas; la
maso de ostoj kaj muskoloj ankaux malpliigxas cxe
aliaj urso-specioj dum
dormo. Sed por tiuj blankaj preskaux la tuta graso
estas konsumita de la
urso. Rezultas, ke, en iuj aspektoj, polusaj ursoj pli
adaptigxas al
vintra dormo.
Facila
legajxo
Junulino sur luno
(Cxuvasxa popola fabelo)
Antaux
tre longe, en iuj tempoj, kiujn neniu memoras,
vivis en la mondo tre malica kaj malbonkora
sorcxistino.
Sxi havis duonfilinon. La duonfilino estis kvieta,
laborema kaj tre
bela. La sorcxistino malamis la knabinon, cxiam
insultis sxin, komisiis
al sxi neplenumeblajn laborojn, tamen la duonfilino
cxiam restis belega
kaj afabla. Kiam sxi ekparolis, kvazaux alauxdo
ekkantus;
se sxi ridetis, kvazaux la suneto aperus. Al cxiuj
placxis la belulino,
cxiuj amis sxin; sed tio ecx pli kolerigis la
duonpatrinon, kaj sxi
decidis nepre pereigi la knabinon.
Iufoje,
meze de profunda nokto, subite,
nekompreneble de kie, venis la sorcxistino per sia
fera pistujo, vekis
la dormantan junulinon kaj diris al sxi:
- Kuru al la rivereto! Mi eksxatis trinki fresxan akveton.
La junulino ellitigxis, prenis sitelojn kaj
sitelportilon kaj iris al la
rivero.
"Vi, belulino, certe, foriris, sed cxu vi
sukcesos reveni,
neniu scias" - silente pensis la sorcxistino.
La nokto
estis klara, frosta. de sur la cxielo lumis plena luno, sub
la piedoj negxo knaretis. Admire rigardante la
lunlumon,
la junulino proksimigxis al trahakita glacitruo,
liberigis la sitelojn
de la vekto, klinigxis por cxerpi akvon. Subite sxi
rektigxis, timege
pasxis malantauxen.
Dangxeraj sorcxistinoj cxirkauxis sxin. Ili fulmrapide
flugis kaj
veturis, sidante sur siaj balailoj kaj feraj pistujoj,
tiris al sxi
ostecajn manojn, klakadis per siaj feraj dentoj.
La
junulino ektimis, fermetis la okulojn kaj hastis hejmen.
Sed ne tiel okazis. Sorcxistinoj ne flankenigxis ecx
je unu pasxo de
sxi, baris la vojon, el cxiuj flankoj altiris timigajn
manojn, jen-jen
ili ekrongxos sxin.
La junulino malespere cxirkauxrigardis, sed cxirkauxe
sxi neniun
ekvidis, nur la sola Luno lumis sur la cxielo.
- Ne permesu al mi perei, hela luno! - petegis la
junulino.
La Luno
ekauxdis la petegon de la junulino, ekbrilis pli hele kaj per
siaj radioj levis la junulinon kune kun la siteloj kaj
vekto
al si mem. Nun la junulino ne estas atingebla por la
sorcxistinoj.
Ekde
tiam nokte, dum klara cxielo, sur la plena Luno estas videbla la
junulino kun la sitelportilo sur la sxultroj. Bonvolu
fiksrigardi kaj vi
nepre ekvidos sxin.
El la cxuvasxa tradukis
Olga Filippova.
Fluganta testudo
(cxehxa fabelo)
Testudo
decidis iri en la mondon. Sxi promenis la tutan tagon,
marsxis la duan tagon, kaj renkontis du anasojn en la
tria tago.
"Kien vi iras?” La testudo demandis. Ni prenos vin kun ni, vi vidos
malproksimajn landojn pri kiuj vi ecx ne auxdis en via
vivo, “la anasoj
proponis.
La anaso
prenis la brancxon de unu flanko en sian bekon, la alia
prenis la duan flankon de la brancxo, la testudo per
sia busxo
alkrocxigxis meze de la brancxo, kaj ili triope
ekflugis.
Ili flugis
alte super la montoj, vidante densajn arbarojn, verdajn
herbejojn kaj bluan maron. Dum la vojo ili renkontis
diversajn birdojn,
cxiuj miregis kaj admiris la kuragxe flugantan
testudon. Sxi sentis sin
kvazaux sxvebanta.
Subite
sxi ekpensis, ke sxi ne plu bezonas anasojn. "Mi povas flugi
kiel birdo,” sxi kriis. Sed kiam sxi malfermis la
busxon, sxi elbusxigis
la brancxon kaj falis de alteco malsupren gxis sxi
batis sian dorson.
Pasis multe da tempo, ke sxi eksxovis la dorson kaj
rampis for.
Kian
lecionon ilustras la fablo?
Fiero estas antauxita de falo. Neniu klerulo falis el
la cxielo. La pomo
ne falas malproksime de la arbo.
El la cxehxa tradukis O.P.
Por la retumantoj
Estimataj geamikoj!
Jam antauxe ni publikigis kelkajn vocxlegitajn
literaturajxojn, kiujn ni
elektis el pli malnovaj numeroj de la
blindulesperantista gazeto Auxroro.
Ilin vocxlegis geedzoj Ivana kaj Tadeo Karasx el
Cxehxio.
Ni aktuale ofertas denove kelkajn la samajn
literaturajxojn kaj kelkajn
pluajn. Kiel novajxon ni publikigas rakontojn
vocxlegitajn de aliaj
komplezemaj volontuloj, plejparte ankaux cxehxoj.
NNi elektis alian, kredeble pli tauxgan manieron por
elsxuti unuopajn
verkojn.
Nun vi povos elsxuti nur tiujn, kiuj al vi placxos
laux la nomo de
autoro aux la literaturajxo.
Post elekto de titolo vi klaku je la koncerna ligilo,
aperos koncerna
pagxo , denove klaku kaj dosiero elsxutos en vian
komputilon.
Agrablan auxskultadon al vi deziras
redaktoro de Auxroro Jiri Jelinek, vocxlegantoj geedzoj
Ivana kaj Tadeo
Karasx, Vladimir Turk kaj Jan Priborsky
Viaj reagoj je tiu cxi koncepto estas bonvenaj.
Jen la listo de titoloj:
• Afrikaj rakontoj
https://1drv.ms/u/s!AgztvmJnEASAo0g4HSDG-G6WPTT7?e=c6KFSQ
* Budhismaj fabloj
https://1drv.ms/u/s!AgztvmJnEASAo0bCEmeltWfqSBZU?e=acS2JI
• Cxinaj rakontoj
https://1drv.ms/u/s!AgztvmJnEASAo0cTKTbDkIDg6B3C?e=jtK7Qb
• Grekaj mitoj
https://1drv.ms/u/s!AgztvmJnEASAo0C088a7Ebhou95x?e=lp45dI
• Gvidlibro pri Olomouc,
Cxehxio
https://1drv.ms/u/s!AgztvmJnEASAo0QopC36cALsYlRJ?e=pfS9Fp
• Jaroslav Hasxek: Sxvejk
https://1drv.ms/u/s!AgztvmJnEASAo0NR7hMXhmE9bR6U?e=tsyatA
* Karel Cxapek: Rakontoj kaj fabeloj
https://1drv.ms/u/s!AgztvmJnEASAo0pAiLM_w1aR6-dt?e=bJNUGT
• Karel Cxapek: Apokrifoj
https://1drv.ms/u/s!AgztvmJnEASAo0sIb2Yi6n_ts98H?e=48uraC
• Karel Cxapek: Posxrakontoj
https://1drv.ms/u/s!AgztvmJnEASAo0Hvq2wJyr3uixdk?e=AjeWcz
• Malnovaj mitoj cxehxaj
https://1drv.ms/u/s!AgztvmJnEASAo0myzrl6u7iWt-9w?e=voJeH1
• Vasilij Erosxenko - Vivo kaj unu
fabelo
https://1drv.ms/u/s!AgztvmJnEASAo0WVATpIAB8KgI1y?e=94LM47
Forpasoj
Lasis
nin por cxiam Halina Issacxenkova el Pskovo (Rusio). Ni, sxiaj
geamikoj, konis sxin kiel bonkoran, hel-animan,
helpeman virinon, kiu
pasie lernis lingvojn kaj entute sxatis lerni cxion
novan, donacis al ni
optimismon kaj netrudeman, sed firman kredon. Ripozu
en paco, kara
Halocxka! .
***
Denove
sian sangan rikolton havas morto en Ukrainio, kaj denove gxi
elektis unu el la plej junajn inter ni. Forpasis
Ruslana Onisxcxuk. Sxi
naskigxis la 28-an de decembro 1974 en Mukacxevo, Tie
sxi frekventis
bll’-lernejon, tiutempe gxi estis nur baza., poste sxi
lernis en Lviv
kaj ricevis specialan klerecon kiel masagxistino en la
medicina lernejo
en Genicxesk. Sxi laboris iomete en hospitalo, sed tio
ne dauxris longe.
Sxi faris privatajn masagxojn hejme, tre ofte homoj
turnis sin al sxi
por masagxi bebojn cxar ne estis specialistoj en sxia
urbo, kiuj volis
masagxi la etulojn. kaj sxi diris, ke sxi ne timas
fari tion, kontrauxe,
tio estis interesa por sxi, cxar al infanoj sxi vere
povis helpi kaj
solvi multajn sanproblemojn per masagxo.
Jam en la lernejo de Mukacxevo sxi tre interesigxis
pri fremdaj lingvoj
kaj facile lernis ilin. Komence estis la
germana. Sxi ecx tradukis
tekstojn el gazetoj en la germanan nu, kaj poste sxi
lernis nekredeble
multajn lingvojn, kaj tute ne pasive, sed konstante
vizitadis
diverslingvajn retbabilejojn kaj parolis kun homoj el
diversaj landoj,
entute sxi tre facile amikigxis kun tre malsamaj homoj
kaj cxiam trovis
komunan lingvon kun cxiuj, kaj cxiuj diras, ke sxi
estis ekstreme
sincera, bonkora kaj gaja. Sxi havis multajn
sanproblemojn, lastatempe
sxia sukero tre altis, sed mi havas ciujn siajn sonajn
mesagxojn, kiuj
komencigxas per la vortoj: “Mi fartas bone.” Kaj cxiam
estis multaj
sxercoj, tiom da vivogxojo.
En iu reta babilejo sxi renkontis la viron el
Kostariko, kiu estis iom
pli juna ol sxi. Estis tre romantikaj rilatoj, nur aro
da diversaj
obstakloj malhelpis ilian kunigxon. Sxi subtenis lin,
kiel sxi povis. ,
kaj ili ambaux havis komunan sxatokupon - komputilon.
Sxi neniam
maltrankviligxis, ke io povus okazi al komputilo,
sentime eksperimentis,
kaj helpis multajn per komputilo kaj posxtelefono, sxi
estis majstrino.
La
hispana estis por sxi iasence dua lingvo post la ukraina. Dum
multaj jaroj sxi ecx laboris cxe la hispana radio, kie
laboras blindaj
hispanoj kaj latinamerikanoj, gvidante la programojn
hispanlingve unu el
malmultaj ne-hispanoj estis nia Ruslana; Komence sxi
arangxis la
programon Ukrainia Kuirarto, kaj kiam la milito
komencigxis en Oriento,
sxi prezentis la novajxojn el Ukrainio, strebante proksimigi
al la
hispanlingvanoj tion, kio dolorigis nin..
Patrino
de Ruslana skribis en Facebook, ke sxi neniam supozis, ke la
filino havas tiom da bonaj amikoj. Estas malfacile tuj
kredi, ke Ruslana
ne plu estas kun ni, al kiu sxi estis ne nur konatulino,
sed ankaux
amikino, instruistino, fratino kaj iusence
kuracistino, Cxio cxi atestas
pri tio, kia homo estis sxi. Estas amaso da homoj,
kiuj ne havas ecx
centonon da problemoj, kiujn Ruslana havis, sed ili
konstante ploras,
konstante malkontentas. Iam sxi diris, ke sxi legis
nur en medicina
literaturo, kio estas deprimo, sed sxi ne konas gxin.
Estu tero por vi
lanugo, kara nia amikino!