Esperanta ligilo
n-ro 1, januaro 2020
Enhavtabelo
86-a Internacia Kongreso de Blindaj Esperantistoj (dua
komuniko)
UK-2020 en Montrealo
Finna kuirarto (prelego de la 85-a
IKBE)
Nekutimaj kutimoj. Festa mangxo por hundoj
Jxetado de kristnaskaj arboj en Hilden
Stenografia pagxo (nur en brajla versio)
Nekrologo
86-a Internacia Kongreso de Blindaj Esperantistoj
(IKBE86),
okazonta en Moskvo (Rusio) dum la 27/06-4/07 2020
(dua komuniko)
Kelkaj valoraj informoj.
1. Gxis la jarfino 2019 al la IKBE oficiale aligxis 15
personoj
(plej multaj el Rusio), kaj
venis kelkaj seriozaj interesigxoj alilandaj.
2. Civitanoj de Rusio rajtas pripagi sian kotizon per rusiaj rubloj,
laux plej aktuala kurzo de euxro, uzante
jenan numeron de la "Karta Sberbanka": 2202-2020-2603-0878
Oni povas gxiri de karto al la karto, sed en la loko
"por informo"
bv. nepre indiki: "IKBE" kaj vian
familinomon.
3. Kiel ni jam anoncis, la
mangxejo situas en la unua (surtera) etagxo.
Gxi estas destinita por cx. 80 personoj kaj okupas du salonojn:
unu pli grandan kaj alian por cx. 20 personoj.
Tiel nomatan varman aux malvarman bufedon""
cxi tie oni ne praktikas.
En la mangxejo laboras
servistinoj, kiuj priservos cxiun tablon.
Al la gastoj prefere oni proponos
naciajn mangxajxojn el Rusio.
En la unua etagxo trovigxas ankaux bankomasxino kaj
kafejeto,
kie oni povas ricevi kafon, dolcxajxojn k.a.
4.
Aldona ekskurso al Kremla teritorio kaj Rugxa Placo
(priskribo de Svetlana
Smetanina).
Moskvo estas koro de Rusio kaj
Kremlo estas gxia kerno.
Sian nuntempan rugxbrikan aspekton Kremlo ricevis fine
de la XV-a jarcento, kiam Moskvo igxis centro de la formigxanta
Rusa regno. La teritorio de Kremlo havas 28 hektarojn kaj la longo
de remparo estas pli ol 2230 metrojn. La teritorion cxirkauxas
19 belegaj malsamaj turoj, sub kelkaj estas sekretaj
fontoj kaj subteraj
vojoj, bezonataj dum siegxo. Malantaux la dika kaj alta
remparo
trovigxas kelkaj katedraloj, Arsenalo, palacoj, monumentoj, rezidejo de
nia Prezidento kaj multo alia. Vizitantoj povos gxui unikajn bronzajn
objektojn: t.n. Caro-Kanonon kaj Caro-Sonorilon.
En la Katedrala Placo situas la Endormigxa
katedralo,
kie okazadis ne nur diservoj, sed kronado de caroj, elekto
de mitropolitoj kaj patriarkoj, aliaj gravaj eventoj.
Cxi tie trovigxas la plej adorataj
kaj valoraj ikonoj de Rusio.
En la Bonanonca baziliko konservigxis la plej bela en
Moskvo ikonostazo,
la ikonojn por gxi pentris Andreo Rublov kaj liaj discxiploj. La
Cxefangxela baziliko estas tombejo de moskvaj princoj
kaj regxoj de la
XIV-XVII jarcentoj. Sur freskoj estas prezentitaj portretoj de moskvaj
regantoj. Ensemblon de la Katedrala placo kronas la okfaceta Johana
sonorilturo, kies alto estas 81 metroj.
Dum longa tempo gxi estis la plej alta
turo en Rusio,
cxar oni malpermesis konstrui pli altajn.
Dum sia longa ekzistado Kremlo multfoje
rekonstruigxis, perdis kelkajn
domojn, akiris la novajn. La plej nova kaj moderna el la blanka marmoro
estas la Sxtata Kremla Palaco (1961), destinita por okazigo
de tre gravaj kongresoj. En aliaj periodoj tie estas organizataj
koncertoj, festivaloj, operaj kaj baletaj spektakloj.
Post vizito de la Kremla teritorio oni montros al
gastoj la Rugxan
Placon, simbolon de Moskvo, kie pasas manifestacioj,
paradoj, popolaj
festoj. Cxi tie trovigxas mauxzoleo de Lenin - fondinto de la soveta
sxato, monumento al Minin kaj Pojxarskij, kiuj savis Rusion
de polaj invadintoj en XVII-a jarcento, Katedralo "Bazilo la
Beata",
Frunta Loko, fama universala magazeno GUM, pregxejo
de Kazana Dipatrino, Historia muzeo.
Cxe eliro de la Rugxa Placo eblos gxui la simbolan
Nulan Kilometron,
monumenton al la marsxalo G. Jxukov, dank'al kiu soveta Armeo venkis
fasxistojn, la Tombon de nekonata soldato en la Aleksandrov-Gxardeno.
Nome de la Prepara Komitato
Anatolij masenko,
Gerojev-Medikov 15 - 1, RU-357739 _Kislovodsk, Rusio;
tel.: +7 87937 75886,
R.P.: masenkoai@mail.ru
UK-2020 en Montrealo !
Mondial
de l’esperanto 2020
Montrealo estas la dua plej granda urbo en Kanado post Toronto.
Tamen, Montrealo estas multe pli
ol brikoj, betono kaj asfalto. Mi
invitas vin malkovri gxian verdan flankon kaj havi iom da antauxgusto de
la kongresa ekskurso “Montrealo
Verda”, kiun ni preparas por
vi dum la UK-2020 en Montrealo!
La Regxa
monto, la natura monumento de Montrealo.
En 1535, Jacques Cartier [Jxak Kartje] supreniris la
monton gvidate de
indianoj kaj notis : “Monto, de kiu oni havas foran vidon. Ni nomis gxin
la Regxa
monto”. Dudek jarojn poste, la geografo Giovanni Battista desegnis mapon
laux la indikoj de Cartier kaj indikis Monte Real, laux la itala lingvo.
Kunigitaj, la vortoj farigxis Monreale, kaj la antauxa
nomo Ville-Marie,
donita de Maisonneuve (Mezonnev) en 1642, estis sxangxita al Montreal
(Montrealo) en 1763.
Sed kio estas la deveno de tiu
monto meze de la montreala insulo? Antaux
longega tempo, magmo suprenigxis subtere, meze de la tiea sedimenta
rokajxo, sen atingi la surfacon. Pro sia kontakto kun
tiu varmega magmo,
la sedimenta rokajxo farigxis ege malmola metamorfa rokajxo. Venis
glacxeroj, kiuj farigxis en iuj lokoj du-kilometra glacia tavolo super
la grundo. Ili iom post iom erodis la pli molan, ne aliigxintan,
sedimentan rokajxon, situantan super kaj cxirkaux la malmola
metamorfa maso. Kiam fandigxis la glacxeroj, proksimume antaux 13 mil
jaroj, formigxis super la tuta regiono granda maro, la maro de Champlain
(Sxamplen). Tiu maro tamen iom post iom multe reduktigxis (proksimume
antaux 10 mil jaroj) pro tio, ke la grundo, liberigita de la dikega
glacia tavolo, iom post iom altigxis. Tiel, finfine, estigxis la insulo
Montrealo, kun monto en sia
mezo. Estas pluraj aliaj same formitaj
montoj en la regiono.
Post la
malapero de la priparolita maro, iom post iom la plantoj
komencis kreski, kaj tri mil jarojn poste (t.e. proksimume antaux sep
mil jaroj) la pejzagxo estis farigxinta tute alia, kun abioj, betuloj
kaj pinoj. Antaux kvin mil jaroj la arbaroj atingis maturecon kun
aceroj, kverkoj, fagoj. Nuntempaj inventaroj nombris sur la monto
pli
ol 175 speciojn de birdoj, 20 speciojn de bestoj, kiel sciuro, marmoto,
mefito kaj prociono, 65 speciojn de arboj kaj 600 speciojn de plantoj.
Kio pri la unuaj logxantoj?
Pli ol mil jarojn antaux la alveno de euxropaj blankuloj,
indianoj venis
al la monto por trovi utilajn sxtonojn, por fari ilojn, sagojn,
trancxilojn. Hochelaga (Osxlaga) estis unu el la plej grandaj vilagxoj
de Irokezio. La irokezoj uzis lignon kaj betulan sxelon por konstrui
longajn domojn kaj kultivis la grundon por produkti grenon kaj tabakon,
sed ankaux la tiel nomatajn tri fratinojn: kukurbon, maizon kaj
fazeolon. Je la alveno de Jacques Cartier, cxirkaux 1500 irokezoj vivis
en Hochelaga en kvindeko da longaj domoj. Jaron post kiam Maisonneuve
fondis la urbon Ville-Marie, li plantis krucon supre sur la monto.
Nuntempe kruco dauxre trovigxas
sur la monto, sed kompreneble, ne la tiama.
Dum la 17-a jarcento, pli kaj pli da setlantoj
instaligxis cxirkaux la
monto kaj starigis
farmbienojn. Meze de la 19-a jarcento, ricxaj industriistoj kaj
komercistoj acxetis terenojn por loki siajn luksajn domegojn kaj tiele
la bienoj kaj fruktejoj malaperis.
Spuroj
de Frederick Law Olmsted
S-ro Olmsted (1822–1903) estas taksata kiel la patro de pejzagxa
arkitekturo en Norda Ameriko. En 1857, kiam li estis 35-jara, li
respondecis pri la kreado de la Centra Parko en Novjorko. Kun siaj filoj
li starigis kompanion pri parko-planado kaj oni konsideras, ke ili kune
prilaboris pli ol 5000 projektojn en 44 usonaj sxtatoj kaj Kanado. La
parko cxe la Regxa Monto estas inter liaj plej belaj atingoj.
Dum la
1930-aj jaroj estis granda ekonomia krizo kaj multaj personoj
farigxis senlaboraj. Tiam la kebekia registaro donis monon por la tiel
nomataj “travaux de Chomage”, t.e. por laborigi senlaborulojn. Tiel 160
laboristoj mane fosis lagon cxemonte. Farante tion, ili
malkovris
malnovajn trunkojn faligitajn de kastoroj, kaj tiel la lago ekhavis sian
nomon : la Kastora Lago.
Domo
Smith.
Hosea B. Smith, komercisto kaj domvendisto,
konstruigis vilaon sur la
monto en 1858. Kun cxevalejo kaj vastaj gxardenoj, gxi estis tre impona
pro sia situo. En 1872, la urbo Montrealo acxetis gxin por 110,000
dolaroj (ekvivalentaj al pli ol dek
milionoj da nuntempaj dolaroj). Gxis 1940 logxis en gxi la
parkestroj.
Poste gxi farigxis policejo (gxis
1962). Oni uzis gxin kiel artan
centron de 1963 gxis 1983. Pli poste enestis muzeo pri cxasado (gxis
1989). Post renovigado, ekde 1998, gxi estas la sidejo
de la Amikoj de
la Monto, fondajxo, kiu okupigxas pri la monto. En la domo estas
informejo, natura muzeeto kun butiko, kaj kafejo.
Elvidejo
Kondiaronk.
Malfermita en 1906 kaj pligrandigita en 1937 kaj 1992,
la elvidejo
Kondiaronk proponas al la
vizitantoj belegan vidon al la urba centro.
Samloke estas vasta konstruajxo starigita en 1931,
nomata simple Monta
Cxaledo. Nepre eniru por vidi, kiel ricxe gxi estas
ornamita.
En somero dekoj da drumistoj kolektigxas cxe la monto por kunludi.
En 1964 okazis en Montrealo internacia skulptista simpozio.
Tiel, la
regxmonta parko heredis dekojn da skulptajxoj el 12 artistoj de 9 landoj.
Jam de
1970, kun la celo protekti la vidon al la monto, estas
malpermesate en Montrealo konstrui turon pli altan ol 235 metrojn, por
ne superi la monton.
Ekde
1987, la parko estas agnoskita kiel natura historia
heredajxo,
kaj gxi estas severe protektata de la kebekia registaro.
Montreala Botanika gxardeno.
Fondita en 1931, gxi konsistas el diversaj gxardenoj,
kovrantaj 75
hektarojn. Konsiderata inter la tri plej belaj botanikaj gxardenoj en la
mondo, gxi entenas pli ol nur gxardenojn.
Kompreneble, agrablas promeni tra la 30 gxardenoj, kiel
la rozejo
(dek mil specimenoj), la alpa
gxardeno, la akvo-gxardeno, la cxina kaj
japana gxardenoj kun pavilonoj – cetere inter la plej grandaj tiaj
gxardenoj ekster Azio. Sed krome estas 10 vitraj kreskejoj kun
plantoj
el dezertoj (kaktoj) kaj tropikaj arbaroj, kun orkideoj (tri mil
specimenoj) kaj valoraj foje plurcent-jaraj – bonsajoj. Sume, estas 22
mil specioj de plantoj el cxiuj kontinentoj. Kvazaux tio ne suficxus,
trovigxas ankaux samloke muzeo pri arboj kaj alia pri insektoj.
La
kanada registaro rekonis la altan valoron de la montreala
botanikejo per agnosko kiel nacia historia loko en 2007.
Biokupolo – Muzeo pri biodiverseco.
Fakte oni povus konsideri, ke la Biokupolo (Biodome)
estas kaj bestejo
(zoo), kaj Botanika Gxardeno
: Ene de la fama Muzeo pri biodiverseco.
Lokita apud la Botanika Gxardeno, Planetario kaj
Olimpika Stadiono, ene
de vasta fenestrita konstruajxo, la Biokupolo prezentos al vi kvin
ekologiajn mediojn de Ameriko. Esplorante la muzeon, vi
iros de tropika
pluvarbaro kun papagoj kaj krokodiloj gxis polusoj kun pingvenoj.
Enestas ankaux birdoj, fisxoj kaj
ecx vespertoj.
Biosfero - Muzeo pri natura medio.
En Nord-Ameriko gxi estas la sola muzeo, dedicxita nur
al la natura
medio. Gxia celo estas konsciigi vizitantojn pri la plej gravaj mediaj
problemoj, samtempe instigante agadon kaj civitanan partoprenon. Temas
pri arkitektura cxefverko, kreita de la fama usona arkitekto Buckminster
Fuller. Gxi servis unue kiel usona pavilono dum la
Monda Foiro, okazinta
en Montrealo en 1967 (Expo-67). Situanta en la insula parko Jean-Drapeau
(Jxan Drapo), la muzeo prezentas diversajn
ekspoziciojn por pli bone
komprenigi la gravajn ekologiajn problemojn pri aero, akvo,
biodiverseco, klimataj sxangxoj, dauxripova disvolvigxo kaj tiel plu.
Parko
Jean-Drapeau (Jxan Drapo).
Post aux antaux la muzea vizito, gxuu la plej vastan
parkon en Montrealo
(268 hektaroj). Vi povos simple vagadi tra la 25 km da vojoj
kaj padoj,
bicikli, pikniki aux, cxe la diversaj lagetoj, nagxi, kajaki, boati aux
kanui.
En 1980,
okazis en tiu parko, monda florekspozicio, “Les
Floralies”
(Le Florali), kaj postrestis multaj belaj gxardenoj kun senpaga aliro.
Bird-observantoj pli kaj pli iras al la insuloj, cxar kun la tempo la
arboj, iam plantitaj, multe kreskis kaj nun verdigas la lokon. Ne
maltrafu la okazon iri al la insuloj. Tiel vi vere
konscios, ke
Montrealo trovigxas meze de la
riverego Sankta-Lauxrenco. Cetere, vido
al la urbocentro belegas el tiu parko.
Mi
menciu ankaux, ke tie okazas muzika festivalo kaj multaj aliaj
eventoj somere kaj ankaux vintre.
Mi povus
dauxrigi longe, skribante pri aliaj parkoj, sed mi lasu vin
malkovri ankaux la Montrealon historian, kulturan, religian per pluraj
dumkongresaj ekskursoj dum la UK-2020!
Normand Fleury
Noto de la redakcio
Normand Fleury estas verdulo, Prezidanto de LKK por la
105-a UK en
Montrealo en 2020, longtempa prezidanto de
Esperanto-Societo Kebekia,
patro de du denaskuloj... Normando estis profesia botanikisto
(specialisto pri arboj por la
urbo Montrealo kaj Montreala botanika
gxardeno) kaj estas amatora ornitologo. Li gvidos ekskurson Montrealo
Verda dum la UK-2020!
(el “Riverego” No 136-137).
Finna kuirarto (prelego de Raita Pyhala, prezentita en la 85-a IKBE)
Tio, kion oni mangxas en iu
lando, dependas de la klimato kaj
grundo/humo. Klimate Finnlando estas dividita en 8 kreskozonojn.
La
zonoj 1-2 situas sude kaj estas la plej favoraj por agrikulturo. La zono
8 situas en Laponio. Tie la kreskosezono - somero - estas plej mallonga,
sed ankaux la plej luma. La vintroj tie estas multe pli severaj, ol en
la zonoj 1-2, kaj tial oni devas zorgeme elekti, kiujn speciojn tie
kultivi.
Niaj nutrajxoj konsistas el varmo, lumo, akvo kaj humo. La
tavolo de
humo en Finnlando ne estas dika kaj enhavas malmultan kalkon. Ofte la
agroj estas argilecaj, sxtonozaj , sablozaj, la humo acida, ne tre
fertila. La kultivisto devas scii, kiel kultivi sian
terpecon. La
du-kilometrojn dika glacitavolo antaux pli ol dekmil jaroj kvazaux
forskrapis nian humon kaj portis gxin al pli sudaj, pli bonsxancaj
landoj, kiel Hungario, kie mi en Muzeo pri terkultivado vidis radikojn
de arbo en dikega humotavolo. Gxi sxajne dikis 1 metron! Mirakle por mi.
Cxe ni la humo dikas 15-30
cm-ojn.
Antaux miloj
da jaroj niaj prapatroj komencis sxangxi arbaron en
kultiveblan agron, ofte nur duonhektaron aux unu hektaron en du jaroj.
Ili somere faligis la arbojn, lasis la trunkojn
sekigxi gxis la sekva
jaro, provis kovri la bruligotan terenon per tavolo de brancxoj kaj
trunkopecoj. Post la bruligo ili semis en la cindron
sekalon, hordeon,
fagopiron, rapojn, linon. Anstataux terpomojn oni mangxis rapojn gxis la
18-a jarcento. En kelkaj jaroj la cindro perdis sian
fertilecon kaj oni
devis ekkultivi aliloke. Niaj prapatroj farigxis spertuloj pri tiu cxi
maniero sxangxi arbaron en agron. Ecx la sveda regxo petis finnojn veni
kaj ebligi terkultivadon en la grandegaj, timigaj svedaj arbaroj.
Dum la
tempopaso la brulkultivado estis malpermesata, unue en
okcidenta Finnlando, multe poste en la orienta. Oni jam
komencis timi la
malpliigxon de la arbaro. Terpomo anstatauxis rapojn en la fino de la
18-a jarcento. Al la cerealoj aldonigxis aveno kaj tritiko.
Nuntempe
aveno estas tre aprezata kaj oni elpensas novajn manierojn uzi gxin, ne
nur por kacxo kaj pano, sed ankaux por anstatauxigi viandon.
En la naturo oni cxiam trovis helpon kontraux malsato. Kiam
malsukcesis rikoltoj de sekalo kaj aliaj cerealoj, oni ekuzis pinan
sxelon, radikojn de kelkaj plantoj por miksi kun la nesuficxa cereala
rikolto. Pli bongustaj kaj pli facile digesteblaj certe estas niaj
beroj: mirtelo, vakcinio, oksikoko, kamemoro. Oni frande mangxis ankaux
sovagxajn frambojn kaj malgrandajn fragetojn, kiujn oni ne plu trovas
abunde, pro la sxangxoj en la agrikulturo kaj pasxtado. Empetrojn oni ne
multe uzis en Finnlando. Nigraj rubusoj ne kreskas en nia
naturo. Nun ni
havas importitajn fruktojn, sed en mia junagxo mi ne sciis, kiel
sensxeligi orangxon aux mangxi bananon, cxar tiajn mi vidis nur longe
post la dua mondmilito.
Fungojn
oni sciis uzi en orienta Finnlando; en la okcidenta parto de
nia lando oni lernis uzi ilin, kiam kareliaj evakuitoj estis
translokitaj okcidenten. Ni faras fungosalatojn el batita kremo, cepoj
kaj salitaj laktarioj, ni faras diversajn fungosauxcojn, niaj boletoj
estas eksportataj al Italio, ni havas plurajn speciojn de kantareloj, ni
sekigas fungojn por vintro. iu ajn rajtas kolekti
berojn kaj fungojn
cxie, sed oni devas lerni por ne veneni sin kaj siajn familianojn per
mortigaj specoj. Unu el la plej perfidaj kaj dangxeraj fungoj estas la
blanka amanito.
Cxasado
kaj fisxkaptado nuntempe estas multekostaj hobioj, sed
antauxe cxiu familio en la kamparo kompletigis sian nutrigxon per
leporoj kaj galinoformaj birdegoj, kiaj bonazio, urogalo, lagopo,
perdriko. Auxtune ankaux nun okazas cxasado de anasoj, tuj kiam la
malpermeso cxesas. Alko estas alia bestego, kiun oni cxasadas kaj
aprezas . La viandon oni donas al geamikoj, parencoj, frostigas por si
mem. En kelkaj vilagxoj estas kutimo inviti cxiujn vilagxanojn al
senpaga alkosupo, kiu enhavas terpomojn, cepojn, karotojn kaj alkajxon.
Se oni ne cxasus alkojn, ili
pliigxus kaj kauxzus pli kaj pli da
trafikakcidentojn. Alkoj ne timas auxtojn.
Boacoj ne estas sovagxaj bestoj, nur duonsovagxaj. Cxiun
boacon
posedas iu homo, supozeble sameo, kaj estus krimo cxasi aux pafi boacon.
Lapon-devena franda plado estas boacajxo fritita el
tre maldikaj
frostigitaj trancxajetoj. Tion oni kutime mangxas kun
pistitaj terpomoj,
ofte ankaux kun pistitaj vakcinioj. En mia infanagxo mia onklo veturis
al Laponio por cxasi urson. Unu fojon en mia vivo mi
tion gustumis. En
la fora pasinteco la urso estis la regxo de la arbaro, oni ne kuragxis
ecx mencii lian nomon sed uzis kasxnomojn. La urso venis sur la teron el
la cxielo, lasis kapti sin, nutris sian popolon, kaj la ostojn la
mangxintoj zorgeme kunmetis por sendi la urson en la cxielon. La
cxasistoj pardonpetis al la urso, ke pro sia malsatego ili devis mortigi
lin.
La finna
kuirarto antaux la fino de la 20-a jarcento estis preskaux
unueca. Gxi bazigxis sur terpomo, sekala pano, kacxoj sekala, hordea,
avena, porkajxo salita kaj fumajita, cepo, brasiko, laktajxoj, ovajxoj,
beroj kaj fungoj. Nialandaj cerealoj enhavas glutenon, kaj antaux
nelonge oni komprenis, ke kelkaj homoj suferas de celiakio kaj ili
malbonfartas, ecx mortas, se ili uzas niajn kutimajn cerealojn. Ili
bezonas rizon, maizon kaj aliajn eksterlandajn. En mia infanagxo oni
povis havi rizokacxon kun lakto, cinamo kaj sukero nur kiel festopladon,
precipe en la kristnaska sezono. Oni kultivas fragojn, frambojn, ribojn
rugxajn kaj nigrajn, pomojn, en la zonoj 1-2 ankaux pirojn kaj prunojn.
Konservado ne estis facila,
precipe kiam mankis sukero. Nun nin helpas
frostigiloj. Delonge brasiko, florbrasiko, cepo, pizo, tomatoj estas
konataj. Kiel terfruktojn (radikfruktojn) oni kultivas napojn, karotojn,
rugxajn betojn, rafanetojn. Kukumojn oni salas aux konservas per vinagro
kaj sukero auxtune. Malpli konataj
estas celerioj, poreoj, sed nun oni kultivas kaj uzas ilin. Aperis sur
la bretoj de la vendejoj, ekz., kukurboj, kukurbetoj, zucchini. Ili ecx
ne havas finnajn nomojn, oni nomas ilin kesŕkurpitsa (someraj kukurboj).
Ankaux fazeoloj estis malfacile kultiveblaj pro la
manko de varmo kaj
pro la dangxero de noktaj frostoj, sed nia klimato jam iom mildigxis kaj
homoj lernas kultivi kaj kuiri novajn plantojn.
La
spicoj, kiujn mi en junagxo konis, estas salo, juniperaj "beroj",
sukero, cinamo, vanilo, kariofilo, zingibro, pipro, kaj spicoherboj
aneto, petroselo, senoprazo. Karvion oni uzis por spici
sekalan panon.
Nun estas konataj ankaux koriandro, levistiko,
safrano, anizo, muskato (
ne pensu, ke tio estas besto "muso-kato"! ). El Azio venis
vasabi, soja
sauxco, terijaki, kuirita zingibro kaj aliaj ekzotajxoj, ne paroli pri
cxieaj kecxupo kaj mustardo. Aperis en niaj urboj restoracioj cxinaj,
japanaj, nepalaj, hindaj, hispanaj, grekaj, turkaj, francaj,
germanaj,italaj, rusaj malpli . Verdire, estas malfacile trovi FINNAN
restoracion, sed mi auxdis, ke en Lahtio dum la luncxo-horoj oni trovas
finnajn pladojn en mangxejoj, proksimaj al la kongresejo: Taivaanranta*,
Kotiruokala*, Voitto*, Emma, kaj antaux la
Sibelius-domo en kelkaj
sxipoj. En Helsinko mi konas la finnan restoracion je la nomo, sed gxi
estas multekosta.
(esperantigite Horizonto (aux
bordo de la cxielo), Hejm-mangxejo, Venko).
La
maniero kuiri dependas ankaux de la brulajxo kaj modelo de la
fornelo. Finnoj sxatas elektrajn fornelojn. Gason oni
uzas en somerdomoj
en lokoj, kie elektro ne estas havebla, ekz., en iu insulo aux fora
sovagxejo. En mia junagxo cxiuj kamparanoj kuiris per forneloj, kie oni
bruligis lignerojn, brancxojn, strobilojn. Antaux 200-300 jaroj en
okcidenta Finnlando oni kuiris en potoj, pendantaj aux starantaj super
la fajro en senporda fajrejo, dum en orienta Finnlando oni kuiris en
grandaj fornegoj, kiujn oni unue hejtis per ligno. La pano kaj okcidente
kaj oriente estis cxefe el sekalo, sed en la okcidento oni bakis pli
malofte kaj la panoj havis truon meze, por ke oni povu meti ilin sur
stangon cxe la plafono.e Tie la pano malmoligxis de tago al tago, de
semajno al monato. Gemaljunuloj devis raboti por si maldikajn
trancxajxojn aux oni trempis la panon en akvo aux lakto por remoligi
gxin. Gxi neniam sximis kaj neniom estis forjxetita.
En la oriento, nome
Savonio kaj Karelio, oni bakis pli ofte, kaj la panoj
plej ofte dikis
kaj molis, estis pli facile mangxeblaj. Hordeaj panoj povis esti dikaj,
molaj, aux maldikaj "patkukoj", pugnopanoj. Famaj estas la savoniaj
"kokoj", napokoko,
terpomokoko, fěskoko (koregoneto, perko). Ili
aspektas kiel panoj, sed ene estas lardo aux grasa porkajxo, fisxoj
(precipe perkoj), terfruktoj.
Tiajn "kokojn" oni bakas dum horoj aux tra
la nokto, tiel ke ecx la plej ostetplenaj fisxoj tute moligxas. Ni
malfermas la rondan pinton kaj elfosas la farcxon. En Laponio oni faris
platajn maldikajn patkuk-formajn panojn el hordeo kaj tritiko. Unue oni
supozeble bakis ilin sur varmegaj sxtonoj apud fajro, nun en fornoj
hejtitaj per ligno aux elektro. En la insularo la logxantoj kutimigxis
al dolcxigita pano. Tien la modeloj
venis de Svedio.
Ni havas fisxojn el lagoj, riveroj, maro. Kiel lagofisxojn
mi mencias
aldone al perkoj ezokojn, koregonojn, bramojn, sandron. Ni havas ne nur
mil lagojn, sed cent dudekmil. Trutoj kaj salmoj
kaptigxas en riveroj.
Marajn fisxojn pli bone konas logxantoj de la insularo
kaj de la bordoj
de la Finna kaj Botnia golfoj. Kankroj estis auxtuna festoplado, sed nun
la majoritato de kankronmangxantoj devas acxeti importitajn kankrojn
vendeje. Antauxlonge finnoj mangxis multajn haringojn, rostitajn,
frititajn, fumajitajn, salitajn, en vinagro kun spicoj. Poste oni
rimarkis, ke en ili trovigxas poluajxoj kaj estas dangxere mangxi ilin
tro ofte. En norda Finnlando salmajxoj estis cxiutagaj.
Servistoj kaj
laboristoj lauxdire preferis dungigxi cxe bienoj, kie salmo ne tro ofte
estis surtabligita. Nun oni vendas multan norvegan
salmon, breditan en
kagxoj en la maro. Sovagxa natura salmo kostas multe
pli.
Pri
fromagxoj kaj laktajxoj: ni havas multajn specojn da
lakto kaj
acidlakto, sen graso, sen laktozo, kun pli aux malpli da graso. Iujn
laktojn oni reklamas per ideoj pri bovinoj en libero aux per la vorto
"luomu", kio
signifas natura, sen aldonajxoj. En mia junagxo la
fromagxoj estis trispecaj: Emmental (iel kiel gruyčre), alia iom iel
kiel la nederlanda Edam, kaj trie mola fromagxo sxmirebla. Oni faris
fromagxojn ankaux hejme per la helpo de ovoj aux kazeigilo. Kolostro -
la unua lakto de naskinta bovino, en forno farigxis franda mola
fromagxo, mangxebla per kulero kaj kun vakcinioj, sukero, cinamo.
Svedlingve tiun kolostrajxon oni nomas kalvdans
(bovida danco!) sed
finnlingvanoj pli serioze nomas gxin uunijuusto (fornofromagxo). Nun
troveblas fromagxoj, faritaj eksterlande aux laux eksterlandaj receptoj:
simfromagxo preskaux kiel rokforto, parmezano, mocarelo kaj aliaj
nekonataj de mi. Ni multe uzas kazeon, gxi povas esti natura, sen
spicoj, aux kun sukero, vanilo, beroj, fruktopecoj. El kazeo oni faras
en ortodoksaj regionoj pasha- deserton por pasko.
(Cxu iu volas rakonti al ni
pri tio? (mi demandas la auxskultantojn).
Malnovaj
pladoj, kiuj ne perdas sian favoron, estas pizosupo,
fisxosupo, supo el bovajxo kaj terpomoj, viandobuletoj, viandhaketajxo,
rostajxoj, stekoj, sxinko, pistitaj terpomoj, nigraj kolbasoj el sango.
Grilokolbasojn mi junagxe faris plenigante zorgeme
purigitan porkan
inteston helpe de bovina korno. Nun pli junaj generacioj konas pommes
frites, pizza, spagetoj, lasagne, sushi, tapas k.a. Sxafajxojn oni ne
facile havigas al si en Finnlando, sed ili pli oftas en Paska tempo..
Konkojn kaj mitulojn ne multaj
finnoj lernis mangxi. Kokidajxoj nun
estas multe pli oftaj, ol antaux 30-50 jaroj. Meleagrojn kelkaj finnoj
acxetas cxefe por Julo/Kristnasko.
Iom pri
desertoj: oni faris kacxojn kaj dolcxajxojn el beroj kaj
sekigitaj fruktoj importitaj, la likvajxo densigita per (terpoma)
fekulo. Malnova deserto estis kacxo el tritikaj grioj kaj vakcinioj kun
sukero. Nun oni ofte prenas berojn kaj glaciajxon el
frostigilo. Oni
sxatas jahurtojn: finna, greka, turka, kun beroj, sen beroj, kun/sen
sukero, vanilo kaj aliaj spicoj.. Kiel eie, ankaux en Finnlando oni
sxategas krespojn kaj patkukojn kun konfitajxo, batita kremo, sukero.
Ofte la dommastrino aux restoracio proponas kafon kiel deserton kaj eble
kun tio pecon da torto aux cxokoladajxeton, biskviton. Nun mi malkasxas
al vi la malnovan simplan kukorecepton de mia panjo, kiu naskigxis en
1900: miksu en 3 decilitrojn da acidlakto 4 di da
faruno kun 2 di da
sukero aux melaso, po
unu kulereton da sodo, kariofilo, zingibro, 1 dl da sekvinberoj, 1 di da
fandita butero. Baku en 175-gradoj dum unu horo.
Por Julo ni bakas
spicokuketojn diversformajn kaj el milfolia pasto
kvarpintajn stelojn kun prunajo meze. La kutimo venis el Svedio aux
Germanio, kiel multaj aliaj
niaj kutimoj. Emammi estas paska sekala
deserto.)
Multaj finnoj, ankaux infanoj, jam suferas pro troa
dikeco kaj pezo.Ni
estas konsilataj malpliigi niajn mangxojn. Devus suficxi unu terpomo
tage, nur 1,5 glasoj da lakto, malofta viandajxo kaj tio ne rugxa.
Sukeron, buteron, salon ni
evitu, ni mangxu pli da laktuko, spinaco,
salato, legomoj, verdajxoj. Antauxe viroj sxercis, ke ili
ne mangxos
herbon, nun ankaux ili devas. Antauxe oni diris, ke la magiaj vortoj en
kuirado estas butero, kremo kaj sukero. Nun gxuste tio
farigxis evitenda.
Nekutimaj
kutimoj
(Germanio)
Festa mangxo por hundoj
La listo
de mangxajxoj, kiujn hundoj ne devas mangxi, estas suficxe
longa, tial hundposedantoj devas pli atenti pri tio, cxu ili ne donas al
sia hundo iun toksan mangxajxon. Se ili mem
preparas ion por sia
kvarpieda amiko. Montrigxas, ke vi antaux cxio devas
esti krea, kiel la
fama cxefkuiristo Tim Raue. Li preparis Kristnaskan festmangxon nur por
hundoj.
Ekde 2010, Tim Raue kuiras por
siaj gastoj en sia restoracio en Berlino.
La gastoj de la stela kuiristo estas ne nur homoj, sed
ankaux hundoj
Per sia plej nova recepto, li montras, ke li povas
gxojigi la palaton.
lia hundino de la raso Jack Russel skota terhundo havas tre specialan
Kristnaskan festenon, de Raue
preparitan: purpura fibro-legomo kun kuiritaj kokaj koroj.
Por
prepari la festpladon, vi bezonas nur kvin
ingrediencojn:
kolorajn karotojn, dolcxajn terpomojn, tigobrasikojn, cukiniojn kaj
kokajn korojn. La kvanto de ingrediencoj varias laux la grandeco de la
porcio. La preparado prenas cxirkaux 20 minutojn.
La
recepto estas havebla por hundoposedantoj, kiuj sxatas
kuiri sur
la Amazon-bloga "Tago. Tamen konsilindas zorgeme
preparigxi. "La hundo
rajtas antaux gustumi la kuiritan pladon, preni iom da gxi krude, por ke
vi povu scii, cxu gxi toleras cxiujn ingrediencojn, ”avertas Raue.
Krome, la ingrediencoj estu kiel
eble plej fresxaj.
Kaj: Sub neniu cirkonstanco devas esti uzataj spicoj,
sukero aux ajlo en
mangxajxo - cxi tiuj
Ingrediencoj estas toksaj por
hundoj.
Jxetado
de kristnaskaj arboj en Hilden
Sabate
posttagmeze, (la 28-an de decembro 2019, en la malnova
merkata
placo de la germana urbo Hilden okazis la stranga konkurso.
Karnavala societo de Hilden, nomata "Jecke Frunde".
organizis la abio-jxetadon.
Dum la
plej multaj kristnaskaj arboj jam atingis sian
kulminon en
kristnaska vespero, gxi estis nur kelkajn tagojn poste por kelkaj abioj:
ili estis la fokuso de la unua Hilden-konkurso en longdistanca jxetado.
La arboj
estis provizitaj de la organizantoj.
Por justeco, la partoprenantoj ne rajtis alporti siajn
proprajn arbojn,
emfazis proparolanto de kluba kaj cxampiona modokreanto Rudolf
Meisenbach. La arboj antauxe ornamis la kristnaskan vilagxon en la urbo
Hilden. Ankaux la konkursaj premioj estis disponigitaj
de la
organizanto. abioj pezantaj cxirkaux ok kilogramojn kaj
altaj gxis 1,50
m estis haveblaj kiel jxetado-materialo. Por multnombraj infanoj, estis
disponigitaj pli malgrandaj arbetoj, la plenkreskuloj devis jxeti
plenkreskajn abiojn.
La abioj
multe suferis pro la multaj portiloj: "En la fino, iuj estis
suficxe cxifitaj," diris Meisenbach.
Cxiuj jxetaj teknikoj estis permesitaj. La konkursreguloj
estis
simplaj: cxiuj rajtis partopreni, kaj tiuj, kiuj sukcesis jxeti pli
malproksimen, gajnis. Cxiuj eblaj jxetaj teknikoj estis provitaj: iuj
jetis la arbon kiel lancon, aliaj provis la turnadon aux svingan
teknikon - gravas, ke la arbo estu for.
Konkuris virinoj, viroj kaj teamoj, entute pli ol cent personoj.
En
la virina kategorio, Caroline Sengpiel triumfis kun la jxeto de je 4,33
metroj. Michael Wilms starigis la novan rekordon de la urbo Hilden: li
jxetis la kristnaskan arbon gxis nekredeblaj 10,88 metroj. La kvaropo de
la Hildena fajrobrigado gajnis la teaman pokalon.
La ideo
pri la cxampionado pri abio-jxetado aperis de biera humoro
La freneza konkurenco naskigxis el biero-humoro antau
kelkaj monatoj. La
karnavalfirmao forte reklamis anticipe ion nekutiman. Kaj probable ne
estos la lasta konkurso. Rudolf Meisenbach, proparolanto de la Klubo,
diris: "La multaj centoj da spektantoj kaj ni havis tiom da amuzo, ni
certe ripetos tion venontjare!"
El la germana tradukis O.P.
Nekrologo
Dum lasta vespero de la pasinta jaro 2019 en sia 90-a
vivjaro
por cxiam nin forlasis mirinda homo Valentinas Vytautas Tolocxka,
sendube la plej honora persono inter litovaj geblinduloj - tiflologo,
doktoro pri socialaj sciencoj, poeto, esperantisto.
Perdinte
la vidpovon en infaneco, Valentinas sukcese finis
porblindulan mezlernejon en Kauxno, poste en Vilna universitato
li studis litovan lingvon kaj literaturon, ankaux germanan lingvon kaj
literaturon. Fininte en 1976 pedagogian instituton en Sxaulaj, li
akiris profesion de tiflopedagogo, kaj en 1992 oni promociis lin
doktoro pri socialaj sciencoj.
Sian
tutan profesian vivon Tolocxka dedicxis
al klerigado de la sortofratoj: zorgo pri brajla libroeldonado,
fondo de la respublika biblioteko, valoraj verkoj kaj publicajxoj.
Li grave
kontribuis ankaux por esperanto.
Ankoraux en 1956, estinte la universitata studento,
li eklernis esperanton, cxiam memstare perfektigxis en la lingvo kaj
farigxis fervora movadano. En 1980 li organizis du rondetojn:
"Fajreron" en Vilnius
kaj "Lumeton" en Kauxnas. Dum 1986-1990 li estis
estrarano de tutsovetia sekcio de blindaj esperantistoj
kaj respondecis pri la agado en baltiaj respublikoj.
Dank'al li en Vilnius brajle aperis kelkaj interesaj
esperantajxoj,
kiuj estis malavare donacitaj ankaux eksterlanden.
Apartan mencion meritas la de li kompilita kaj
eldonita bibliografio
de la revuo "Auxroro" 1970-1990 (en du partoj).
Kune kun sia vivkunulino
Stase li partoprenis la 46-an kongreson
de blindaj e-istoj (Varna, Bulgario, 1978).
Mi, kiu
dum jardekoj vigle korespondis kaj amikis kun
Valentinas,
nun tre dolore travivas lian forpason. Tamen en mia koro neniam
estingigxos hela memoro kaj varmaj sentoj pri tiu sindona homo kaj
bonkora amiko.
(Laux materialoj de Vikipedio)
A.
Masenko.
Esperanta ligilo
n-ro 1, januaro 2020
Enhavtabelo
86-a Internacia Kongreso de Blindaj Esperantistoj (dua
komuniko)
UK-2020 en Montrealo
Finna kuirarto (prelego de la 85-a
IKBE)
Nekutimaj kutimoj. Festa mangxo por hundoj
Jxetado de kristnaskaj arboj en Hilden
Stenografia pagxo (nur en brajla versio)
Nekrologo
86-a Internacia Kongreso de Blindaj Esperantistoj
(IKBE86),
okazonta en Moskvo (Rusio) dum la 27/06-4/07 2020
(dua komuniko)
Kelkaj valoraj informoj.
1. Gxis la jarfino 2019 al la IKBE oficiale aligxis 15
personoj
(plej multaj el Rusio), kaj
venis kelkaj seriozaj interesigxoj alilandaj.
2. Civitanoj de Rusio rajtas pripagi sian kotizon per rusiaj rubloj,
laux plej aktuala kurzo de euxro, uzante
jenan numeron de la "Karta Sberbanka": 2202-2020-2603-0878
Oni povas gxiri de karto al la karto, sed en la loko
"por informo"
bv. nepre indiki: "IKBE" kaj vian
familinomon.
3. Kiel ni jam anoncis, la
mangxejo situas en la unua (surtera) etagxo.
Gxi estas destinita por cx. 80 personoj kaj okupas du salonojn:
unu pli grandan kaj alian por cx. 20 personoj.
Tiel nomatan varman aux malvarman bufedon""
cxi tie oni ne praktikas.
En la mangxejo laboras
servistinoj, kiuj priservos cxiun tablon.
Al la gastoj prefere oni proponos
naciajn mangxajxojn el Rusio.
En la unua etagxo trovigxas ankaux bankomasxino kaj
kafejeto,
kie oni povas ricevi kafon, dolcxajxojn k.a.
4.
Aldona ekskurso al Kremla teritorio kaj Rugxa Placo
(priskribo de Svetlana
Smetanina).
Moskvo estas koro de Rusio kaj
Kremlo estas gxia kerno.
Sian nuntempan rugxbrikan aspekton Kremlo ricevis fine
de la XV-a jarcento, kiam Moskvo igxis centro de la formigxanta
Rusa regno. La teritorio de Kremlo havas 28 hektarojn kaj la longo
de remparo estas pli ol 2230 metrojn. La teritorion cxirkauxas
19 belegaj malsamaj turoj, sub kelkaj estas sekretaj
fontoj kaj subteraj
vojoj, bezonataj dum siegxo. Malantaux la dika kaj alta
remparo
trovigxas kelkaj katedraloj, Arsenalo, palacoj, monumentoj, rezidejo de
nia Prezidento kaj multo alia. Vizitantoj povos gxui unikajn bronzajn
objektojn: t.n. Caro-Kanonon kaj Caro-Sonorilon.
En la Katedrala Placo situas la Endormigxa
katedralo,
kie okazadis ne nur diservoj, sed kronado de caroj, elekto
de mitropolitoj kaj patriarkoj, aliaj gravaj eventoj.
Cxi tie trovigxas la
plej adorataj kaj valoraj ikonoj de Rusio.
En la Bonanonca baziliko konservigxis la plej bela en
Moskvo ikonostazo,
la ikonojn por gxi pentris Andreo Rublov kaj liaj discxiploj. La
Cxefangxela baziliko estas tombejo de moskvaj princoj
kaj regxoj de la
XIV-XVII jarcentoj. Sur freskoj estas prezentitaj portretoj de moskvaj
regantoj. Ensemblon de la Katedrala placo kronas la okfaceta Johana
sonorilturo, kies alto estas 81 metroj.
Dum longa tempo gxi estis la plej alta
turo en Rusio,
cxar oni malpermesis konstrui pli altajn.
Dum sia longa ekzistado Kremlo multfoje
rekonstruigxis, perdis kelkajn
domojn, akiris la novajn. La plej nova kaj moderna el la blanka marmoro
estas la Sxtata Kremla Palaco (1961), destinita por okazigo
de tre gravaj kongresoj. En aliaj periodoj tie estas organizataj
koncertoj, festivaloj, operaj kaj baletaj spektakloj.
Post vizito de la Kremla teritorio oni montros al
gastoj la Rugxan
Placon, simbolon de Moskvo, kie pasas manifestacioj,
paradoj, popolaj
festoj. Cxi tie trovigxas mauxzoleo de Lenin - fondinto de la soveta
sxato, monumento al Minin kaj Pojxarskij, kiuj savis Rusion
de polaj invadintoj en XVII-a jarcento, Katedralo "Bazilo la
Beata",
Frunta Loko, fama universala magazeno GUM, pregxejo
de Kazana Dipatrino, Historia muzeo.
Cxe eliro de la Rugxa Placo eblos gxui la simbolan
Nulan Kilometron,
monumenton al la marsxalo G. Jxukov, dank'al kiu soveta Armeo venkis
fasxistojn, la Tombon de nekonata soldato en la Aleksandrov-Gxardeno.
Nome de la Prepara Komitato
Anatolij masenko,
Gerojev-Medikov 15 - 1, RU-357739 _Kislovodsk, Rusio;
tel.: +7 87937 75886,
R.P.: masenkoai@mail.ru
UK-2020 en Montrealo !
Mondial
de l’esperanto 2020
Montrealo estas la dua plej granda urbo en Kanado post Toronto.
Tamen, Montrealo estas multe pli
ol brikoj, betono kaj asfalto. Mi
invitas vin malkovri gxian verdan flankon kaj havi iom da antauxgusto de
la kongresa ekskurso “Montrealo
Verda”, kiun ni preparas por
vi dum la UK-2020 en Montrealo!
La Regxa
monto, la natura monumento de Montrealo.
En 1535, Jacques Cartier [Jxak Kartje] supreniris la
monton gvidate de
indianoj kaj notis : “Monto, de kiu oni havas foran vidon. Ni nomis gxin
la Regxa
monto”. Dudek jarojn poste, la geografo Giovanni Battista desegnis mapon
laux la indikoj de Cartier kaj indikis Monte Real, laux la itala lingvo.
Kunigitaj, la vortoj farigxis Monreale, kaj la antauxa
nomo Ville-Marie,
donita de Maisonneuve (Mezonnev) en 1642, estis sxangxita al Montreal
(Montrealo) en 1763.
Sed kio estas la deveno de tiu
monto meze de la montreala insulo? Antaux
longega tempo, magmo suprenigxis subtere, meze de la tiea sedimenta
rokajxo, sen atingi la surfacon. Pro sia kontakto kun
tiu varmega magmo,
la sedimenta rokajxo farigxis ege malmola metamorfa rokajxo. Venis
glacxeroj, kiuj farigxis en iuj lokoj du-kilometra glacia tavolo super
la grundo. Ili iom post iom erodis la pli molan, ne aliigxintan,
sedimentan rokajxon, situantan super kaj cxirkaux la malmola
metamorfa maso. Kiam fandigxis la glacxeroj, proksimume antaux 13 mil
jaroj, formigxis super la tuta regiono granda maro, la maro de Champlain
(Sxamplen). Tiu maro tamen iom post iom multe reduktigxis (proksimume
antaux 10 mil jaroj) pro tio, ke la grundo, liberigita de la dikega
glacia tavolo, iom post iom altigxis. Tiel, finfine, estigxis la insulo
Montrealo, kun monto en sia
mezo. Estas pluraj aliaj same formitaj
montoj en la regiono.
Post la
malapero de la priparolita maro, iom post iom la plantoj
komencis kreski, kaj tri mil jarojn poste (t.e. proksimume antaux sep
mil jaroj) la pejzagxo estis farigxinta tute alia, kun abioj, betuloj
kaj pinoj. Antaux kvin mil jaroj la arbaroj atingis maturecon kun
aceroj, kverkoj, fagoj. Nuntempaj inventaroj nombris sur la monto
pli
ol 175 speciojn de birdoj, 20 speciojn de bestoj, kiel sciuro, marmoto,
mefito kaj prociono, 65 speciojn de arboj kaj 600 speciojn de plantoj.
Kio pri la unuaj logxantoj?
Pli ol mil jarojn antaux la alveno de euxropaj
blankuloj, indianoj venis
al la monto por trovi utilajn sxtonojn, por fari ilojn, sagojn,
trancxilojn. Hochelaga (Osxlaga) estis unu el la plej grandaj vilagxoj
de Irokezio. La irokezoj uzis lignon kaj betulan sxelon por konstrui
longajn domojn kaj kultivis la grundon por produkti grenon kaj tabakon,
sed ankaux la tiel nomatajn tri fratinojn: kukurbon, maizon kaj
fazeolon. Je la alveno de Jacques Cartier, cxirkaux 1500 irokezoj vivis
en Hochelaga en kvindeko da longaj domoj. Jaron post kiam Maisonneuve
fondis la urbon Ville-Marie, li plantis krucon supre sur la monto.
Nuntempe kruco dauxre trovigxas
sur la monto, sed kompreneble, ne la tiama.
Dum la 17-a jarcento, pli kaj pli da setlantoj
instaligxis cxirkaux la
monto kaj starigis
farmbienojn. Meze de la 19-a jarcento, ricxaj industriistoj kaj
komercistoj acxetis terenojn por loki siajn luksajn domegojn kaj tiele
la bienoj kaj fruktejoj malaperis.
Spuroj
de Frederick Law Olmsted
S-ro Olmsted (1822–1903) estas taksata kiel la patro de pejzagxa
arkitekturo en Norda Ameriko. En 1857, kiam li estis 35-jara, li
respondecis pri la kreado de la Centra Parko en Novjorko. Kun siaj filoj
li starigis kompanion pri parko-planado kaj oni konsideras, ke ili kune
prilaboris pli ol 5000 projektojn en 44 usonaj sxtatoj kaj Kanado. La
parko cxe la Regxa Monto estas inter liaj plej belaj atingoj.
Dum la
1930-aj jaroj estis granda ekonomia krizo kaj multaj personoj
farigxis senlaboraj. Tiam la kebekia registaro donis monon por la tiel
nomataj “travaux de Chomage”, t.e. por laborigi senlaborulojn. Tiel 160
laboristoj mane fosis lagon cxemonte. Farante tion, ili
malkovris
malnovajn trunkojn faligitajn de kastoroj, kaj tiel la lago ekhavis sian
nomon : la Kastora Lago.
Domo
Smith.
Hosea B. Smith, komercisto kaj domvendisto,
konstruigis vilaon sur la
monto en 1858. Kun cxevalejo kaj vastaj gxardenoj, gxi estis tre impona
pro sia situo. En 1872, la urbo Montrealo acxetis gxin por 110,000
dolaroj (ekvivalentaj al pli ol dek
milionoj da nuntempaj dolaroj). Gxis 1940 logxis en gxi la
parkestroj.
Poste gxi farigxis policejo (gxis
1962). Oni uzis gxin kiel artan
centron de 1963 gxis 1983. Pli poste enestis muzeo pri cxasado (gxis
1989). Post renovigado, ekde 1998, gxi estas la sidejo
de la Amikoj de
la Monto, fondajxo, kiu okupigxas pri la monto. En la domo estas
informejo, natura muzeeto kun butiko, kaj kafejo.
Elvidejo
Kondiaronk.
Malfermita en 1906 kaj pligrandigita en 1937 kaj 1992,
la elvidejo
Kondiaronk proponas al la
vizitantoj belegan vidon al la urba centro.
Samloke estas vasta konstruajxo starigita en 1931,
nomata simple Monta
Cxaledo. Nepre eniru por vidi, kiel ricxe gxi estas
ornamita.
En somero dekoj da drumistoj kolektigxas cxe la monto por kunludi.
En 1964 okazis en Montrealo internacia skulptista simpozio.
Tiel, la
regxmonta parko heredis dekojn da skulptajxoj el 12 artistoj de 9 landoj.
Jam de
1970, kun la celo protekti la vidon al la monto, estas
malpermesate en Montrealo konstrui turon pli altan ol 235 metrojn, por
ne superi la monton.
Ekde
1987, la parko estas agnoskita kiel natura historia
heredajxo,
kaj gxi estas severe protektata de la kebekia registaro.
Montreala Botanika gxardeno.
Fondita en 1931, gxi konsistas el diversaj gxardenoj,
kovrantaj 75
hektarojn. Konsiderata inter la tri plej belaj botanikaj gxardenoj en la
mondo, gxi entenas pli ol nur gxardenojn.
Kompreneble, agrablas promeni tra la 30 gxardenoj, kiel
la rozejo
(dek mil specimenoj), la alpa
gxardeno, la akvo-gxardeno, la cxina kaj
japana gxardenoj kun pavilonoj – cetere inter la plej grandaj tiaj
gxardenoj ekster Azio. Sed krome estas 10 vitraj kreskejoj kun
plantoj
el dezertoj (kaktoj) kaj tropikaj arbaroj, kun orkideoj (tri mil
specimenoj) kaj valoraj foje plurcent-jaraj – bonsajoj. Sume, estas 22
mil specioj de plantoj el cxiuj kontinentoj. Kvazaux tio ne suficxus,
trovigxas ankaux samloke muzeo pri arboj kaj alia pri insektoj.
La kanada
registaro rekonis la altan valoron de la montreala
botanikejo per agnosko kiel nacia historia loko en 2007.
Biokupolo – Muzeo pri biodiverseco.
Fakte oni povus konsideri, ke la Biokupolo (Biodome)
estas kaj bestejo
(zoo), kaj Botanika Gxardeno
: Ene de la fama Muzeo pri biodiverseco.
Lokita apud la Botanika Gxardeno, Planetario kaj
Olimpika Stadiono, ene
de vasta fenestrita konstruajxo, la Biokupolo prezentos al vi kvin
ekologiajn mediojn de Ameriko. Esplorante la muzeon, vi
iros de tropika
pluvarbaro kun papagoj kaj krokodiloj gxis polusoj kun pingvenoj.
Enestas ankaux birdoj, fisxoj kaj
ecx vespertoj.
Biosfero - Muzeo pri natura medio.
En Nord-Ameriko gxi estas la sola muzeo, dedicxita nur
al la natura
medio. Gxia celo estas konsciigi vizitantojn pri la plej gravaj mediaj
problemoj, samtempe instigante agadon kaj civitanan partoprenon. Temas
pri arkitektura cxefverko, kreita de la fama usona arkitekto Buckminster
Fuller. Gxi servis unue kiel usona pavilono dum la
Monda Foiro, okazinta
en Montrealo en 1967 (Expo-67). Situanta en la insula parko Jean-Drapeau
(Jxan Drapo), la muzeo prezentas diversajn
ekspoziciojn por pli bone
komprenigi la gravajn ekologiajn problemojn pri aero, akvo,
biodiverseco, klimataj sxangxoj, dauxripova disvolvigxo kaj tiel plu.
Parko
Jean-Drapeau (Jxan Drapo).
Post aux antaux la muzea vizito, gxuu la plej vastan
parkon en Montrealo
(268 hektaroj). Vi povos simple vagadi tra la 25 km da vojoj
kaj padoj,
bicikli, pikniki aux, cxe la diversaj lagetoj, nagxi, kajaki, boati aux
kanui.
En 1980,
okazis en tiu parko, monda florekspozicio, “Les
Floralies”
(Le Florali), kaj postrestis multaj belaj gxardenoj kun senpaga aliro.
Bird-observantoj pli kaj pli iras al la insuloj, cxar kun la tempo la
arboj, iam plantitaj, multe kreskis kaj nun verdigas la lokon. Ne
maltrafu la okazon iri al la insuloj. Tiel vi vere
konscios, ke
Montrealo trovigxas meze de la
riverego Sankta-Lauxrenco. Cetere, vido
al la urbocentro belegas el tiu parko.
Mi
menciu ankaux, ke tie okazas muzika festivalo kaj multaj aliaj
eventoj somere kaj ankaux vintre.
Mi povus
dauxrigi longe, skribante pri aliaj parkoj, sed mi lasu vin
malkovri ankaux la Montrealon historian, kulturan, religian per pluraj
dumkongresaj ekskursoj dum la UK-2020!
Normand Fleury
Noto de la redakcio
Normand Fleury estas verdulo, Prezidanto de LKK por la
105-a UK en
Montrealo en 2020, longtempa prezidanto de
Esperanto-Societo Kebekia,
patro de du denaskuloj... Normando estis profesia botanikisto
(specialisto pri arboj por la
urbo Montrealo kaj Montreala botanika
gxardeno) kaj estas amatora ornitologo. Li gvidos ekskurson Montrealo
Verda dum la UK-2020!
(el “Riverego” No 136-137).
Finna kuirarto (prelego de Raita Pyhala, prezentita en la 85-a IKBE)
Tio, kion oni mangxas en iu
lando, dependas de la klimato kaj
grundo/humo. Klimate Finnlando estas dividita en 8 kreskozonojn.
La
zonoj 1-2 situas sude kaj estas la plej favoraj por agrikulturo. La zono
8 situas en Laponio. Tie la kreskosezono - somero - estas plej mallonga,
sed ankaux la plej luma. La vintroj tie estas multe pli severaj, ol en
la zonoj 1-2, kaj tial oni devas zorgeme elekti, kiujn speciojn tie
kultivi.
Niaj nutrajxoj konsistas el varmo, lumo, akvo kaj humo. La tavolo
de
humo en Finnlando ne estas dika kaj enhavas malmultan kalkon. Ofte la
agroj estas argilecaj, sxtonozaj , sablozaj, la humo acida, ne tre
fertila. La kultivisto devas scii, kiel kultivi sian
terpecon. La
du-kilometrojn dika glacitavolo antaux pli ol dekmil jaroj kvazaux
forskrapis nian humon kaj portis gxin al pli sudaj, pli bonsxancaj
landoj, kiel Hungario, kie mi en Muzeo pri terkultivado vidis radikojn
de arbo en dikega humotavolo. Gxi sxajne dikis 1 metron! Mirakle por mi.
Cxe ni la humo dikas 15-30
cm-ojn.
Antaux
miloj da jaroj niaj prapatroj komencis sxangxi arbaron en
kultiveblan agron, ofte nur duonhektaron aux unu hektaron en du jaroj.
Ili somere faligis la arbojn, lasis la trunkojn
sekigxi gxis la sekva
jaro, provis kovri la bruligotan terenon per tavolo de brancxoj kaj
trunkopecoj. Post la bruligo ili semis en la cindron
sekalon, hordeon,
fagopiron, rapojn, linon. Anstataux terpomojn oni mangxis rapojn gxis la
18-a jarcento. En kelkaj jaroj la cindro perdis sian
fertilecon kaj oni
devis ekkultivi aliloke. Niaj prapatroj farigxis spertuloj pri tiu cxi
maniero sxangxi arbaron en agron. Ecx la sveda regxo petis finnojn veni
kaj ebligi terkultivadon en la grandegaj, timigaj svedaj arbaroj.
Dum la
tempopaso la brulkultivado estis malpermesata, unue en
okcidenta Finnlando, multe poste en la orienta. Oni jam
komencis timi la
malpliigxon de la arbaro. Terpomo anstatauxis rapojn en la fino de la
18-a jarcento. Al la cerealoj aldonigxis aveno kaj tritiko.
Nuntempe
aveno estas tre aprezata kaj oni elpensas novajn manierojn uzi gxin, ne
nur por kacxo kaj pano, sed ankaux por anstatauxigi viandon.
En la naturo oni cxiam trovis helpon kontraux malsato. Kiam
malsukcesis rikoltoj de sekalo kaj aliaj cerealoj, oni ekuzis pinan
sxelon, radikojn de kelkaj plantoj por miksi kun la nesuficxa cereala
rikolto. Pli bongustaj kaj pli facile digesteblaj certe estas niaj
beroj: mirtelo, vakcinio, oksikoko, kamemoro. Oni frande mangxis ankaux
sovagxajn frambojn kaj malgrandajn fragetojn, kiujn oni ne plu trovas
abunde, pro la sxangxoj en la agrikulturo kaj pasxtado. Empetrojn oni ne
multe uzis en Finnlando. Nigraj rubusoj ne kreskas en nia
naturo. Nun ni
havas importitajn fruktojn, sed en mia junagxo mi ne sciis, kiel
sensxeligi orangxon aux mangxi bananon, cxar tiajn mi vidis nur longe
post la dua mondmilito.
Fungojn
oni sciis uzi en orienta Finnlando; en la okcidenta parto de
nia lando oni lernis uzi ilin, kiam kareliaj evakuitoj estis
translokitaj okcidenten. Ni faras fungosalatojn el batita kremo, cepoj
kaj salitaj laktarioj, ni faras diversajn fungosauxcojn, niaj boletoj
estas eksportataj al Italio, ni havas plurajn speciojn de kantareloj, ni
sekigas fungojn por vintro. iu ajn rajtas kolekti
berojn kaj fungojn
cxie, sed oni devas lerni por ne veneni sin kaj siajn familianojn per
mortigaj specoj. Unu el la plej perfidaj kaj dangxeraj fungoj estas la
blanka amanito.
Cxasado
kaj fisxkaptado nuntempe estas multekostaj hobioj, sed
antauxe cxiu familio en la kamparo kompletigis sian nutrigxon per
leporoj kaj galinoformaj birdegoj, kiaj bonazio, urogalo, lagopo,
perdriko. Auxtune ankaux nun okazas cxasado de anasoj, tuj kiam la
malpermeso cxesas. Alko estas alia bestego, kiun oni cxasadas kaj
aprezas . La viandon oni donas al geamikoj, parencoj, frostigas por si
mem. En kelkaj vilagxoj estas kutimo inviti cxiujn vilagxanojn al
senpaga alkosupo, kiu enhavas terpomojn, cepojn, karotojn kaj alkajxon.
Se oni ne cxasus alkojn, ili
pliigxus kaj kauxzus pli kaj pli da
trafikakcidentojn. Alkoj ne timas auxtojn.
Boacoj ne estas sovagxaj bestoj, nur duonsovagxaj. Cxiun
boacon
posedas iu homo, supozeble sameo, kaj estus krimo cxasi aux pafi boacon.
Lapon-devena franda plado estas boacajxo fritita el
tre maldikaj
frostigitaj trancxajetoj. Tion oni kutime mangxas kun
pistitaj terpomoj,
ofte ankaux kun pistitaj vakcinioj. En mia infanagxo mia onklo veturis
al Laponio por cxasi urson. Unu fojon en mia vivo mi
tion gustumis. En
la fora pasinteco la urso estis la regxo de la arbaro, oni ne kuragxis
ecx mencii lian nomon sed uzis kasxnomojn. La urso venis sur la teron el
la cxielo, lasis kapti sin, nutris sian popolon, kaj la ostojn la
mangxintoj zorgeme kunmetis por sendi la urson en la cxielon. La
cxasistoj pardonpetis al la urso, ke pro sia malsatego ili devis mortigi
lin.
La finna
kuirarto antaux la fino de la 20-a jarcento estis preskaux
unueca. Gxi bazigxis sur terpomo, sekala pano, kacxoj sekala, hordea,
avena, porkajxo salita kaj fumajita, cepo, brasiko, laktajxoj, ovajxoj,
beroj kaj fungoj. Nialandaj cerealoj enhavas glutenon, kaj antaux
nelonge oni komprenis, ke kelkaj homoj suferas de celiakio kaj ili
malbonfartas, ecx mortas, se ili uzas niajn kutimajn cerealojn. Ili
bezonas rizon, maizon kaj aliajn eksterlandajn. En mia infanagxo oni
povis havi rizokacxon kun lakto, cinamo kaj sukero nur kiel festopladon,
precipe en la kristnaska sezono. Oni kultivas fragojn, frambojn, ribojn
rugxajn kaj nigrajn, pomojn, en la zonoj 1-2 ankaux pirojn kaj prunojn.
Konservado ne estis facila,
precipe kiam mankis sukero. Nun nin helpas
frostigiloj. Delonge brasiko, florbrasiko, cepo, pizo, tomatoj estas
konataj. Kiel terfruktojn (radikfruktojn) oni kultivas napojn, karotojn,
rugxajn betojn, rafanetojn. Kukumojn oni salas aux konservas per vinagro
kaj sukero auxtune. Malpli konataj
estas celerioj, poreoj, sed nun oni kultivas kaj uzas ilin. Aperis sur
la bretoj de la vendejoj, ekz., kukurboj, kukurbetoj, zucchini. Ili ecx
ne havas finnajn nomojn, oni nomas ilin kesŕkurpitsa (someraj kukurboj).
Ankaux fazeoloj estis malfacile kultiveblaj pro la
manko de varmo kaj
pro la dangxero de noktaj frostoj, sed nia klimato jam iom mildigxis kaj
homoj lernas kultivi kaj kuiri novajn plantojn.
La
spicoj, kiujn mi en junagxo konis, estas salo, juniperaj "beroj",
sukero, cinamo, vanilo, kariofilo, zingibro, pipro, kaj spicoherboj
aneto, petroselo, senoprazo. Karvion oni uzis por spici
sekalan panon.
Nun estas konataj ankaux koriandro, levistiko,
safrano, anizo, muskato (
ne pensu, ke tio estas besto "muso-kato"! ). El Azio venis
vasabi, soja
sauxco, terijaki, kuirita zingibro kaj aliaj ekzotajxoj, ne paroli pri
cxieaj kecxupo kaj mustardo. Aperis en niaj urboj restoracioj cxinaj,
japanaj, nepalaj, hindaj, hispanaj, grekaj, turkaj, francaj,
germanaj,italaj, rusaj malpli . Verdire, estas malfacile trovi FINNAN
restoracion, sed mi auxdis, ke en Lahtio dum la luncxo-horoj oni trovas
finnajn pladojn en mangxejoj, proksimaj al la kongresejo: Taivaanranta*,
Kotiruokala*, Voitto*, Emma, kaj antaux la
Sibelius-domo en kelkaj
sxipoj. En Helsinko mi konas la finnan restoracion je la nomo, sed gxi
estas multekosta.
(esperantigite Horizonto (aux
bordo de la cxielo), Hejm-mangxejo, Venko).
La
maniero kuiri dependas ankaux de la brulajxo kaj modelo de la
fornelo. Finnoj sxatas elektrajn fornelojn. Gason oni
uzas en somerdomoj
en lokoj, kie elektro ne estas havebla, ekz., en iu insulo aux fora
sovagxejo. En mia junagxo cxiuj kamparanoj kuiris per forneloj, kie oni
bruligis lignerojn, brancxojn, strobilojn. Antaux 200-300 jaroj en
okcidenta Finnlando oni kuiris en potoj, pendantaj aux starantaj super
la fajro en senporda fajrejo, dum en orienta Finnlando oni kuiris en
grandaj fornegoj, kiujn oni unue hejtis per ligno. La pano kaj okcidente
kaj oriente estis cxefe el sekalo, sed en la okcidento oni bakis pli
malofte kaj la panoj havis truon meze, por ke oni povu meti ilin sur
stangon cxe la plafono.e Tie la pano malmoligxis de tago al tago, de
semajno al monato. Gemaljunuloj devis raboti por si maldikajn
trancxajxojn aux oni trempis la panon en akvo aux lakto por remoligi
gxin. Gxi neniam sximis kaj neniom estis forjxetita.
En la oriento, nome
Savonio kaj Karelio, oni bakis pli ofte, kaj la panoj
plej ofte dikis
kaj molis, estis pli facile mangxeblaj. Hordeaj panoj povis esti dikaj,
molaj, aux maldikaj "patkukoj", pugnopanoj. Famaj estas la savoniaj
"kokoj", napokoko,
terpomokoko, fěskoko (koregoneto, perko). Ili
aspektas kiel panoj, sed ene estas lardo aux grasa porkajxo, fisxoj
(precipe perkoj), terfruktoj.
Tiajn "kokojn" oni bakas dum horoj aux tra
la nokto, tiel ke ecx la plej ostetplenaj fisxoj tute moligxas. Ni
malfermas la rondan pinton kaj elfosas la farcxon. En Laponio oni faris
platajn maldikajn patkuk-formajn panojn el hordeo kaj tritiko. Unue oni
supozeble bakis ilin sur varmegaj sxtonoj apud fajro, nun en fornoj
hejtitaj per ligno aux elektro. En la insularo la logxantoj kutimigxis
al dolcxigita pano. Tien la modeloj
venis de Svedio.
Ni havas fisxojn el lagoj, riveroj, maro. Kiel lagofisxojn
mi mencias
aldone al perkoj ezokojn, koregonojn, bramojn, sandron. Ni havas ne nur
mil lagojn, sed cent dudekmil. Trutoj kaj salmoj
kaptigxas en riveroj.
Marajn fisxojn pli bone konas logxantoj de la insularo
kaj de la bordoj
de la Finna kaj Botnia golfoj. Kankroj estis auxtuna festoplado, sed nun
la majoritato de kankronmangxantoj devas acxeti importitajn kankrojn
vendeje. Antauxlonge finnoj mangxis multajn haringojn, rostitajn,
frititajn, fumajitajn, salitajn, en vinagro kun spicoj. Poste oni
rimarkis, ke en ili trovigxas poluajxoj kaj estas dangxere mangxi ilin
tro ofte. En norda Finnlando salmajxoj estis cxiutagaj.
Servistoj kaj
laboristoj lauxdire preferis dungigxi cxe bienoj, kie salmo ne tro ofte
estis surtabligita. Nun oni vendas multan norvegan
salmon, breditan en
kagxoj en la maro. Sovagxa natura salmo kostas multe
pli.
Pri
fromagxoj kaj laktajxoj: ni havas multajn specojn da
lakto kaj
acidlakto, sen graso, sen laktozo, kun pli aux malpli da graso. Iujn
laktojn oni reklamas per ideoj pri bovinoj en libero aux per la vorto
"luomu", kio
signifas natura, sen aldonajxoj. En mia junagxo la
fromagxoj estis trispecaj: Emmental (iel kiel gruyčre), alia iom iel
kiel la nederlanda Edam, kaj trie mola fromagxo sxmirebla. Oni faris
fromagxojn ankaux hejme per la helpo de ovoj aux kazeigilo. Kolostro -
la unua lakto de naskinta bovino, en forno farigxis franda mola
fromagxo, mangxebla per kulero kaj kun vakcinioj, sukero, cinamo.
Svedlingve tiun kolostrajxon oni nomas kalvdans
(bovida danco!) sed
finnlingvanoj pli serioze nomas gxin uunijuusto (fornofromagxo). Nun
troveblas fromagxoj, faritaj eksterlande aux laux eksterlandaj receptoj:
simfromagxo preskaux kiel rokforto, parmezano, mocarelo kaj aliaj
nekonataj de mi. Ni multe uzas kazeon, gxi povas esti natura, sen
spicoj, aux kun sukero, vanilo, beroj, fruktopecoj. El kazeo oni faras
en ortodoksaj regionoj pasha- deserton por pasko.
(Cxu iu volas rakonti al ni
pri tio? (mi demandas la auxskultantojn).
Malnovaj
pladoj, kiuj ne perdas sian favoron, estas pizosupo,
fisxosupo, supo el bovajxo kaj terpomoj, viandobuletoj, viandhaketajxo,
rostajxoj, stekoj, sxinko, pistitaj terpomoj, nigraj kolbasoj el sango.
Grilokolbasojn mi junagxe faris plenigante zorgeme
purigitan porkan
inteston helpe de bovina korno. Nun pli junaj generacioj konas pommes
frites, pizza, spagetoj, lasagne, sushi, tapas k.a. Sxafajxojn oni ne
facile havigas al si en Finnlando, sed ili pli oftas en Paska tempo..
Konkojn kaj mitulojn ne multaj
finnoj lernis mangxi. Kokidajxoj nun
estas multe pli oftaj, ol antaux 30-50 jaroj. Meleagrojn kelkaj finnoj
acxetas cxefe por Julo/Kristnasko.
Iom pri
desertoj: oni faris kacxojn kaj dolcxajxojn el beroj kaj
sekigitaj fruktoj importitaj, la likvajxo densigita per (terpoma)
fekulo. Malnova deserto estis kacxo el tritikaj grioj kaj vakcinioj kun
sukero. Nun oni ofte prenas berojn kaj glaciajxon el
frostigilo. Oni
sxatas jahurtojn: finna, greka, turka, kun beroj, sen beroj, kun/sen
sukero, vanilo kaj aliaj spicoj.. Kiel eie, ankaux en Finnlando oni
sxategas krespojn kaj patkukojn kun konfitajxo, batita kremo, sukero.
Ofte la dommastrino aux restoracio proponas kafon kiel deserton kaj eble
kun tio pecon da torto aux cxokoladajxeton, biskviton. Nun mi malkasxas
al vi la malnovan simplan kukorecepton de mia panjo, kiu naskigxis en
1900: miksu en 3 decilitrojn da acidlakto 4 di da
faruno kun 2 di da
sukero aux melaso, po
unu kulereton da sodo, kariofilo, zingibro, 1 dl da sekvinberoj, 1 di da
fandita butero. Baku en 175-gradoj dum unu horo.
Por Julo ni bakas
spicokuketojn diversformajn kaj el milfolia pasto
kvarpintajn stelojn kun prunajo meze. La kutimo venis el Svedio aux
Germanio, kiel multaj aliaj
niaj kutimoj. Emammi estas paska sekala
deserto.)
Multaj finnoj, ankaux infanoj, jam suferas pro troa
dikeco kaj pezo.Ni
estas konsilataj malpliigi niajn mangxojn. Devus suficxi unu terpomo
tage, nur 1,5 glasoj da lakto, malofta viandajxo kaj tio ne rugxa.
Sukeron, buteron, salon ni
evitu, ni mangxu pli da laktuko, spinaco,
salato, legomoj, verdajxoj. Antauxe viroj sxercis, ke ili
ne mangxos
herbon, nun ankaux ili devas. Antauxe oni diris, ke la magiaj vortoj en
kuirado estas butero, kremo kaj sukero. Nun gxuste tio
farigxis evitenda.
Nekutimaj
kutimoj
(Germanio)
Festa mangxo por hundoj
La listo
de mangxajxoj, kiujn hundoj ne devas mangxi, estas suficxe
longa, tial hundposedantoj devas pli atenti pri tio, cxu ili ne donas al
sia hundo iun toksan mangxajxon. Se ili mem
preparas ion por sia
kvarpieda amiko. Montrigxas, ke vi antaux cxio devas
esti krea, kiel la
fama cxefkuiristo Tim Raue. Li preparis Kristnaskan festmangxon nur por
hundoj.
Ekde 2010, Tim Raue kuiras por
siaj gastoj en sia restoracio en Berlino.
La gastoj de la stela kuiristo estas ne nur homoj, sed
ankaux hundoj
Per sia plej nova recepto, li montras, ke li povas
gxojigi la palaton.
lia hundino de la raso Jack Russel skota terhundo havas tre specialan
Kristnaskan festenon, de Raue
preparitan: purpura fibro-legomo kun kuiritaj kokaj koroj.
Por prepari
la festpladon, vi bezonas nur kvin ingrediencojn:
kolorajn karotojn, dolcxajn terpomojn, tigobrasikojn, cukiniojn kaj
kokajn korojn. La kvanto de ingrediencoj varias laux la grandeco de la
porcio. La preparado prenas cxirkaux 20 minutojn.
La recepto
estas havebla por hundoposedantoj, kiuj sxatas kuiri
sur
la Amazon-bloga "Tago. Tamen konsilindas zorgeme
preparigxi. "La hundo
rajtas antaux gustumi la kuiritan pladon, preni iom da gxi krude, por ke
vi povu scii, cxu gxi toleras cxiujn ingrediencojn, ”avertas Raue.
Krome, la ingrediencoj estu kiel
eble plej fresxaj.
Kaj: Sub neniu cirkonstanco devas esti uzataj spicoj,
sukero aux ajlo en
mangxajxo - cxi tiuj
Ingrediencoj estas toksaj por
hundoj.
Jxetado
de kristnaskaj arboj en Hilden
Sabate
posttagmeze, (la 28-an de decembro 2019, en la malnova
merkata
placo de la germana urbo Hilden okazis la stranga konkurso.
Karnavala societo de Hilden, nomata "Jecke Frunde".
organizis la abio-jxetadon.
Dum la
plej multaj kristnaskaj arboj jam atingis sian
kulminon en
kristnaska vespero, gxi estis nur kelkajn tagojn poste por kelkaj abioj:
ili estis la fokuso de la unua Hilden-konkurso en longdistanca jxetado.
La arboj
estis provizitaj de la organizantoj.
Por justeco, la partoprenantoj ne rajtis alporti siajn
proprajn arbojn,
emfazis proparolanto de kluba kaj cxampiona modokreanto Rudolf
Meisenbach. La arboj antauxe ornamis la kristnaskan vilagxon en la urbo
Hilden. Ankaux la konkursaj premioj estis disponigitaj
de la
organizanto. abioj pezantaj cxirkaux ok kilogramojn kaj
altaj gxis 1,50
m estis haveblaj kiel jxetado-materialo. Por multnombraj infanoj, estis
disponigitaj pli malgrandaj arbetoj, la plenkreskuloj devis jxeti
plenkreskajn abiojn.
La abioj
multe suferis pro la multaj portiloj: "En la fino, iuj estis
suficxe cxifitaj," diris Meisenbach.
Cxiuj jxetaj teknikoj estis permesitaj. La konkursreguloj
estis
simplaj: cxiuj rajtis partopreni, kaj tiuj, kiuj sukcesis jxeti pli
malproksimen, gajnis. Cxiuj eblaj jxetaj teknikoj estis provitaj: iuj
jetis la arbon kiel lancon, aliaj provis la turnadon aux svingan
teknikon - gravas, ke la arbo estu for.
Konkuris virinoj, viroj kaj teamoj, entute pli ol cent personoj.
En
la virina kategorio, Caroline Sengpiel triumfis kun la jxeto de je 4,33
metroj. Michael Wilms starigis la novan rekordon de la urbo Hilden: li
jxetis la kristnaskan arbon gxis nekredeblaj 10,88 metroj. La kvaropo de
la Hildena fajrobrigado gajnis la teaman pokalon.
La ideo
pri la cxampionado pri abio-jxetado aperis de biera humoro
La freneza konkurenco naskigxis el biero-humoro antau
kelkaj monatoj. La
karnavalfirmao forte reklamis anticipe ion nekutiman. Kaj probable ne
estos la lasta konkurso. Rudolf Meisenbach, proparolanto de la Klubo,
diris: "La multaj centoj da spektantoj kaj ni havis tiom da amuzo, ni
certe ripetos tion venontjare!"
El la germana tradukis O.P.
Nekrologo
Dum lasta vespero de la pasinta jaro 2019 en sia 90-a
vivjaro
por cxiam nin forlasis mirinda homo Valentinas Vytautas Tolocxka,
sendube la plej honora persono inter litovaj geblinduloj - tiflologo,
doktoro pri socialaj sciencoj, poeto, esperantisto.
Perdinte
la vidpovon en infaneco, Valentinas sukcese finis
porblindulan mezlernejon en Kauxno, poste en Vilna universitato
li studis litovan lingvon kaj literaturon, ankaux germanan lingvon kaj
literaturon. Fininte en 1976 pedagogian instituton en Sxaulaj, li
akiris profesion de tiflopedagogo, kaj en 1992 oni promociis lin
doktoro pri socialaj sciencoj.
Sian
tutan profesian vivon Tolocxka dedicxis
al klerigado de la sortofratoj: zorgo pri brajla libroeldonado,
fondo de la respublika biblioteko, valoraj verkoj kaj publicajxoj.
Li grave
kontribuis ankaux por esperanto.
Ankoraux en 1956, estinte la universitata studento,
li eklernis esperanton, cxiam memstare perfektigxis en la lingvo kaj
farigxis fervora movadano. En 1980 li organizis du rondetojn:
"Fajreron" en Vilnius
kaj "Lumeton" en Kauxnas. Dum 1986-1990 li estis
estrarano de tutsovetia sekcio de blindaj esperantistoj
kaj respondecis pri la agado en baltiaj respublikoj.
Dank'al li en Vilnius brajle aperis kelkaj interesaj
esperantajxoj,
kiuj estis malavare donacitaj ankaux eksterlanden.
Apartan mencion meritas la de li kompilita kaj
eldonita bibliografio
de la revuo "Auxroro" 1970-1990 (en du partoj).
Kune kun sia vivkunulino
Stase li partoprenis la 46-an kongreson
de blindaj e-istoj (Varna, Bulgario, 1978).
Mi, kiu
dum jardekoj vigle korespondis kaj amikis kun
Valentinas,
nun tre dolore travivas lian forpason. Tamen en mia koro neniam
estingigxos hela memoro kaj varmaj sentoj pri tiu sindona homo kaj
bonkora amiko.
(Laux materialoj de Vikipedio)
A.
Masenko.