Esperanta ligilo

n-ro 6, junio 2018

 

 

 

 

     Enhavtabelo

Financa raporto

Sekretaria raporto

Mesagxoj de Rob Moerbeek

Portugalio - kongreslando

Diversaj interesajxoj. Bagxau - popolo en akvo

Cxu bovajxo baldaux el retorto?

Parolu foje kun vi mem

Literaturo. Karel Cxapek. La lastaj aferoj de homo

Facila legajxo. Inteligentaj birdoj

Por via sano. Kial kisoj utilas

Enigmoj kaj problemoj

Stenografia pagxo (nur en brajla versio)

humuro. Mi sxatas bestojn

 

 

          Financa raporto por la jaro 2017

 

  Kiel cxiuj membroj de LIBE scias, ni havas du kontojn, cxe UEA kaj cxe BNL.

  Nia konto cxe UEA enhavis, komence de 2017, 1566,04 euxrojn; envenis 940,27 euxroj kiel membraj kotizoj kaj eliris 192 euxroj por aligxo de LIBE al UEA. Fine de la jaro la konto enhavis sekve 2.314,30 euxrojn.

  En nia konto cxe BNL ni havis, komence de la jaro, 8,681,97 euxrojn. Tie estis iom pli vigla movigxo: envenis 1.764 euxroj kiel membrokotizoj, 50 euxroj kiel donaco, 3.099,59 euxroj kiel subvencio de Fonduso Thilander kaj 0,09 euxroj kiel interezo. Ni elspezis 2.341,05 por presado de nia revuo kaj 277,78 euxrojn por aliaj presajxoj, 75 euxrojn por premii la gajnintojn de la enigmo-konkurso, 40 euxrojn por pretigo de balotiloj, 84,94 euxrojn kiel bankajn elspezojn kaj 1.000 euxrojn kiel subtenon al KUNE. Jarfine estis en nia konto 9.776,88 euxroj.

  Envenis escepte multa mono kiel kotizoj, cxar ALBE pagis grandan sumon, ankaux por pasintaj jaroj.

  Niaj du kontoj enhavis sume, fine de la jaro 2017, 12.091,18 euxrojn.

  Por klarigoj aux precizigoj mi restas je via dispono

            la kasisto P. L. Da Costa

 

 

          Sekretaria raporto

  Dum la jaro Libe-estraro laboris konkorde. En cxiumonataj skajp-konferencoj ni pritraktis diversajn problemojn. Temis precipe pri organizo de Ikbe en Kroatio. Kroataj kaj serbaj E-istoj faris cxion eblan por okazigi la kongreson pere de personaj kontaktoj kun lokaj E-istoj, vizitado de kongresloko. Apartan dankon pro bonega laboro tiucela meritas Dragan Sxtokovicx, Antun Kovacx, Nedeljka Lojxajicx.

  Alia grava temo estis, kiel ebligi legadon de E-revuoj al niaj membroj. Ni jam ricevis rete, multaj jam povis legi, provnumerojn de la revuoj "Juna amiko" kaj "Internacia pedagogia revuo". Nun dauxras pertraktadoj pri tio, kiel fari regulan dissendon de la revuoj al interesigxantoj.

  Grava afero por ni estas partopreno de bl'j E-istoj en la Universala kongreso. Por prezenti nian organizajxon dum Movada foiro ni prepares specialan afisxon ecx kun prezento de brajla alfabeto. Pro tio ni kore dankas Jiri-n Jelinek kaj Milena-n Jelinkova. S-ro Jelinek mem pripagis la presadon de la afisxo. Koran dankon! Specialan dankon ni esprimas al niaj japanaj s-anoj, kiuj alirebligis por blindaj partoprenantoj de la UK en Lisbono la duan bultenon rete kaj brajle.

  Nia revuo "Esperanta ligilo" aperas regule brajle kaj rete. Dezirantoj ricevas gxin ankaux vocxlegite. La redaktoro ricevas egale lauxdojn kaj kritikon, do, la revuo pluvivas.

  Dank'al senlaca laboro de s-ano Nikolao Solomencev cxe la servilo Team talk estis organizita babilejo "Esperantolando", kiun povas viziti cxiuj dezirantoj. Tie regule okazas E-lecionoj, oni povas viziti aux mem organizi E-arangxojn, preni librojn el E-biblioteko, auxskulti radioelsendojn en E-o. En la radiostacio de Rusa Bll'Asocio "Radio Ransis" okazis duhora elsendo, dedicxita al lernado de lingvoj fare de bll'j, kiun mi partoprenis. Nu, certe, mi parolis pri E-o, sonis E-kantoj.

  Resume, estis farita modesta, ecx rutina laboro por efektivigo de niaj noblaj celoj. Dezirindas, ke ni cxiuj pli aktive kontribuu por nia komuna sukceso, ekz., per organizado de E-arangxoj aux elpasxo en nia revuo.

               O. Posxivana,

       Gxenerala sekretario de LIBE

 

         Mesagxoj de Rob Moerbeek

  Karaj legantoj de la sonrevuoj, prizorgataj de Nosobe (Nederlando),

  Tro longe dauxris gxis nova volontulo en la Centra Oficejo plusendis jam kolektitajn, sed longe ne kontrolitajn sonmaterialojn por la revuo de UEA, "Esperanto" kaj ecx pli longe por "Monato". Mi jam persone dankis al Paul Helly, kiu dauxrigas la laboron antauxlonge konfiditan al volontulo, kiu tamen ial ne konsciis, ke necesas ankaux plusendi la materialon al la kopiejo. Delonge mi perdis la superrigardon. Mi pardonpetas. Sed nun mi esperas, ke ankaux por "Monato" ni havos tro da kunlaboro. "Kulpas" sxparoj en la Centra Oficejo, kiuj malebligis al la kolego Ralph Schmeits dauxrigi sian okupon pri la sonrevuoj, gxis tiam glate plenumitan.

  Pro la malfacila situacio en la Centra Oficejo kun malpli da kolegoj, la UEA-estrarano pri informado, Emilio Cid, sercxis eksterajn  vocxlegantojn por la revuo "Esperanto". Krom la jam kontribuanta Trezoro el Cxinio, nun temas pri pli junaj homoj, ecx kelkaj gekantistoj, bonvocxaj. (Mi petis, ke ili ne kantu la tekstojn.) Do, ni esperas plu.

            Rob Moerbeek.

         IPR

  Antaux iom da tempo la prezidanto de Internacia Ligo de Esperantistaj Instruistoj (ILEI), Mireille Grosjean, disponigis al LIBE-anoj adaptitan version de la ILEI-organo "Internacia Pedagogia TRevuo" (IPR), kun la demando cxu gxi tauxgas. Ne venis reagoj, do, ni petas vin komenti al <mirejo.mireille@gmail.com>, cxu la teksto estas facile legebla kaj valoras por vi.

  Kompreneble, ni ankaux esperas, ke estos kandidatoj por la internacia ekzameno en la lisbona UK: gxi estas aparte arangxita por vidhandikapitoj. Se vi povas, kuragxu akiri la diplomon!

  Dezirante al cxiuj belan IKBE aux alian ferian okupon, kore salutas vin

            Rob Moerbeek

 

 

          Portugalio - kongreslando

 Portugalio estas la plej okcidenta lando sur la Euxropa kontinento, gxi situas en la Iberia Duoninsulo, limas norde kaj oriente kun Hispanio kaj sude kaj okcidente kun la Atlantika oceano. Portugalio havas areon de 92391

km2 kaj inkluzivas du insularojn, Madejron kaj Acorojn. En 1139 lia mosxto Afonso Henriques proklamis regxlandon kiu estis agnoskita de Kastilio kaj Leono en 1143. En la 14-a jarcento la portugalaj maristoj ekis la transoceanajn esplorvojagxojn, kiuj havis tutmondajn sekvojn.

 Lisbono estas la cxefurbo kaj la plej granda urbo de Portugalio kun 100,5 km2 da vasteco kaj cx. 552700 enlogxantoj. En gxia metropola aero vivas cx. 2,8 milionoj da homoj. Gxi situas cxe la rivero Tahxo je kelkaj kilometroj for de Atlantiko.

  La someroj en Portugalio estas varmaj kaj sekaj, influitaj de la Golfa Marfluo. La averagxa somera temperaturo en Lisbono estas cx. 23 gradoj.

  La oficiala lingvo estas la portugala. Gejunuloj gxenerale scipovas ankaux la hispanan, francan aux anglan.

          (El la Dua bulteno de UK).

 

         Diversaj interesajxoj

 

Bagxau - popolo en akvo

  Studo fare de Universitatoj de Kopenhago, Kembrigxo kaj Kalifornio montris, ke Bagxau, popolo vivanta en Indonezio, havas grandajn lienojn, rezulte de mutacio. Pro tio ili povas libere plongxi en la akvon gxis profundo de 70 metroj.

  Plongxado en akvon estigas en la homa korpo reagojn por adaptigxo kaj sxparado de oksigeno, interalie fare de la lieno. Oni nun dokumentis genetikan sxangxon, kiu favoras la vivon en akvo. Dum pli ol mil jaroj, popolo Bagxau vivas en flosantaj domoj en la sudorienta azia maro, kvazaux "mar-ciganoj". Nun ili fiksigxas en Indonezio, kie ili estas konataj pro sia eksterordinara kapablo enakvigxi dum longa tempo. Per peziloj kaj lignaj okulvitroj ili nagxas profunden gxis 70 metroj.

  Lauxdire ili sukcesas resti en la akvo dum pluraj minutoj seninterrompe. Ultrasonografia ekzamenado de iliaj lienoj montris, ke cxi tiuj estas 50 procentojn pli  grandaj kompare kun la lienoj de najbara popolo Saluan, kiu vivas plej ofte surtere. Cxi tio estigas grandan sxparadon de oksigeno. Per genetikaj esploroj oni trovis la precizan genon, kiu reguligas tiun malsamecon. Tiu geno influas ankaux la produktadon de tiroida hormono. Unuafoje oni dokumentis genetikan adaptigxon al akvoplongado, en homoj. Kurioze, ke ankaux iuj specoj de fokoj havas proporcie grandajn lienojn. Oni jam montris, ke kuntirigxo de la lieno liveras kroman kvanton da oksigeno en la sangon, kiu povas atingi gxis 9 procentojn.

  Tiu eltrovo havas gravajn konsekvencojn, laux biologia kaj antropologia vidpunkto. Tio motivos pli da studoj pri la vivo kaj fiziologio de aliaj mar-popoloj: la tajlanda popolo Moken kaj alia komunumo en la Suda Koreujo. Sciencistoj asertas, ke multaj el ili estas sub minaco de malapero, kaj tio estus perdo kultura, lingva kaj scienca, lau gxenerala senco.

  La popolo Bagxau vivas tradicie sur velbarkoj. Nuntempe, ankaux sur etaj insuloj, foje en vilagxoj, konstruitaj en foraj lokoj, sur koraloj, en Borneo, Birmo kaj Tajlando. Ili scipovas nek legi, nek skribi. Ili ne mezuras la tempon. Virinoj akusxas en kabanoj, konstruitaj sur stangoj. Ili pasigas plej grandan parton de sia vivo en la akvo, por fisxkaptado. Por tio ili simple uzas lancojn. Ilia vidkapablo en la akvo estas tre bona, sed iliaj timpanoj ofte suferas lezojn pro profundaj plongxoj.

 

        Cxu bovajxo baldaux el retorto?

  Ankoraux dum la 1950-aj jaroj en nia lando bongusta rostajxo haveblis nur dimancxe. Kolbasajxoj nur malofte kovris pecon da pano. Hodiaux la amase produktata kaj konsumata viando kauxzas grandajn problemojn. La produktado de viando ne nur okupas grandajn areojn da grundo, sed ankaux sxargxas la medion pro la apliko de pesticidoj kaj fungicidoj, kiuj estas dissxprucataj sur la kampojn por la planta vorajxo de la bestoj.

  Lauxnombre tio aspektas jene: 70 procentoj de la antibiotikajxoj en Usono estas aplikataj por la produktado de bovoj, por ke la bestoj restu "sanaj". Necesas pli ol 15'000 litroj da akvo por produkti unu kilogramon da bova viando. La UN taksas ke la konsumo de viando gxis la jaro 2030 plialtigxos je 10 procentoj. Kion do fari?

  Nun aperas alternativaj provizantoj de proteinoj, kiel la retorta viando. Jam pluraj firmaoj en Usono, Nederlando kaj Israelo produktas tian viandon en retortoj.

  Jam antaux tri jaroj esploristoj sukcesis bredi bovan viandon el pracxeloj. En la muskola teksajxo trovigxas pracxeloj, kiuj riparas damagxojn de la muskolo. En bredkesto kreskas kaj plinombrigxas tiuj cxeloj en nutra medio, kiu estas cxerpita el la sango de nenaskitaj bovidoj. En dua pagxo la cxeloj maturigxas en cxela medio al etaj muskoloj. Por ke ili povu alkreski, la teksajxo estas stimulata per elektraj impulsoj aux mekanike.

  Oni antauxvidas komercan produktadon por la venontaj dek jaroj, se la procezoj gxis tiam funkcios grandkvante en bioreaktoroj. Apud la kostoj ankaux la industria produktado sxajnas ankoraux esti problemo. Oni devos trovi ankoraux ekonomiajn metodojn por produkti tiun viandon je akcepteblaj kostoj.

  Kultivita viando el la laboratorio reduktos la sxargxon de la medio. Depende de la bestospecio la produktado de alternativa viando bezonas je 45 procentoj malpli da energio kaj je gxis 96 procentoj malpli da akvo. Varmdomaj enaerigoj estos reduktataj tre signife kaj ankaux la bezono pri areoj reduktigxos je 99 procentoj.

  Estas la demando, cxu la konsumantoj kaj la socio akceptos la novan produkton. Sed la avantagxoj de la viando el la retorto kompare kun viando el tradicia produktado estas tre grandaj, kaj oni povas apenaux esperi, ke la konsumantoj en landoj kiel Brazilo, Hindio kaj Cxinio rezignos pri la konsumo de viando. Do, kultivita viando povos farigxi tauxga alternativo por ebligi dauxre altan konsumon de viando kaj por aliflanke ne trosxargxi la

medion.

 

        Parolu foje kun vi mem!

  Kiu mallauxte sencele murmuradas, tiu rapide estas konsiderata freneza de sia socia medio. Sed psikologoj eltrovis, ke paroladoj kun si mem ne estas signo de frenezo. Male, ili estas ege utilaj.

  Okazis antauxnelonge en parkuma domo: "Kie mi havas mian sxlosilon?", murmuras sencele juna virino, dum sxi sercxadas ekscitite en sia manposxo. Respondon sxi ne ricevas, cxar estas tie neniu, kiu povus reagi je sxia demando. Homoj, kiuj lauxte sencele babiladas, sed kiuj evidente ne havas kunparolanton, kauxzas strangan impreson. Sed usonaj esploristoj taksas, ke 96 procentoj de cxiuj plenkreskuloj jen kaj jen parolas kun si mem. Do, paroladoj kun si mem sxajnas esti io tute normala. Kaj ekspertoj konsideras ilin ecx ege sencohava instrumento de pensado.

  Tiuj paroladoj plenumas tute malsamajn funkciojn: Niaj pensoj ne estas strukturitaj. Parolado kun si mem povas helpi por ordigi siajn pensojn kaj analizi ilin. Krome, tia auxtokomunikado povas esti bona valvo por malkonstrui streson. Kaj monologoj helpas motivigxi kaj atingi la alstrebatajn celojn.

  Ne estas senkauxze, ke parolado kun si mem en altproduktiva sporto estas konsiderata tauxga rimedo por atingi pli bonajn rezultojn. Pro tio spektantoj vidas sportistojn en sxlosilaj situacioj ofte ne nur fokusitaj kaj direktitaj al si mem, sed ankaux sencele murmurante. Unuflanke, la sportistoj motivigas sin, ekz., per vortoj "Vi atingos tion!" aux ili revokas al sia memoro ankorauxfoje sinsekvojn de movoj. Futbalistoj povas antaux la 11-metra pusxo de pilko, ekz., mallauxte diri al si mem: "Mi celas la pilkon nun dekstren supren en la angulon".

  Paroladoj kun si mem estas ankritaj jam frue en la homa konduto. En agxo de du jaroj infanoj komencas kultivi la monologon proprainiciate. Ili dauxre babilas tute sengxene. Tiel ili fokusigas sian atentemon, ordigas pensojn kaj okazajxojn. Jam en la jaro 2007 psikologo de la universitato en Fairfax, Virgxinio publikigis studajxon, kiu montris, ke tri- gxis kvinjaragxaj infanoj, kiuj parolas kun si mem, povis solvi enigmojn pli rapide, ol infanoj, kiuj ne povis paroli kun si mem.

  Gepatroj do neniel malhelpu infanojn, ke ili parolu monologe. Cxar la auxtokomunikado havas ankoraux alian gravan funkcion: "Cxe infanoj la parolado kun si mem ankaux multe rilatas al la akiro de lingvo. Ili lernas nomi objektojn kaj ekzercas la prononcon". Ekde la kvina vivojaro tiu konduto tamen signife malkreskas. Se trovigxas ankoraux iu alia en la cxambro, la infanoj elparolas siajn pensojn pli kaj pli ofte flustrante, antaux ol ili konservas la pensojn - kiel tion faras plenkreskuloj – iam tute por si mem.

  Sed monologoj helpas ankaux en plenkreska agxo: Psikologoj de la universitatoj en Bamberg kaj Vieno povis pruvi tion per eksperimento: Ili igis studentojn desegni kaj konstrui apogilojn por bicikloj, kaj la psikologoj observis la studentojn cxe tiu laboro per video-registrajxoj. Aparte bone kaj rapide desegnis la partoprenantoj, kiuj dauxre demandis sin: "Cxu mi faru tion tiel aux tiel cxi?" Tiuj studentoj estis dum sia laboro signife pli koncentritaj kaj pli strukturitaj.

 Do, parolado kun si mem apenaux rilatas al psika afekcio. Neniu, kiu parolas kun si mem, devas timi frenezigxi. Cxar la monologado cxe psikaj afekcioj havas alian kvaliton. "Sanaj homoj ekkonas, de kie venas la vocxo, kun kiu ili parolas", -  klarigas psikologo. Homoj, kiuj suferas pro psihxozo, aliflanke, ne kapablas distingi, cxu la vocxo venas de interne aux de ekstere. Tiaj homoj, ekz., ripetas cxiam la samajn frazojn aux en publikaj lokoj lauxte diskutas kun si mem. Kiu aliflanke parolas dum sercxado de sxlosilo por la auxtomobilo, al tiu la murmurado eble servas por trovi la gxustan ideon.

            Peranto

 

 

          Literaturo

              Karel Cxapek

     La lastaj aferoj de homo

 

  - Esti kondamnita al morto estas terura sperto, -  diris poste sinjoro Kukla. - Mi scias tion, cxar foje mi travivis la lastajn momentojn antaux mia propra ekzekuto. Memkompreneble, tio okazis en songxo; sed songxo same apartenas al vivo de homo, kiel cxio alia, ecx se nur al gxia rando. Sur tiu rando ne multo jam restas el via graveco, homo, nenio el tio, pri kio vi vantajxas en la vivo; restas tie ankaux sekso, timo, memplacxo kaj kelkaj aliaj aferoj, pri kiuj vi plejparte hontas; eble, tio estas la lastaj aferoj de homo.

  Foje posttagmeze mi revenis hejmen, beste cxaspelita, tiom da laboro mi plenumis; mi kusxigxis sur la planko kaj ekdormis kiel sxtipo. Iam mi songxis, ke malfermigxis la pordo kaj en gxi staras tute nekonata sinjoro kaj post li du soldatoj kun bajonetoj; mi ne scias, kial, sed la soldatoj havis kozakajn uniformojn.

 - Levigxu, - diris la nekonato krude, - preparu vin, morgaux matene oni realigos je vi mortokondamnon. Komprenite?

  - Mi komprenas, - mi rediras, - sed mi ne scias, kial ja.

  - Tio ne interesu vin, - bruskis la sinjoro. - Jen ordono, ke ni faru la ekzekuton, - Kaj li brufermis post si la pordon.

  Poste mi restis sola kaj pripensis. Fakte mi ne scias: kiam oni meditas en songxo, cxu oni vere meditas, aux oni nur songxas la meditadon? Cxu tio estis miaj pensoj, aux la pensojn mi nur songxis, same kiel ni songxas pri vizagxoj? Nur mi sciis, ke mi insiste meditis kaj samtempe miris pri la pensoj. La unua, kio absorbis min, estis ia malica kontentigo, ke gxi estas eraro; ke morgaux mi estos ekzekutita pro misatento kaj ke ili havos pro tio skandalon. Sed samtempe kun tio kreskis en mi ia maltrankvilo: ke mi estos vere ekzekutita kaj postlasos edzinon kaj infanon; kio okazos kun ili, kion ili mia Dio faros - Tio estis fakta doloro, kvazaux sangus mia koro, sed samtempe kun tio kvietigis min agrable, ke mi pensas tiel zorgeme pri la edzino kaj infano. Nu, vidu, mi ripetis al mi, kio estas la lasta penso de viro mortonta! Certagrade gxojigis min, ke mi fordonas min al tiom granda patreca aflikto; gxi impresis min preskaux edife. Tion mi devas diri al mia edzino, mi gxojis.

      "Sed subite timo trapasis min: mi rememoris, ke ekzekutoj okazas kutime ege frue, cxe tagigxo, je la kvara au kvina matene, kaj sekve mi devos iel frue levigxi por esti ekzekutita. Nome mi ne sxatas levigxi; kaj nun la imago, ke la soldatoj bruvekos min jam cxe matenigxo, cedigis cion ceteran; mia kuragxo perdigxis kaj preskaux mi ploris super mia sorto. Tio estis tiel terura, ke mi vekigxis kaj kun senpezigxo respiris; sed la songxon mi ne rakontis al mia edzino.

         ***

 - La lastaj aferoj de homo, - ekparolis sinjoro Skrivanek (pron. Skjxivanek) kaj ekrugxis pro embaraso. - Mi rakontus ion al vi, sed eble vi opinios tion naiva."

 - Nepre ne, - certigis lin sinjoro Tausig. - Nur ek!

 - Mi ne scias, - opiniis sinjoro Skrivanek iom necerte.

 - Nome foje mi volis min pafmortigi, kaj tiel - Kiam sinjoro Kukla rakontis cxi tie pri la vivrando, Ankaux tio estas ia vivrando, se oni volas sin mortigi."

 -  Nu, nu, - diris sinjoro Karas,  - kaj kial vi volis tion fari?"

 - Pro dolortimemo, - diris sinjoro Skrivanek, rugxigxante ankoraux pli. - Nome mi ne kapablas toleri doloron. Kaj tiam mi malsanigis je inflamo de trigxemela nervo - Doktoroj diras, ke gxi estas unu el la plej teruraj doloroj; kiujn oni... Mi ne scias...

 - Estas tiel, - murmuris doktoro Vitasek. - Homo, mi bedauxras vin. Cxu gxi ripetigxas?

 - Ripetigxas, -  ekrugxis Skrivanek, - sed nun ne plu mi volas ... Nome mi

devus rakonti al vi.

- Do, rakontu tion, -  kuragxigis lin sinjoro Dolejxal.

- Tio estas malfacile esprimebla, - defendis sin Skrivanek singxene. -

Entute ... jam la doloro ...

 - Oni beste blekas, - rimarkigis doktoro Vitasek.

 - Jes. Kaj kiam estis al mi plej malbone... la trian nokton... mi metis revolveron sur noktotablon. Ankoraux horon, mi pensis, pli longe mi tion ne eltenos. Kial mi, gxuste mi devas tiom suferi? Sencxese mi havis impreson, ke per tio okazas al mi terura maljustajxo. Kial mi, kial gxuste mi -"

 - Vi devus preni pulvorojn, - murmuris doktoro Vitasek. - Trigeminon aux veramonon, adalinon, algokratinon, migradonon.

- Mi prenadis ilin, - protestis Skrivanek. - Sinjoro, tiom da ili mi englutis, ke... ili tute cxesis efiki. Nome ... la pulvoroj dormigis min, sed la doloron ili ne dormigis, cxu vi komprenas? La doloro restis, sed tio ne plu estis doloro, cxar mi estis... tiom narkotita, ke preskaux mi perdis ankaux min mem. Mi ne sciis pri mi, sed mi sciis pri la doloro; kaj tiel mi komencis imagi al mi, ke tio estas doloro de iu alia. Tiun alian mi auxdis... li tiel mallauxte gxemegis kaj veis; kaj tiom mi kompatis lin... Pro kompato fluis miaj larmoj. Mi sentis, kiel la doloro kreskas. Jesuo Kristo, - mi diradis al mi, -kiel nur eltenos gxin tiu homo! eble... eble mi pafmortigu lin, por ke li ne suferu tiom! Sed en tiu momento mi konsternigis ... ja tio ne eblas! Mi ne scias; subite mi sentis ian strangan respekton al lia vivo, gxuste tial, cxar li iom ege suferas -

  Sinjoro Skrivanek frotis embarase sian frunton. "Mi ne scias, kiel priskribi tion al vi. Eble gi estis ia senskonfuzo post la pulvoroj, sed samtempe gi estis tiel senfine klara ... preskaux brilega. Mi havis vizion, ke tiu suferanto kaj veanto estas la homaro ... ke li estas Homo mem. Kaj mi estas nur atestanto de la dolorego ... noktgardisto cxe lito de doloro. Se mi ne cxeestus, mi pensis, la doloro estus vana; gxi estus kiel ia granda

ago, pri kiu neniu scias. Nome antauxe... dum gxi estis mia doloro ... mi opiniis min mizera kiel vermo ... ia eta. Sed nun... kiam la doloro min superkreskis... mi sentis ecx kun teruro, kiel granda estas la vivo. Mi sentis... Sinjoro Skrivanek sxvitis pro embaraso. - Vi ne darfas min moki. Mi sentis, ke la doloro estas... ia ofero. Kaj tial, vi devas kompreni, tial cxiu religio... metas doloron sur dian altaron. Tial estis sangaj oferoj ...

kaj martiroj... kaj Dio su r la kruco. Mi ekkomprenis ... ke... ke... ke el la doloro de Homo rezultas la mistera beno. Tial ni devas suferi, por ke la vivo estu konsekrita. Neniu gxojo estas suficxe forta kaj granda... Kaj mi sentis, se mi eliros el cxi tio, mi portos en mi ion kiel sakramenton.

- Kaj cxu vi portas gxin? - demandis pastro Voves kun intereso.

  Sinjoro Skrivanek impete ekrugxis.

- Ne, ne, - li rapidis diri, - pri tio oni ne scias ja. Sed ekde tiu tempo... estas en mi ia respekto; cxio sxajnas al mi pli grava... cxiu bagatelo kaj cxiu homo, cxu vi komprenas? Cxio havas grandegan valoron.

Rigardante la sunsubiron, mi diras al mi, ke gxi valoras la grandegan doloron. Aux homoj, ilia laboro, ilia ordinara vivo ... cxio havas valoron per doloro. Kaj mi scias, ke gxi estas granda kaj senmezura valoro -Kaj mi kredas, ke ekzistas nek malbono, nek puno; ekzistas nur doloro, kiu servas al tio, por ke... por ke la vivo havu la  grandan valoron.

  Sinjoro Skrivanek eksilentis, ne sciante kiel dauxrigi.

- Vi estas bonaj al mi, - li ekvortigis kaj emociite mungis, por kasxi la ardantan vizagxon.

-            El la cxehxa tradukis

-               Jarka Mal.

 

 

          Facila legajxo

          Inteligentaj birdoj

  La konata revuo Science publikigis studajxon pri la inteligenteco de korvoj. Lastatempaj esploroj montras, ke ili havas cerban kapablon, ekvivalentan al tiu de simioj, nome, sximpanzoj kaj orangutanoj.

  Impresa estas la konduto de korvoj, kiam temas pri problemoj solvendaj por ricevo de premioj. Oni montris, ke ili povas rezigni pri tuja rekompenco, favore al pli bona rekompenco en posta momento.  Tio signifas, ke ili kapablas plani, antauxvidi okazajxojn, cele al pli alta valoro.  Tion la sciencistoj taksas kiel inteligentecon similan al tiu de kvarjara infano.

  Ekz., oni instruis al korvoj, kiel malfermi skatolon por havigi premion. Cxi tion ili facile lernas. Tamen, kiam oni proponis al ili alternativan instrumenton, per kiu ili povus malfermi skatolon post certa tempo kaj ricevi pli valoran rekompencon, ili nepre elektis cxi tiun lastan eblecon. Kiam oni submetis kvarjarajn infanojn al simila situacio, nur duono de ili elektis la prokrastitan premion. Korvoj tion decidis jam ekde la unua provo, do, ne temas pri akirita kutimo.

  Ankaux la memorkapablo de korvo estas fortega. Dum unu tuta monato gxi kapablas rememori la vizagxon de homo, kiu trompis gxin.

  Sciencistoj supozas, ke antaux milionoj da jaroj ekzistis ia prabesto kun komunaj trajtoj de simioj kaj korvoj - jen la klarigo pri ilia inteligenteco.  Fakte, cerboj de iuj birdoj havas relative grandan kvanton da neuxronoj, kompare kun tiuj de mamuloj. Ankaux papagoj estas tiel bone provizitaj per cerba kapablo.

  Dum la lastaj jaroj diversaj studoj montris, ke pluraj birdoj estas tre inteligentaj kaj povas uzi "ilojn" por siaj celoj. Egipta vulturo, ekz., jxetas sxtonojn sur ovojn por rompi iliajn sxelojn. Mevoj uzas allogajxojn por kapti fisxojn. Oni vidis kanadan gruon, kiu uzis tolajxon por sin sekigi!  Ekzistas pego, kiu uzas ujon por transporti kaj mangxi mielon. Kaj afrika aglo, kiu jxetas objektojn por ataki alian individuon. Tre kurioza estas la konduto de eta auxstralia birdo, kiu ornamas la "plankon" de sia nesto per koloraj konkoj, sxtonetoj kaj semoj, por allogi femalon. Cxi tiu lasta birdo konstruas ellaboritan arkitekturajxon por fari la neston pli agrabla.

     Siavice, korvoj havas strategion por rompi nuksojn. En Japanujo oni vidis, ke ili staras sur altaj dratoj super trafikplena strato, kaj de tie ili jxetas la nukson sur la asfalton, tiel ke gxi rompigxas sub radoj de auxtomobiloj. Poste la birdoj pacience atendas la verdan semaforon por piedirantoj kaj malsuprenflugas por preni la grajnerojn. En Nov-Kaledonio korvoj fabrikas per folioj specojn de hokoj por kapti larvojn.

  Observado de la naturo estas instrua kaj fascina. Estas interese konstati, ke inteligenteco kaj kreemo ne estas apartaj trajtoj de homoj.

               Pauxlo Sergio Viana

 

 

          Por via sano

           Kial kisoj utilas?

  Kisoj estas ne nur agrablaj, sed ankaux utilaj. Ili pozitive influas la organismon. Unue, kisoj utilas por dentoj. Evidentigxis, ke dum kiso pligrandigxas eligo de salivo, kio helpas forigi malutilajn bakteriojn en busxa kavo.

  Due, helpe de kisoj eblas plifortigi la imunsistemon, cxar okazas intersxangxo de utilaj bakterioj. Cxiu homo havas pli ol 700 specojn da ili.

  Trie, dank'al eligo de la hormono oksitocino kisoj malpliigas senton de maltrankviligxo. Krome, kisoj povas malpliigi la produktadon de kortisolo hormono de streso.

  Kvare, kisoj povas malpliigi alergiajn reagojn kaj malaltigi sangopremon.

  Kvine, kisoj malrapidigas maljunigxon. Alfluo de sango al vizagxo povas stimuli produktadon de kolageno kaj favoras profilaktikon de frua hauxtmaljunigxo.

  Sese, kisoj bruligas kaloriojn. Dum aktiva agado de muskoloj (kison partoprenas 43 vizagxmuskoloj!) forbruligxas gxis 26 kalorioj minute. Kaj fine, cxu indas rememorigi pri la seksa allogo?

           Kompilis O.P.

 

 

       Enigmoj kaj problemoj

            :::::::::::

   Redaktoro: Anatolij masenko,

Gerojev-medikov 15 - 1,

RU-357739 _Kislovodsk, Rusio;

r.p.: masenkoai@mail.ru

 

        Palindromaj radikoj

 

  temas pri E-radikoj egale legeblaj tien kaj reen,

ekzemple: bub', cic', kok', pup', rar'.

  Kaj nun, karaj gesolvantoj, bv. trovi dudek similajn radikojn

laux jenaj klarigoj:

1. Specio de papago.

2. Sucxinfano.

3. Matematika operacio.

4. Tre ampleksa literaturajxo.

5. Skizo, etudo.

6. Komika epizodo en filmo.

7. kanoto, kanuo.

8. Aborigeno de Melanezio.

9. Granda mezepoka komercosxipo.

10 Supervesto de ukrainoj kaj rusoj en la 19-a jarcento.

11. Pastecxo, volovano.

12. Birdo, specio de silvio.

13. infanbalanci.

14. Herbo kun gramineecaj folioj.

15. Termo.

16. Malgrandegulo.

17. Radiolokalizilo.

18. Fari sciencan komunikon.

19. Turnigxanta parto de dinamomasxino.

20. Speco de kemia acido.

   Viajn solvojn mi akceptas gxis la unua de oktobro 2018.

 

 

      humuro

         Mi sxatas bestojn

 

  Bestojn mi sxatas pro tio, ke ili havas multajn trajtojn, kiuj mankas al homoj. Sed neniam en la vivo mi vidis du bovojn, kiuj pafmortigus unu la alian; korvon, kiu elpikus la okulon de alia korvo; cignon, kiu sxatus havi hejme almenaux etan haremon; pigon, kiu sxtelus sakon da cemento; gxirafon, kiu rigardus aliajn desupre; pavon, kiu envius fremdan plumaron; lupon, kiu estus por lupo kiel homo; hirundon, kiu flugus sudden je la konto de amanto; cxevalon, kiu povus gxis mateno drinki nur glaseton, cxiam lastan, "je cxevalo" kaj ne timus "forjxeti hufojn"; hundinon, kiu metus sur sian muzelon kilogramojn da kosmetikajxoj; kokinon, kiu divorcus pro tio, ke sxia koko kokritas; papugon, kiu dirus: "Homcjo, stultuleto!"; kapron, kiu estus legomgxardenisto; leporon, kiu forkurus de respondeco aux veturus per tramo senpage; talpon, kiu subfosus ies autoritaton; leonon, kiu grauxlus per telefono; azenon, kiu ne permesus dubi pri sia ekstrema sagxeco; meleagron, kiu havus propran kabineton; zibelon, kiu portus pelton el hauxto de ricxa damo: Entute, neniam mi vidis beston, kiu home kondutus.

            Slavek Vitez

          (el la cxehxa tradukis O.P.).