Esperanta ligilo
n-ro 1, januaro 2018
Enhavtabelo
El Esperantujo. La Kuriero en Esperanto aprezata.
AMO unuafoje pri niaj eksteraj rilatoj
La Zamenhof-jaro atingis sian
kulminon
Lingva forumo. Lingvo de delfenoj povas esti tradukita
Literaturo. Arto en la traduko
Diversaj interesajxoj. Eblas lerni supermemoron
Alia homo post 60 jaroj
Eraro aux trompo?
Forpasoj
El
Esperantujo
La
Kuriero en Esperanto aprezata
En kunsido en
la sidejo de Unesko en Parizo la 12-an de decembro, la
cxefredaktoro de la Unesko-Kuriero bonvenigis la ekaperon de E-a versio
aldone al la ekzistanta familio - la franca, angla, araba, cxina, hispana,
portugala kaj rusa. La kunsido estis konceptita por 10-minuta dauxro, sed la bonvenigo
de la E-istoj estis tiom pozitiva, ke gxi dauxris 70 minutojn, kun la trakto de
tre praktikaj demandoj kaj respondoj. La akceptanta cxefredaktorino estas s-ino
Jasmina Sxipova, origine el Makedonio, en la
redaktora posteno jam de 1983. Sxia nove enpostenigita asistanto estas s-ino Xiaorong
Chen el Cxinio. Cxe la E-istoj estis Trezoro Huang Yinbao, la
filino Huang Xiaojuan, Francois Lo Jacomo, kaj reprezente de UEA, Stefan
MacGill.
Refresxigataj
per jasmena teo el Cxinio, ni trairis la 5-punktan
tagordon:
1. Kontrakto: Klarigite la proceduro por pretigi kaj
akceptigi kontrakton
inter Unesko kaj la produktanto de la numeroj, la firmao Ora Ponto. Tio
suplementas kontrakton la antauxan tagon subskribitan inter Ora Ponto kaj
UEA.
2. Rapidigo: Akiro de la fontotekstoj pli frue, por
rapidigi la grandan
traduklaboron kaj per tio limigi la postreston de la aperigo de la E-versio
kompare al la aliaj.
3. Reklamoj: La rajto aperigi en la kuriero reklamojn
aux agnoskojn de
sponsoroj, cxefe el Cxinio, estas konfirmita, laux kondicxoj precizigendaj
en
la planata kontrakto. Tiu eblo povos firmigi la financan bazon de la
E-versio.
4. Retejo: Konfirmo pri la eblo konigi en la elsxuta
hejmpagxo de la Kuriero
pri
la aperigado de versio en E-o, ecx se la numeroj aperas pli malfrue en
E-o kompare kun aliaj
lingvoj.
5. Invito de sugestoj, kiel
Ora Ponto povos labori pli helpeme. Venis malmulto da gravajxoj, cxefe lauxdoj.
Diskutite la bezonoj liveri kvinon da
Kurieroj al Unesko, por la arkivo, la biblioteko, la redakcio kaj la Gxenerala Direktoro, kaj foje por
ekspozicioj. Ankaux menciite la planoj por la Kuriero en la 103-a Universala
Kongreso en Lisbono.
Entute tre
bonetosa, foje kvarlingva renkontigxo kun tre
pozitivaj
rezultoj.
Raportis: SMG.
AMO
unuafoje pri niaj eksteraj rilatoj
AMO estas
Aktivula Maturigxo. AMO-seminarioj okazas en diversaj
mondopartoj por instruado de aktivularo.
La specifa
temo estis: AMO-seminario pri Unesko, cxar en la urbo de lumo trovigxas la
sidejo de Unesko kaj koncentrigxas tie la rilata agado de UEA kaj ILEI kaj
TEJO. Tiu 41-a AMO-seminario okazis dimancxon, la 10-an de decembro 2017 en la
sidejo de Esperanto-France meze de Parizo, ligita kun
la festado en la sidejo de Unesko pro la fino de la Zamenhofa jaro.
La seminario
entenis kvar prezentajxojn, cxiuj de spertuloj pri la temaro:
La funkciado
de Unesko estis la temo de Sasxa Kovyazina. Sxi klarigis pri la historio kaj
strukturo, sektoroj, membrosxtatoj kaj Neregistaraj
Organizoj de Unesko kaj Unuigxintaj Nacioj, iliaj
oficejoj kaj instancoj:
kiu
decidas kion? Al kie sin turni pri difinita demando? Sxi plie traktis la
lingvan demandon en Unesko.
Esperanto kaj
Unesko estis la temo de Mireille Grosjean. Sxi skizis la
historion pri la eko de la konsultaj rilatoj de UEA kaj ILEI, la du rezolucioj,
la 90-aj jaroj kaj nuna stato. Sxi tusxis temojn pri la Jaro de la Lingvoj kaj
la jaro de Zamenhof kaj pluraj organizoj (UEA, ILEI, TEJO)
kaj iliaj roloj kun demando: kion faru E-delegito en Unesko?
La
Unesko-Kuriero kaj gxia retejo estis la temo de Trezoro Huang Yinbao.
Li rakontis pri la antauxa Unesko-Kuriero kaj la
financa problemo, kauxzita
pro
la retirigxo de Usono el kunlaboro (kaj financado), la nuna reapero de
la
presita formo de la Unesko-Kuriero dank'al Cxinio, la Unesko-Kuriero en
E-o: la nuna situacio kaj planoj, kaj kiel enkonduki E-on en Uneskon kaj en
gxian retejon.
Nemateria
mondheredajxo de Unesko estis la temo de Barbara Despiney, kiu skizis la
kriteriojn kaj procedurojn por kandidatigi sin por nemateria mondheredajxo,
kion E-o sukcesis en Pollando. Sxi starigis la demandon, cxu E-o havas sxancon
kaj per kiuj argumentoj? La intertempe alveninta vicprezidanto de UEA, Stefan
MacGill, informis pri la rezultoj de siaj tiutemaj esploroj, kiujn li antaux du
jaroj faris.
Komence de la
seminario la dudeko da partoprenintoj ricevis dupagxan
pritaksilon. La unuan parton ili plenumis komence, la duan
parton fine. El
inter la prijugxoj: "Estis plezuro konstati la efiko-celan etoson ekz. dum
la
fina kunsido de AMO 41", "Bonis ekscii pri la naskigxo de la Kuriero
en
E-o, ankaux pri la historio de rilatoj inter UEA kaj
Unesko". "Car la
laboro farinda estas granda, necesas pli bone kunordigi niajn homajn
rimedojn".
Raportis: SMG
Semajnon
pli frue, la 40-a AMO en Moskvo
La 3-an de
decembro okazis la 11-a Moskva E-renkontigxo, kadre de kiu
okazis ankaux la unua en Rusio kaj jubilea 40-a AMO-Seminario kun la temo "Publikaj
rilatoj kaj E-o: tradiciaj amaskomunikiloj, interreto".
Partoprenis 23 E-istoj el 3 landoj. Kadre de la arangxo
okazis pluraj
interesaj prelegoj, prezentadoj kaj komuna kantado de E-kantoj. Tradicie, la preskaux
seninterrompa E-programo dauxris preskaux 9 horojn kaj finigxis nur malfruvespere.
La arangxon partoprenis ankaux konataj en Esperantujo bardoj Mikaelo Bronsxtejn
kaj Sergeo Strasxnenko, kiuj prezentis ricxan kantan kaj poezian programon.
Detalajn informojn pri tio, kio estas AMO vidu ce http://aktivulo.net.
Raportis Dima Sxevcxenko
La
Zamenhof-jaro atingis sian kulminon
Pli ol 150
personoj direktis sin al la 'urbo de lumo' por partopreni la
konferencon, okazigitan kadre de Unesko en gxia prestigxa sidejo, por marki la
finon de la Zamenhofa Jaro 2017. Tiu kunsido rezultis el grandegaj fortostrecxoj
de la Unesko-teamo de UEA en Parizo kaj aliloke. Antauxis gxin AMO 41, kaj
postsekvis fruktodona kunsido kun la cxefredaktoro de
la Unesko-Kuriero. Ni transdonas la vorton al juna E-istino, Nicoleta Enache el
Rumanio, kiu trovigxas meze de unujara volontulado en la Centra Oficejo de UEA en
Roterdamo. Sxi estas tute fresxbakita E-isto, ekzemplo de tiuj personoj, kiujn
nia Asocio devas ege kuragxigi. Nun, la vorto al Nicoleta:
"La 11-an de decembro mi havis la sxancon partopreni la
memorkonferencon por la centa datreveno de la forpaso de L.L. Zamenhof. La
memorkonferenco "Tutmondigxo, Interreto kaj Unesko-Kuriero" okazis en
la salono II de la sidejo de Unesko, en Parizo kaj kunigis pli ol 100 homojn el
pluraj landoj. Inter la partoprenantoj estis multaj E-istoj, reprezentantoj de membro-sxtatoj
de Unesko kaj oficistoj de Unesko. Partopreni en tiu
cxi evento donis al mi valorajn lernajn spertojn. Ekz.,
la evento estis granda okazajxo por kunvenigi homojn kun tia ricxa sperto, interagi
kaj intersxangxi bonajn praktikojn. Rigardante malantauxen al la konferenco, ne
estas por mi facile resumi cxiujn valorajn ideojn, kiuj estis dividitaj dum la
tago. Mi mencios sube kelkajn el la cxefaj ideoj, kiujn mi prenis kiel personajn lernajxojn.
La konferenco
estis dividita en tri partoj: malfermo, unua parto kaj dua
parto. La malfermo komencigxis per la alparolo de Krystyna Jxurek, konstanta delegito
de Pollando cxe Unesko, kiu direktis la atenton de la
partoprenantoj al la cxefa temo de la konferenco kaj substrekis gxian
gravecon. Ni havis ankaux la okazon auxskulti la vortojn de Maryse Wanda Zaleski-Zamenhof,
la pranepino de L.L. Zamenhof, kaj la vidpunkton de Stefan MacGill,
vicprezidanto de UEA. Nome de Unesko parolis s-ro Frank La Rue, la Asista
Direktoro de Unesko
por Komunikado kaj Informado.
La du partoj
de la konferenco estis strukturitaj jene: Unua sesio:
Sabastien Moret: "Kial E-o venkis"; Jean-Claude
Lescure: "E-o fronte al tutmondigxo"; Guilherme Fians: "E-o
nuntempe kaj fronte al sia estonto: komunumo kaj gxiaj komunikiloj". Dua
sesio: Chuck Smith: "La modernaj komunikiloj serve al E-o"; Trezoro
Huang Yinbao: "La Unesko-Kuriero en E-o"; Giorgio Novello: "Cxu
nova lingvo por Unesko?" (prelegis elektronike)
Cxiuj
intervenoj estis tre interesaj kaj ricxigis min per informoj, kiujn
mi
ne konis antauxe. Mi specife interesigxis, pri kio helpis E-on dauxre
disvastigxi, kaj kiel malsamas E-o disde aliaj artefaritaj lingvoj, kiuj
naskigxis en la 19-a jarcento kaj ne plu vivas. La prezentataj prelegoj donis
al mi pli da kompreno kaj klareco. Mi plifortigis mian certecon, ke E-o estas
ne nur lingvo lerninda, sed ankaux vigla movado, kiu kontribuis al la
disvolvigxo de internaciaj aferoj kaj disvastigo de inventoj kaj sciencaj
novajxoj. E-o pozitive influis turismon kaj vojagxadon kaj ecx permesis kontakton
inter samaliancaj militpotencoj. Gxi ankaux faciligis komunikadon inter
E-istoj, specife inter homoj el malsamaj kulturoj kaj kun
malsamaj spertoj. Siamaniere E-o sxangxis la vivon de multaj homoj kaj ebligis interkomunikadon
kaj lernadon. Cxiuj el tiuj aspektoj pruvis, ke E-o temas pri pli ol lerni
lingvon, kaj ke gxi kongruas kun la valoroj kaj vizioj
de
UN kaj Unesko.
Inter la
temoj, kiuj kaptis mian atenton, estis la prelego pri uzado de
amaskomunikiloj kaj moderna teknologio serve al E-o. Prezentata kiel
vojagxo tra la tempo, la sesio montris, kiel modernaj teknologioj sxangxis nian
manieron komunikigxi kaj bildigis la rimedojn kaj aplikajxojn, kiuj donis
novan dimension al E-o. Aldone al la konferenco-sesio mi havis la sxancon
renkonti novajn homojn kaj interagi kun ili dum la
pauxzoj. La ebleco interkonekti, lerni unu de la alia kaj esplori ideojn estis
grandvalora sperto. Mi certe povas diri, ke tiu
konferenco estis sencoplena por mi kaj mi gxojas esti partopreninto. Plie, mi
deziras aldoni, ke la tuta evento estis bone organizita, kaj cxiuj prelegantoj
esprimis honestajn opiniojn rilate al sia temo kaj disdonis ege valorajn
informojn".
(laux Estraraj komunikoj de UEA).
Lingva
forumo
Lingvo de
delfenoj povas esti tradukita
La kompanio
pri lingvaj teknologioj Gavagai AB, kreita en la sveda
instituto de informadiko, submetis al sistema analizo 40 lingvojn. Nun
esploristoj el la Regxa teknologia instituto kunlaboras kun Gavagai AB por
lerni la lingvon de delfenoj. La projekto, kiu fokusigxas al testado kaj plilargxigo
de eblecoj de la sistemo, inkludas decxifradon de sonoj de
delfenoj. La teamo observos delfenojn en la parko de virga naturo kaj uzos
la
teknologion de lingva analizo de artefarita intelekto por dekodigo de
sonoj, kaj, se cxio iros glate, gxi kompilos vortaron de la delfena lingvo.
Sciencistoj kredas, ke ili
povos fari tion ne nur dank'al la eblecoj de la
sistemo Gavagai Ab, sed ankaux pro granda kvanto da informoj de delfenoj, pli
novaj registrad-metodoj kaj granda produktiveco de komputiloj.
"Ni esperas, ke ni povos kompreni delfenojn helpe
de la teknologioj de
artefarita intelekto", - diris en intervjuo al Bloomberg profesoro Jusi
Karlgreen, unu el fondintoj de Gavagai AB. "Ni
scias, ke delfenoj havas
komplikan komunikad-sistemon, sed dume ne komprenas, pri kio ili parolas". La
programo, prilaborita de la kompanio, permesis efektivigi profundan tekstan
analizon de 40 lingvoj. Tiu analizo enkludas esploradon kaj komparadon de
diversaj konceptoj kaj tujan vidan komprenon de komunikoj de la bestoj.
Kompreni la
delfenan lingvon... Stranga ideo, cxu ne? Oni uzas masxinan
analizon por pli rapide reagi al postuloj kaj problemoj de klientoj. Tiu cxi
ideo
pri delfenoj estas siaspeca provo de la eblecoj de novaj programoj.
Esploro de la delfena lingvo ne estas celo en si mem,
gxi helpos plibonigi
la
ilon kaj uzebligi gxin por aliaj bezonoj.
Laux RIA
"Novosti"
E-igis O.P.
Tony BECKWITH, Usono
ARTO EN
LA TRADUKO
La angla
originalo unue aperis en la auxtuna (2010) n-ro de "Source"
- reta bulteno de Literatura
Fako de ATA (Amerika Tradukista Asocio)
kaj
poste estis surpaperigita por la januara numero 2011 de "The ATA
Chronicle". La publikado de la traduko estas
permesita.
"En
piedpilkado bone ludi ne suficxas: oni devas senti la ludon profunde".
Jules Rimet
En Madrido
somere estis varmege. En mia logxejo estis sufoka aero pro la fermitaj fenestroj,
kaj la malfermo de ili ne multe helpis. La cxiujara
forveturo de patrinoj kun infanoj atingis sian
apogeon, kaj la urbo sentis sin komforte malplena pro la foresto de tiuj, kiuj
retirigxis de la varmego por pasigi kiom eble plej longan tempon en la montaro au
cxe la marbordo. Por mi tio estis la plej sxatata tempo de la jaro.
Estis jam post
la noktomezo, kaj mi sidis meze de la lummakulo en la
Malluma gastocxambro en la tria etagxo. La fenestro
antaux mi estis malfermita, enkadrigante mian vidon de la nokta cxielo,
pendanta super la kvieta kvartalo. La varma aero pigre kirligxis cxirkaux mi
kaj mi sidis cxe mia skribtablo, la fingroj estis sur la klavaro de mia tajpilo
- verda portebla Olivetti, mia fiero kaj gxojo.
Estis kutima afero. Oni telefonis al mi posttagmeze
por diri pri mendoj kun
Strikta limdato, kaj ke oni bone komprenas, ke la
tarifoj inkluzivos krompagon pro la urgxeco, cxu tio min interesas? Konsuela
enlitigxis post la vespermangxo, kaj mi restis kun
Olivetti kaj la rakonto pri plej intrigaj postkulisaj fiaferoj en la
sere-komerco en Andaluzio, kiuj plenigis la senordan historion de la suda
Hispanio. Bone verkita de vera hispano, kun
tre
agrabla flueco kaj stilo, gxi estis gracie bildeca, vera plezuro por
legi.
Miraklo! Kaj longa - do, mi planis ne dormi la tutan nokton.
Frumatene Konsuela
starigxis malantaux mi, tenante siajn manojn sur miaj sxultroj kaj rigardante
la cxielon. "Vi cxiam faras tion, ricevante ion similan"," – sxi
diris. Mi kapjesis.
"Via traduko farigxas via querida*1, - sxi
murmuris, deturnante sin, - via
amatino". Sxi pravis. La similan tradukon oni devas trakti atente. Gxi
enhavas tiom da nuancoj kaj subtilajxoj, ke oni devas senbarakte permesi la
entirigxon. Tio postulas cedi pormomente la tutan vivon kaj, siavice, stimulas
pinglopintan fokusigxon, kiu estos ricxe rekompencita.
Vicoj de miaj
pensoj estis interrompitaj, kaj mi rektigxis strecxante min
en
la segxo.
Mia kolo estis rigidigxinta, ankaux la sxultroj. Mi
ekstaris, proksimigxis
al
la fenestro kaj rigardis malsupren. Viro promenis laux la trotuaro de la kontrauxa
stratflanko, lia ombra silueto longigxis en la lumo de la stratlanternoj. Unu mano en la posxo, la alia svingigxis flanke. Atinginte la
angulon, li malaperis. Nun la strato estis senhoma kaj kvieta, kaj strange
bonvena. Mi lasis letereton sur la tajpilo kaj iris malsupren. La kafejo
"Gijon" estis proksime, kaj estos agrable promeni tien.
"Gijon", sxajne, neniam estis fermata, kaj kelkaj gastoj jam sidis
tie, kiam mi venis. Mi mendis viskion kun sodakvo en
alta glaso.
Ies mano falis
sur mian sxultron, kaj mi turnis min: "Hombre, Javier!*2"
Ksavero estas verkisto, kiu pro diversaj cirkonstancoj
laboras ankaux kiel tradukisto. Li komprenas noktulojn
laux la propra sperto kaj pro tio demandis: "Kiel vi fartas?"
"Cxio bonordas, - mi diris al li. - La rakontado estas bona, estas neniuj
problemoj kun terminaro, sed mi penas transdoni la
tonon de la originalo, vi ja scias, la etoson, la dejo*3, la esencon de
Andaluzio, kio estas tiom grava parto de la novelo. Gxis nun mi ne kaptis
tion."
Ksavero largxe
ridetis kaj mendis ankoraux po glaso. "Etoso? Dejo? Esenco? Kiaj vortoj!
Kion vi intencas fari - krei artajxon?" Mi pensis momenton, kirlante
perfingre la glacikubetojn en mia glaso, kaj diris: "Jes, fakte tion mi
volas fari". Ksavero pristudis mian vizagxon, liaj brovoj levigxis. "Vi
komprenas tion cxi, - mi dauxrigis. - Ni tradukas diversspecajn
dokumentojn; iuj estas teruraj kaj aliaj estas pli-malpli interesaj, kelkaj
estas bone verkitaj, sed tre malofte ni trovas ion nepre tradukindan. Tio
cxi
estas unu el tiaj. Mi volus fari tion, kion faris la verkisto hispane.
Mi volas, ke la angla versio posedu la saman duende*4,
la saman magian kvaliton, kiel la originalo".
Ksavero
kapjesis kaj ekridetis: "Mi rekonas tiujn cxi simptomojn! Ankaux
mi
suferis tion, samkiel vi cxi-vespere. Laux mi, amiko mia, transfuzon de
flamenko - jen kion vi bezonas cxi-momente. Ni iru al Las Brujas*5, mi
regalas".
Ekzistas nenio pli animplena, ol la vocxo de la
flamenko-kantistino, precipe
kiam
gxi interplektigxas en la serenado kun la muziko de la flamenka gitaro kaj
senvuala pasio de la flamenko-dancisto. En la malhela, fuma lumo en Las Brujas ni eksentis la pulsadon de klakantaj manoj kaj la frapadon
de kalkanumoj, kaj ni ekspiris pli profunde. "Vi
deziras priskribi la odoron kaj la esencon de Andaluzio? - kriegis
Ksavero. - Tio cxi estas vera Andaluzio". Li
pravis. Flamenko venis de Nord-Afriko kun la mauxroj
kaj la suda Hispanio heredis la muzikon de la dezerto. Ekde tiam la grandaj
urboj Granado, Sevilo kaj Kordobo produktis generacion post generacio
flamenko-artistojn, kiuj konservis la tradiciojn de siaj prapatroj, de tiuj,
kiuj eklogxis en Andaluzio. "Tion, kion vi povas auxdi
en flamenka taverno, kiel tiu cxi, ankoraux ne estas la tuto, - aldonis
Ksavero. - Iam sidigxu
kviete, dezirinde kun la okuloj fermitaj, kaj auxskultu – atente auxskultu! -
Recuerdos de la Alhambra de Tarrega*6. Vi
enprofundigxos en la esencon de la sudo."
La strato
estis senhoma, kiam ni eliris el la drinkejo. Ni
piediris tra la
Calle Mayor al la Paseo kaj
baldaux ekvidis la Muzeon Prado, blanke lumanta apud la Parque Retiro.
"Cxu vi deziras meti iom da arto en vian
tradukon? - demandis Ksavero,
montrante per la cigaro. - Estas multe da arto tie!" "Estas domagxe, ke
gxi estas fermita", - mi diris.
"Por favor!*7 - kracxetis Ksavero, frapante la
frunton per la libera mano. -
Kiel vi intencas enmeti arton
en vian tradukon kun la simila sinteno? Iru
kun
mi!" Li prenis min cxe la brako kaj kondukis min trans
la straton, poste li malrapide promenigis min tien kaj reen laux la apudmuzea
trotuaro, parolante serioze kaj insiste: "Se vi volas, ke via traduko estu
arta kreajxo, la arto devas esti ene de vi. Cxio vidata kaj komprenata de vi inspiru vian vortelekton. Pensu pri la pentrajxoj kaj la
skulptajxoj, viditaj tie cxi. Memoru pri Goya, Velasques, la malnovaj majstroj,
cxu vi povas imagi ilin en via menso? Rigardu ilin pli
atente. Ili ja alparolas vin, ili volas ion diri al
vi. Auxskultu!"
Mi faris tion,
kaj mia menso estis plenigita per pensoj pri formo kaj
koloro, proporcio kaj perspektivo. La fingroj sur la manoj de la statuo
komencis movigxi, kaj la siluetoj de gxia sxtona korpo memorigis al mi jam
konatan belecon. Resono de la historio eniris mian memoron, kaj la pasinteco
klarigxis. Cxio havis ritmon kaj kialon, kaj mi eksentis, kion oni klopodis
diri. Subite mi ekvolis reveni al mia traduko. Mi diris tion al Ksavero, kaj li
ekridis: "Cxu vi auxdis la urgxan vokon de la amatino, kiun vi ne povas
ignori? Do, tempo venis. Ni iru hejmen!"
Ni devis
trapasi nur kelkajn kvartalojn, kaj promenado estis agrabla: unu
mano
en la posxo, la alia svingigxis flanke. La senhomeco de la stratoj
kreis senton de la spaco, proponanta senfinajn eblecojn. La graciaj linioj
de
la trafikcirklo aludis al pli frua epoko, kiam estis tempo por halti kaj
gxui
specifajn momentojn, vivi pli malrapide kaj en harmonio kun cxirkauxo. Estis
idiliaj tempoj, venis al mi en la kapon, kiam sereo estis personigo de la
vivmaniero.
Denove hejmo,
la lampo ankoraux lumigas la tajpilon. Mia letereto restis
nelegita. Mi fermis la kuirejan pordon kaj preparis iom da kafo. Poste mi
staris cxe la fenestro kaj rigardis la unuan lumstrion, aperanta sur la horizonto.
Mia menso estis klara kaj mi sentis min ekscitigxinta. Mi sidigxis kaj
eklaboris.
Klarigoj:
*1 amatino (hispane)
*2 Ksavero, amiko (hispane)
*3 tie cxi - odoro, gusto (hispane)
*4 elfo (hispane)
*5 La sorcxistinoj (hispane)
*6 Francisko Tarrega (1852-1909) - hispana gitaristo,
komponisto,
muzikinstruisto
*7 Mi petas vin (hispane)
E-igis membroj kaj amikoj de la E-Societo
de Cxikago
Diversaj interesajxoj
Eblas
lerni supermemoron
Memor-atletoj kapablas enskribi en sian
memoron gxis cent vortojn dum kvin minutoj. Eksperimento de cerbesploristoj
montras: Tiaj kapabloj estas
principe lerneblaj. Ankaux normalcerbuloj povas per trejnado akiri
super-memoron.
Al la
sxak-cxampiono Magnus Carlsen fakuloj atestas kolosan memoron
surbaze de kiu li kapablas elvoki milojn da pozicioj kaj povas sxajne
senpene venki la komplikajxojn de la regxa ludo.
Lia luda supereco instigis nomi lin "Mozarto de la
sxako", kvankam Carlsen en intervjuoj ne lacigxas substreki, ke li
principe estas tute normala juna viro. Telefonnumerojn li nome ne kapablas
memorteni, li diras. Kaj en la superbazaro li forgesas la duonon de la
nutrajxoj, se lia patrino ne donas al li liston.
Kiel tio
kongruas kun lia genieco en sxako? Eble tie tute ne
estas
kontrauxdiro, opinias germana neurosciencisto. Nome por studajxo la
sciencisto kunvokis 23 virinojn kaj virojn kaj submetis ilin al trejnado de
la
memoro. Cxe la komenco de la eksperimento la testpersonoj kapablis
memorteni 26 nociojn el vortaro, ampleksanta 72 nociojn. Post ses
semajnoj la memortenado atingis impresajn 62 nociojn.
La
mnemotekniko, kiun aplikis la testpersonoj dum la cxiutaga duonhora
trejnado, nomigxas Loci-metodo: cxe tiu metodo oni unue kunnodas cxiun
nocion kun loko, konstruajxo aux placo. Tiel el la abstrakta vico farigxas
vojagxo, cxe kiu oni en siaj pensoj movigxas de unu loko al la sekva.
Ke tiamaniere
enhavo pli bone restas en la memoro, tion jam sciis la
antikvaj grekoj kaj romianoj - kaj en tio gis hodiau ne multe sangigis. Se
partoprenantoj de sportaj memorkonkursoj enskribas en sian memoron absurde longajn
vicojn de nombroj, tiam ili faras tion kutime lau la antikva
Loci-metodo.
23 tiajn
memorsportistojn, inter ili ankaux kelkaj cxampionoj,
la germana
neuxrosciencisto same petis por sia studajxo en la laboratorion. Li volis
eltrovi per cerboskanajxoj, kio distingas la plej bonajn memoratletojn de
liaj
testpersonoj. Li estis kredinta, ke cxe la cerbosportistoj kelkaj
cerbostrukturoj estus pli forte kreskintaj. Sed tio ne estis la kazo, ilia
anatomio ne montris diferencon.
Per detala
esplorado la sciencistoj tamen ankoraux ion trovis. La kunligoj
inter la antauxfrunta kortekso kaj aliaj cerbaj areoj, (ekz. tiaj, kiuj pritraktas
la tridimensian pensadon), cxe la cerbosportistoj montris certan skemon. Tiu
skemo unue ne estis trovebla cxe netrejnitaj testpersonoj.
Aliflanke, post ilia sessemajna trejnado tamen jes.
La konkludo el
tio estas: se la memoro foje jam estas aparte trejnita per
la
Loci-metodo, tio postlasas postsignojn en la neuxrona reto. Kaj ju pli
klaraj tiuj postsignoj estas, des pli bona estas la memorkapablo.
Ke la
sxak-cxampiono en sia vivo for de sxako jen kaj jen estas
malkoncentrita, tio ne surprizas la germanan scienciston: "Gxuste tion
rakontas al mi ankaux la memorsportistoj. Se ili ne aplikas siajn mnemoteknikojn,
ankaux ili ne memortenas pli multe, ol cxiuj aliaj homoj".
Alia
homo post 60 jaroj
Cxu en junagxo
kaj en alta agxo ni estas la samaj homoj? La gxis nun
plej longtempa studajxo respondas al tio: Ne. Nia personeco laux tio dum 60
jaroj sxangxigxas pli ol oni supozas.
La afero komencigxis
en la jaro 1950: Tiam en la kadro de la Skota Mensa Supervidado estis
prijugxataj en la lernejoj proksimume 1200 14-jaraj skotaj gejunuloj. Tiufoje
ne temis pri lernejaj notoj, sed pri la personeco de la dekkelkjaruloj.
Konkrete temis pri ses ecoj: pri memkonscio, persisto,
stabila humoro, skrupuleco, propra volo, kaj produktemo. La prijugxo okazis laux
skalo de 1 gxis 5.
En la jaro
2012 - do post 62 jaroj la esploristoj de la universitato de
Edinburgo retrovis 635 el la partoprenintoj en la studajxo.
Apenaux 200 el
la
nuntempe 76 aux 77-jaraj personoj vere deklaris pretecon ripeti la teston
pri
personeco. En tiu kazo ili devis mem taksi la ses
ecojn sur la kvinstupa
skalo. Por la ekstera percepto ili krome devis nomi
homon proksima al ili,
kiu
plenigis la saman demandilon. Kaj krome oni jam kiel
en la jaro 1950
plenumis teston pri inteligenteco kaj oni demandis pri la gxenerala
bonfarto.
La esploristoj
kun surprizo devis konstati, ke apenau trovigxis iuj komunecoj
inter la 14-jaraj kaj la 77-jaraj personoj, tute sendepende, cxu
la
koncernaj homoj mem estis prijugxintaj sin aux cxu aliaj faris tion.
Tio laux la
esploristoj kontrauxas al multaj aliaj esploroj. Ili cxiuj atingis la
konkludon, ke la personeco dum la kuro de vivo restas almenaux relative
stabila. Oni do kredis, ke spertoj kaj vivocirkonstancoj ne povas sxangxi
bazajn karakterajn trajtojn. Oni tamen gxis nun neniam estis analizinta pli
longan periodon, ol 60 jaroj.
Sed kiel povas okazi, ke la sama homo kun 77 jaroj estas
komplete alia, ol kun 14 jaroj? Unu ekspliko povas esti la momento de la
konstato de la
faktoj. Kun 14 jaroj plej multaj gejunuloj ankoraux trovigxas plene en la
pubereco - jen periodo, dum kiu ankoraux multo nove ordigxas kaj kelkaj
junaj homoj signife sxangxigxas.
Alternativa
respondo povas esti la relative longa kompara tempo. Ja
laux
la
esploristoj jam pli fruaj studajxoj alportis rezulton, ke homoj de tempo
al
tempo sxangxigxas almenaux lauxgrade. Tio sumigxas dum vivokuro kaj je la fino
ne plu restas multe de la origina personeco.
Ke la studajxo
ne tusxis aux entute ne povis tusxi cxiujn facetojn de
personeco kaj tiel eble pretervidis la stabilajn elementojn, tio ja ne tute
estas ekskludebla. Cxar la historiaj datumoj lauxnature ne kongruas kun
modernaj teorioj, kiuj priskribas personecon surbaze de la tiel nomataj
"grandaj kvin"
ecoj: Malfermeco por spertoj, skrupuleco, ekstravertiteco,
pacemo kaj emocia malstabileco.
Eraro
aux trompo?
En la genia
organismo de homo sencxese okazas preskaux senlima nombro da reakcioj, kiujn kauzas
granda kvanto da substancoj. Averagxa homo iom scias pri si mem, cxar kelkajn
bazajn detalojn eblas ekscii jam sur la nivelo de bazlernejo. Poste la cxefa
fonto de la informoj pri la funkciado de ni restas
diversaj sciigoj elsendataj de gazetoj, filmoj aux en libroj. Fine, se ni havas iom da bonsxanco, ni povas informigxi cxe sagxaj
kuracistoj, kun kiuj ni renkontigxas okaze de malsanoj aux ordinara esplorado.
Temas pri tre fascina scienca kampo, kiu estas antaux ni
malkovrata danke al la scivolemo de esploristoj.
Mi volas nun
skribi kelkajn frazojn pri substanco, kiu ludas tre gravan
rolon en ni.
Gxi estas
konsistajxo de cxelmembranoj en la tuta nia organismo. Nia cerbo konsistas el
gxi en duono. Sen gxi ne elkreigxos la vitamino D,
rezulte de kio povas okazi diversaj kronikaj, longedauxraj malsanoj.
Tiu cxi
substanco estas grava transportilo de proteinoj kaj partoprenas en
pluraj biokemiaj reakcioj. Gxi estas produktata cxefe en la hepato kaj estas
la
bazo de normala funkciado de la cerbo, de sinapsoj kaj grandkvante gxi
trovigxas ankaux en la galo. Gxi estas bazo por krei plej diversajn
hormonojn, kiel kortizono, progesterono, testosterono, estrogenoj kaj
aldosterono.
Jam nuntempe
oni scias, ke kolesterolo, pri kiu gxuste temas, estas
parto
de
la imunsistemo de homo. Kiam oni aplikis esplorcele la homan LDL-on al bestoj,
tiuj resanigxis. Kolesterolo i.a. respondecas pri la kreigxo de la
gxusta izolajxo de nervoj, kies manko kauxzas neuxrodegenerajn malsanojn, ekz.
sklerozon dissemitan. Sen tiu
cxi kemia kunmetajxo nia pulmo cxesus bone funkcii. Mi povus listigi senfine.
Kiel ni vidas, sen tiu cxi molekulo, sen ties gxusta
(por koncerna organismo) nivelo, ni povas havi seriozajn sanproblemojn.
Nia organismo
ne elkreas kolesterolon en iuj hazardaj kvantoj. Gxia nivelo en la sango estas
rezulto de precize kontrolata bezono de la organismo en koncerna momento. Nenio
cxi tie okazas senorde kaj senkauxze. Ne estas tiel, ke nia organismo subite
decidis produkti la substancon, kiu estas kolesterolo, kiu mortigos nin, sed gxi produktas cxi molekulon en iu konkreta,
bezonata kvanto. Antaux longa tempo kiel normala oni
opiniis la nivelon de 240-280 mg/ml, kaj tiam 320 mg/ml estis tro multe.
Hodiaux la normo estas 190 mg/ml. Sed kio estas pli grava: la vera bezono de la organismo aux la cifero el laboratorio?
Cxu ni observas la organismon kaj obeas gxin?
Sendepende de
tio, kion volas nia organismo, homo komencis sian plej
grandan batalon kun la dangxera nevidebla malamiko - kolesterolo, kiu
kasxigxas ie ene de ni.
Por iel tamen
videbligi gxin, homo elpensis ecx specialan malsanon, kiu
nomigxas hiperkolesterolemio. Lauxvice por efike batali kontraux la malamiko servas
cxiam pli diversaj kaj cxiam pli altekostaj kuraciloj, cxar kiam ekzistas
malsano, devas ekzisti ankaux rimedoj kontraux gxi.
Sed cxu certe?
Cxu ne estas senca la demando, kial kuraci tiuspecan
"malsanon", se post
la mangxado de 3-4 ovoflavoj tage dum kelkaj semajnoj en la decida plimulto da
kazoj la tiel nomata "bona" kolesterolo HDL kreskas kaj la
"malbona" LDL malkreskas? Demandindas ankaux: cxu tamen ne estas kauxzo
por pensi pri iu eraro, se ne nomi gxin trompo?
Andreo Bach
Forpasoj
Ni ricevis de Ritva Sabelli jenan malgxojan mallongan
informon:
Raimo Tanskanen forpasis 29.11. Hieraux (la 17-an de decembro) okazis la funebra ceremonio.
Jaap Wieringa (Nederlando) sciigis, ke la 9-an de januaro forpasis Gerda van der Sijde.
Plej korajn kondolencvortojn mi esprimas al mia serba amiko
Dushan
Andjelkovicx, kiun por cxiam forlasis lia tre helpema
kaj fidela vivkunulino Dragica post longjara malsano.
Anatolo Masenko.