Esperanta ligilo
n-ro 6, junio 2016
Enhavtabelo
Por muziksxatantoj. Rava muzika travivajxo
Diversaj interesajxoj Potencigu vian cerbon
Elektra stimulo forigas lacecon
Cxu aviadilauxtomobilo aux auxtomobilaviadilo
Enigmoj kaj problemoj (nur en brajla versio)
Stenografia pagxo (nur en brajla versio)
LIBE Spezokonto por la jaro 2015
Elspezoj
3553,77 presado
75,00 enigmopremioj
1316,56 por depono
192,00 UEA-membreco
105,45 bankkostoj
Sumo de elspezoj -5242,78
Enspezoj
1370,41 kotizoj
5,00 librovendado
2111,35 subvencio de fonduso Thilander
215,87 interezoj
Sumo de enspezoj 3702,63
Saldo de spezokonto -1540,15
Bilanco de LIBE 31.12.2015
Aktivoj, deponoj
7206,00 (18.2.2016)
7246,00 (12.6.2017)
16505,00 (2018)
6900,00 (sen fiksita limdato)
37857,00 sumo de deponoj
8210,88 bankkonto 42268 cxe BNL
85,04 konto libk-p cxe UEA
8265,92 sumo de kurantaj bankkontoj
46152,92 sumo de aktivoj
Pasivoj
46576,41 kapitalo 1.1.
+1116,66 saldo de spezokonto de antauxaj jaroj
-1540,15 sumo de spezokonto
-423,49 saldo de spezokonto
46152,92 sumo de pasivoj
P.L. da Costa.
Dum la jaro LIBE-estraro laboris
konkorde. Dum cxiumonataj skajp-konferencoj ni priparolis la problemojn de nia
movado. Certe, antaux cxio temis pri la IKBE, kiu okazos en Nitra (Slovakio).
Kvankam aligxis ne tiom multaj personoj, kiom ni sxatus, la kongreso tamen
okazos kaj, espereble, estos interesa, utila kaj fruktodona. Cxiukaze, gxi
donos al bl'j e-istoj la eblecon renkontigxi kaj gxui neripeteblan kongresan
etoson.
La alia grava afero estas
LIBE-biblioteko. Nun la stoko de brajlaj E-libroj trovigxas en la E-urbo
Herzberg (Germanio). Kelkaj germanaj E-aktivuloj vizitis tiun lokon. Ili
konstatis, ke la libroj trovigxas en bona, seka kelo, sed ili kusxas surplanke.
Antaux cxio, oni bezonas bretojn. Oni devas fari ilin surloke. Tio estas
nemalgranda elspezo. La estraranoj konsentis, ke LIBe povas financi la aferon.
E-istoj el Herzberg volas, ke tio estu vera, funkcianta E-biblioteko por bll'j.
Sed necesas ankaux ordigi la librojn, kaj por tio oni bezonas helpon de bl'aj
e-istoj, cxar kelkaj libroj ne havas la porvidulan surskribon. Do, la problemo
atendas sian solvon.
Aperis la nigreskribita
"Historio de E-movado inter bll'j". La libron kompilis Ritva Sabelli.
Nia revuo "Esperanta
ligilo" aperas regule, pro kio ni speciale dankas Jiri-n Jelinek.
Dezirindas, ke venu pli da kontribuajxoj de blindaj auxtoroj, kio igus la
enhavon de la revuo pli varia.
Aktivas kelkaj landaj asocioj. En
la germana Eblogo aperis ecx tri novaj membroj.
Ni havas novan amikon el Afriko,
nome el Kongo. Tio tre gxojigas nin, cxar ni esperas, ke ankaux aliaj bl'aj
e-istoj el Afriko aligxos al nia movado.
Resume: ni ne havas specialan
pretekston por fanfaroni, sed ni plu laboras por nia komuna afero.aj
iba
O. Posxivana
Tiel okazis, ke cxi-foje en cxi
tiu rubriko cxiuj tri kontribuajxoj koncernas Pollandon, nu, almenaux estas
verkitaj de polaj auxtoroj. Eble, iuj estas enviemaj? Fojfoje mi auxdas
opiniojn, ke nia revuo donas tro da atento al tiu aux alia lando. Eraro! La
enhavo de la revuo dependas ankaux de vi! Ne forgesu tion kaj skribu pri E-vivo
en via lando! Viaj kontribuajxoj estas bonvenaj!
Red'.
Grava informo
La E-instruado en la Jagelona
Universitato ricevis internacian nemovadan kvalit-rekonon de EAQUALS.
EAQUALS estas internacia
organizajxo pri plej altaj kvalit-normoj en instruado de fremdaj lingvoj. Gxi
estas registrita en Britio. EAQUALS konfirmas altan kvaliton de la
instru-lerna procezo, rigardata tutece, kiel instruado, ekzamenado, lernado kaj
multaj aliaj gravaj elementoj, ligitaj kun lingvoinstruado.
EAQUALS partoprenas en laboroj
de la Konsilio de Euxropo, gxi ankaux estas konsultata de la Euxropa Komisiono
pri aferoj, rilataj al lingva edukado.
En la Jagelona Universitato
estas instruataj pli-malpli 100 fremdaj lingvoj, sed 11, inter ili E-o, estas
plej largxe disponigataj en la granda fremdlingva fako de la universitato, kiu
nomigxas Jagelona Lingva Centro. Nur tiuj lingvoj celis (laux la rekomendo kaj
kun forta apogo de la Rektoro) kaj akiris la Eaquals-kvaliton.
La E-instruado en Jagelona
Universitato havas oficialan statuson, tial la altegan koston de la akredito
pagis, kompreneble, la universitato.
La signifo por Pollando.
La Jagelona Universitato estas
la unua universitato en Pollando, kies lingvoinstruado ricevis tiun prestigxan
kvalit-markon. Tiu fakto malfermas la vojon al la fremdlingvaj fakoj de aliaj
polaj universitatoj. Jam kelkaj petis cxi-rilatan helpon de la Jagelona
Universitato.
La graveco por Esperanto.
La konataj dokumentoj, la
Jagelona Universitato estas la sola mondskale (kaj versxajne la unua) supera
lernejo, kies E-instruado havas la internacian Eaquals-markon (de iom pli longa
tempo slogano de la Jagelona Lingva Centro estas “Ni estas aliaj” :-) ). E-o trovigxas
en la listo de la 30 lingvoj, kies instruado akiris ie en la mondo la
prestigxan Eaquals-kvaliton. Tio estas grava por E-o, cxar montras, ke
la lingvo povas esti traktata tute same, kiel aliaj, etnaj lingvoj, kaj
ke
gxia instruado povas atingi saman, internacie rekonatan nivelon kiel la
angla, germana k.a.
E-o estas pli facile akceptebla
en internaciaj fakaj medioj, se proponas gxin granda sxtata universitato.
La fakto de la bazita sur la plej
modernaj normoj internacia rekono de la E-instruado, kiu jam realigxis en
granda universitato, povas malfermi la vojon al movadaj institucioj,
instruantaj E-on.
La akiro de la internacia rekono
de alta kvalito en lingvoinstruado estas konsiderata en la plej bona pola
universitato kiel granda sukceso, kaj jam kelkajn monatojn dauxras festo...
La E-instruado en la Jagelona
Universitato estas realigata de Maria Majerczak.
Pri aliaj E-aktivajxoj de Maria
M. en la universitato:
http://edukado.net/biblioteko/panteono?iid=97&s=baf3b7c4cb796398e87efdcbccef053f
Ekde nun la oficialaj atestiloj
kaj konfirmiloj de la Jagelona Universitato pri E-o enhavos la markon de la
internacia EAQUALS-kvalito.
Baldaux komencigxos nova internacia E-kurso en Interreto.
Pola E-kongreso
La 26-29-an de majo cxi-jare en ??d? (lodzo) okazis 35-a
Tutpollanda Esperanto-Kongreso. Gxin partoprenis nia s-anino Zuzanna Jankowska.
Sxi sendis kurtan informon pri cxi-evento.
La kongreso estis pli turisma.
Organizantoj invitis al ??d? kaj proksimaj urboj Zgierz kaj
?owicz. Dum du unuaj tagoj ni gxuis ekskursojn al
?owicz kaj al proksima Zgierz. En ?owicz ni
partoprenis feston de “Dia Korpo”, kiu en tiu urbo havas landskale unikan
formon. Lokaj partoprenantoj de meso, procesio kaj parado dum la festo estis
vestitaj en tre ricxaj popolaj kostumoj. Dua tago estis dedicxita al la urbo
Zgierz kaj gxia teksindustria historio. Sabate okazis gxenerala kunveno de
PEA-membroj. Dimancxa mateno estis dedicxita al nova centro de ??d?. La kongreson partoprenis ankaux kelkaj alilandaj
e-istoj, kio tre vigligis gxin.
Kelkaj miaj geamikoj lastatempe
esprimis la opinion, ke E-o kvazaux formortas. Cxu vere? Por ion tian aserti
estus bezonataj la precizaj esploroj kaj la kono de konkretaj nombroj kaj la
rezultoj de la agoj de unuopaj e-istoj. Mi prefere deziras malkonsenti pri tia
aserto, sed kial mi malsamopinias, mi mencios iom pli poste.
Estas sxajne la vero, ke la
plimulto da e-istoj estas maljunuloj, pri kio atestas multaj fotoj de
E-arangxoj. Inter ili tamen de tempo al tempo aperas junaj vizagxoj. Malgraux
tio oni auxdas plendojn pri la malsuficxo de novaj adeptoj de la lingvo. Sed ne
estas mirige, ke ne cxiuj junuloj bone sentas sin inter "malnovaj figuroj
de la movado".
Tiuj maljunaj uloj ja konservas
en si antaux cxio la bagagxon de siaj spertoj, dum la spirito de la junularo
estas prefere malinfektita de la vivo, do, gxi atendas gxojon kaj optimismon,
kaj gxi antaux cxio sxatas amuzigxi kaj ludi. Homo en cxiu agxo estas infano,
sed divers-agxe oni havas siajn malsamajn ludilojn. Do, jes, estas vero, ke
ekzistas la malsuficxo de gejunuloj, kiuj krome elektas sian propran, pli
konvenan junan societon.
Alian malsuficxon konsistigas
tiuj el inter ni, kiuj nomas sin e-istoj, sed kiam alvenas la momentoj
elprofiti E-on praktike, ofte mankas al ili la lingvokono suficxa por
komunikigxi. Oni tiam ofte auxdas "mi estas la eterna komencanto" aux
"mi ne parolas E-on, sed mi forte apogas gxin". Dum nia majstro mem
diris: "Vi devas lerni, gesinjoroj, cxar la lingvo mem ne venas en la
kapon". Ni cxiuj, kiuj uzas la lingvon internacian, bone scias, ke gxi
postulas cxiutagan praktikon en diversaj formoj, nur tiam gxi donas kontenton,
cxar ni rimarkas nian propran progreson.
Estas fine la nivelo de
E-aktivuloj. Sur tiu cxi nivelo ekzistas kelkaj eblecoj antauxenigi la lingvon.
La aktivulo estas ja persono, por kiu uzado de la lingvo estas simple ilo, per
kiu eblas sciigi, instigi, instrui, distri kaj multe pli fari. Do, kiam oni
atingas la nivelon de aktivulo, oni devas agi, kaj tiamaniere oni instigos kaj
alportos la kontenton al la aliaj uzantoj. Oni devas agi sendepende de cxiuj
malsuficxoj, kiuj estas troveblaj en cxiuj brancxoj de la homa aktiveco. Vi ja
memoras la principon de Pareto - 80:20. Laux la principo oni povas kalkuli je
maksimume 20 percentoj da homoj, kiuj estas engagxitaj pri la sama ideo.
Kiam oni agas, oni trovas
agrablon post pli frua peno. Kiu agas, tiu kreas novajn eblecojn. Propra
aktiveco elvokas la fortojn, necesajn por la plua agado. Aktivulo altiras
aliajn aktivulojn. Aktivulo estas persono, kiu mem plej profitas! Cetere,
cxiuspeca aktiveco estas necesa. Nur nia cxiutaga kontakto kun la lingvo
garantias, ke ni mem, niaj observantoj kaj la ideo transdauxros.
Mi ne konsentas kun la aserto, ke
E-o estas formortanta. Gxi vivas, sed tiu cxi stato sxajnas esti almenaux
konstanta. Mi opinias, ke gxis kiam pli multaj e-istoj ne atingos suficxe altan
nivelon paroli la lingvon, ne okazos la progreso en nia afero. Sed por tion cxi
atingi estas necesaj konstantaj kialoj por uzi gxin. Kiu volas fari ion por nia
afero, tiu kreu okazojn travivi bonan tempon kun geamikoj, kiuj parolas la
lingvon. La bonan tempon ni ne trovos en kverelemo kaj kritikemo. Nian lingvon
kreis por ni la homo, kiu, laux mi, deziris la alproksimigxon de ni cxiuj. En
tiu cxi lingvo anstataux kritiki maleviteblajn stumblojn, ni klopodu instigi
nin reciproke per pli ofta lauxdo de niaj bonvolaj faroj, kiujn ni cxiukaze
rajtas libere elekti.
Andreo Bach (Gdynia,
Pollando).
Rava muzika travivajxo
Magie sorcxis la cxirkauxa
scenejo: dekliva arbaro en la ekstrema nordo de Galileo kun lebanonaj cedroj
sxajnintaj kiel teatraj kulisoj kaj ligna duetagxa izolita konstruajxo aperinta
kiel sceneja fono. Sube, malproksime en la ebeno, oni duonvidis tra la pluvego
la lagon de Tiberias, iom pretendeme nomatan Galilea maro.
Tie logxas fama piankoncertisto kaj konata muzikologo, kiu decidis frue
forlasi sukcesan karieron kaj sin dedicxi al komponado kaj esploroj pri kordaj
klavaraj instrumentoj. Ne tiom ofte li organizas en sia subtegmenta salono tre
aprezatajn koncertojn por dudeko da elektitaj gastoj. Cxifoje, pro la
malbonegaj veterkondicxoj nur ni kvar inter la invititoj fine sukcesis, ne sen
kelkaj malfacilajxoj, atingi la lokon.
Nia gastiganto, tute aplombe, gaje anoncis, ke rekompence por nia auxdaco
ni ricevos esceptan prezentadon. Kaj... tiel ja estis: preskaux tri horojn de
intima ludado de tri kordaj klavaraj instrumentoj: klaviceno, klavikordo kaj
piano, intermiksita per trafaj klarigoj pri ilia historio, evoluo kaj
karakterizaj kvalitoj. Aparte interesa estis la ludado de samaj muzikpecoj per
malsamaj instrumentoj.
Cxu pro la loko, varma rifugxejo meze de sxtormo, cxu pro la natura
akompano per bruaj ekblovoj de la ventego, cxu pro la fascina prezentado de la
gastiganto, vere temis pri neforgesebla travivajxo.
Tiamaniere mi malkovris kelkajn tiklajn kuriozajxojn, pri kiuj mi deziras
sciigi vin kiel eble plej malpedante.
Unue pri la klaviceno: gxi estis pluka korda klavara instrumento tre
populara en la jarcentoj de 16-a gxis 18-a. Malsame ol piano, klavicenajn
kordojn ne frapas marteloj, sed pincxas plukiloj. Pro tio, sono de klaviceno
estas mallonga, mallauxta kaj malforta sed gxia tembro kaj sonoreco estas
neimiteblaj.
Kune kun la orgeno, la klaviceno estis la plej komuna instrumento en
Euxropo gxis la alveno de la piano, kiu plene trud-anstatauxis gxin. Tial la
por-klavarajn verkojn, kiujn Bach, Haendel kaj Domenico Scarlatti komponis
specife por klaviceno, oni plenumis per piano.
Nia gastiganta muzikologo ludis per klaviceno la plej famajn muzikajxojn
de Domenico Scarlatti, itala klavicenisto virtuoza kaj komponisto el la 18-a
jarcento. Unu el liaj plej famaj muzikajxoj estas la sonato K175 en LA minora,
kiun ni auxskultis kaj per piano kaj per klaviceno.
Kaj jen mia dua malkovro: la klavikordo, ankaux gxi klavara instrumento
el la familio de kordinstrumentoj. Gxis la fino de la 18-a jarcento tiu cxi
instrumento estis disvastigxinta preskaux en tuta Euxropo. Kun la tendenco al
sonfortigo ekde la komenca 19-a jarcento la klavikordo iom-post-iom
eksmodigxis. Komence de la 20-a jarcento oni remalkovris kadre de reekestanta
intereso pri historiaj instrumentoj gxian apartan cxarmon, kiu bazigxas en la
plej sensiva formebleco de la tono.
La tono de klavikordo estas relative mallauxta, esence pli mallauxta ol
tiu de modernaj pianoj, tamen tre modulebla. Kiel ununura mekanika
klavar-instrumento, klavikordo donas ja la eblecon influi la tonon ecx post la
ekfrapo, ekz. per tremado (t.e. perioda sxangxo de la premo sur la klavo).
Surprize tio kauzas efekton similan al vibrado Cxe arcxinstrumentoj.
Gxuste pro la relative rekta kontakto de la ludanto kun la sonanta kordo,
kiu restas dum la tuta dauxro de tono, ludado de klavikordo postulas tre
ekzaktan ludoteknikon: ludanto devas precize kontroli sian premon dum cxiu
sonanta tono, por ne estigi nevolajn efektojn.
Pro tio, nuntempe, dum ekzistas amaso da piankoncertistoj, estas tre
malmultaj suficxe spertaj ludantoj de klavikordo. Nia gastiganto konfesis, ke
nur nun post kelkaj jaroj de studado, li ekregas tiun cxi fajnan instrumenton.
Li ludis por ni sonaton, fantaziojn kaj rondelojn de la plej fama komponisto
por klavikordo, Carl Philipp Emanuel Bach, la dua el 20 gefiloj de la famega
Johann Sebastian Bach.
Tiel, kun ankoraux la violona sonoreco de klavikordo resonanta en la
oreloj, post preskaux tri horoj de auxskultado, forgesinte pri mangxado kaj
trinkado, nia travivajxo en la klasika muziko atingis la finon.
Gian Piero Savio
(Israelo).
“Teremino” (mi devas uzi
neologismon) estis tamen inventita antaux preskaux cent jaroj! Gxi estas unu el
la unuaj elektronikaj muzikinstrumentoj en la historio. Poste oni inventis
multajn aliajn, el kiuj kelkaj produktas preskaux la saman sonon kaj estas pli
facile ludeblaj (sonsinteziloj, ekz.). Tamen, “teremino” konservis sian cxarmon
kaj gxis nun cxiuj muzikistoj sin dedicxas al gxi. Oni ecx faris filmon pri la
historio de tiu ekzotika muzikilo kaj gxia kreinto.
En la jaro 1920 la ruso Leono
Teremin kreis negrandan aparaton, kiu nun havas la formon de horizontala
skatolo kun butonoj. Cxe la ekstremoj de la skatolo trovigxas du metalaj
antenoj, kiuj kaptas la alproksimigxon de iu ajn “objekto”. Speciala teknikajxo
transformas tiun kaptadon en sonon. La “objekto”, kiu alproksimigxas al la
anteno, estas la mano de la muzikisto. Unu mano kontrolas la frekvencon de la
sono, la alia la lauxtecon. Plej kurioze estas, ke la manoj de la ludanto
neniam tusxas la muzikilon.
Nu, mi konsentas: Cxi tiu mia
ekspliko ne multe helpas vin kompreni, kiel la afero funkcias.
Dum jarmiloj homo estas fascinita
de muziko. Tio igis lin krei plej diversajn muzikilojn. Kelkaj el ili estas
vere ekzotikaj. Dum la lastaj jardekoj elektroniko estas vaste uzata en tiu
kampo, sxajne kun granda intereso flanke de la publiko. Laux kredindaj
informoj, la juna usona komponisto Mason Bates, ekz., estas unu el la plej
prestigxaj komponistoj de “erudicia” muziko nuntempe, kaj li kutime uzas
elektronikajn rimedojn.
“Teremino” sxajnas virina nomo,
kaj fakte gxi sonas kiel bela, melankolia virina vocxo.
Dirce Sales
(Brazilo).
Potencigu vian cerbon.
Gxi estas via unikajxo,do, faru gxin mirinda! Gxi estas organo la plej
mistera: Ofte oni diras, ke ni uzas gxin nur je dek procentoj, iu volas gxin
"pompi" per kemiajxoj aux energiajxoj, iu sxatus havi la
"cerbegon" kun la memoro de komputilo kaj genio de Leonardo. Sed
gxi... Kion gxi faras? Kaj kiel uzi gxin nature?
Kio estas inteligenteco? El la
artikoloj, dedicxitaj al cerbo, aperantaj en la revuoj, sekvas la respondo
evidenta: inteligenteco estas ellaborado de la pensoj komplikaj kaj solvado de
malfacilaj problemoj per ili; aux la doto de super-memoro, kapablo je
super-komplikaj analizoj. resume, super-inteligentoj estas malmultaj, kaj ni,simpluloj devas klopodi uzi la cerbon lauxeble pli multe.
Tio estas opinio disvastigxinta. Sed ni povas informi vin, ke tiu cxi opinio
estas malgxusta, cxar gxi miksas inteligentecon kun pensoj kaj cerbon kun
menso.
Se ni volas vere kompreni la
organon plej misteran, ni devas nin malfermi por la tezo: cerbo ne estas farita
por pensi! Ni imagu semon, kiu, jxetita en la teron, enradikigxas, donas
gxermojn, uzante la energion kaj varmon de Suno kaj tiel igxas la kreskajxo.
Sammaniere la cerbo, frukto de milionjara evoluo, kasxita en la ujo, kiu estas
la kranio, faras gxuste tion, kion gxi povas fari. Kaj gxia cxefa tasko
estas... fari vin!" Jen kio vere estas cerbo: la semo, enhavanta la tutan
inteligentecon de la naturo, kaj gxi sen via konscio, kreas vin cxiumomente kaj
arangxas vin gxustamaniere!
Gxi ne nur faras vian korpon,
formante kaj regulante cxiujn organojn, sed tagon post tago kreas vian
kondutmanieron, gvidante vin tra la rilatoj kaj eventoj, bezonataj por teksi
vian vivodramon. Gxi portas vin tien, kien vi devas iri (ofte ne tien, kien vi
"pensas" esti iranta. La plej potenca forto de la naturo estas je via
dispono: ne malbone, cxu? Je cxies dispono. Kial la cerbo realigas sin plene,
farante, sed ne pensante? Penso estas nur malgranda ondeto de surfaco de la
cerba oceano.
Estas vero, ke ofte ni uzas
gxin malbone. Ni dronigas gxin en amaso da superfluaj aferoj kaj malheligas per
siaspecaj mensaj toksajxoj.
Malgranda glano, jxetita en la
grundon, ne eraras: inteligenteco de la semo gvidas gxin, kaj el la glano
naskigxas gxuste kverko, nek pomarbo, nek bananujo. Kial do ni, kiuj fanfaronas
pri la inteligenteco multe pli alta, eraras tiom ofte? Kial ni elektas
malgxustan laboron, nekonvenan kunulon, kial ofte ni estas en situacioj, kiuj
nin nervozigas aux stresigas?
La kauxzo estas simpla: ni
uzas la cerbon malbone, malheligante nian ag-kapablon per "toksajxoj"
tre potencaj - malbonaj pensoj kaj sxablonoj. Malbonaj pensoj povas krei
grandajn problemojn por funkciado de nia valora organo. Estas kvazaux cxiu el
ni havus du pusxojn: tiun de la cerbo, direktitan al realigo de nia naturo, kaj
tiun de kutimoj, al kiuj ni estas ligitaj. Tiuj kutimoj, kiel Luno, ne elradias
propran lumon, sed respegulas la lumon de cxirkauxajxo - la roloj, kiujn ni
akceptas (ies filo, edzo, frato, patro), situacioj eksteraj (laboro, amikoj,
familio), mem-difinoj (mi estas malkuragxa, timema, tre sagxa)...
Sed, se forskrapi tiun surfacon, kio restas de vi mem, de tio, kio vi vere
estas? La fiksita identeco bremsas la evoluon. Ofte ni diras: "Tiel mi
estas farita. Tia estas mia sorto". Ni kvazaux faras foton de ni mem laux
nia imago, pendigas gxin sur la muron kaj faras cxion por esti similaj al gxi.
Ni malliberigas nin mem en iu interna prizono. La cerbo agas aliel: gxi
konstante rekreas sin mem, reformas la mapon de siaj neuxronoj. Cxiu konvinko
estas legita kun iu momento, dum kiu gxi estis formita, kaj kun tempopaso gxi perdas
sian aktualecon. Se ni klopodas esti tio, kio ni ne plu estas kaj pretendas
trudi al nia cerbo tiun identecon, ni grave limigas gxin. Vi malsanigxos, se vi
estos tro rigida.
Ripetigxantaj kapdoloroj
indikas siaspecan mensan streson, tendenco al supersxargxo de la
"superaj" cerbaj funkcioj malfavore al profundaj instinktoj. Resume,
en nia vivo estas tro multe da pensoj kaj tro malmulte da plezuroj!
Krevo de cerba angio,
provokita de alta tensio aux aterosklerozo. Simbole la sango, posedanto de pli
profundaj impulsoj kaj emocieco, superas kaj rompas digojn de memkontrolado,
kiuj gxin limigas.
Dum degeneraj malsanoj oni
helpas progresivan detruon de neuxronoj, veran detruon de la personeco.
Rememoroj, konvinkoj, mensaj kutimoj - cxio estas polvigita, kvazaux la vojo al
nenio estus la lasta maniero, kiun uzas la cerbo por liberigxi el
kontrauxnatura kagxo de identeco kaj "intelekta perfekteco", en kiu
gxi estas fermita.
Sed ne helpas la kemia
stimulado. Cxu komence estas krucigramoj, poste piloloj, kaj fine elektrodoj?
Stimuli la cerbon kemie estas same kiel bruligi lignofajron sur la Suno. Kion
ni devus fari? Mala, liberigi la enorman potenzialon, kiun vi jam havas en si.Eble estonte oni povus per pilolo aux eta elektra
malsxargo forvisxi iun nedeziratan rememoron, turni la entuziasmon al certa
laboro. "La cerbo sen limoj"
estas la slogano, kiun farmakologiaj esploroj klopodas realigi. Ne temas nur
pri aktivigo de la cerbo, manpleno de pli-malpli geniaj ekzercoj, kiuj portempe
povas plibonigi la mensan funkciadon (solvi krucigramon aux respondi kvizon).
Hodiaux oni jam havas teknikojn, uzatajn en medicino - kemiaj substancoj
neuroaktivaj aux enmeto de specialaj elektrodoj - kun la celo potencigi
apartajn cerbajn funkciojn, kiel tiuj matematikaj, kalkulaj, por reguli
humoron, dormon, apetiton, personan motivigon, memoron, seksemon...
Sed oni ne scias, cxu tiuj
eksperimentoj sukcesos. Sed estas vero, ke la ideo, kvazaux nia cerbo estus iu
mirakla masxino por plenumi niajn kapricojn, estas perversa. Gxia denaska
sagxeco, kapablo orientigxi en la vivo naturmaniere, estas en la ombro, favore
al iuj "miraklaj" kapabloj. Estas dangxera konduto de la persono, kiu
povas malstabiligi la psikan ekvilibron, generas gravajn embarasojn.
Laux Vittorio Carrioglio el la itala tradukis
O.P.
Elektra
stimulo forigas lacecon
Kiu ne sxatus trovi suficxon per
malpli da dormo, sen perdi energion kaj forton? Esploristoj atingis tion per
eksterordinara metodo. Ili kapablos kuraci ankaux pacientojn kun tro alta
dormbezono.
Po du elektrodoj estas aplikataj
cxe frunto kaj nuko. Tiam la kurenta cirkvito estas fermata, kaj malforta
kontinua kurento trafluas la cerbon. La pacientoj rimarkas nur malfortan
pikpikadon cxe la en- kaj elsxaltado de la kurento. La efikoj tamen vekas
atenton: La testpersonoj, kiuj iom antaux la nokta ripozo ricevis tiun terapion
bezonis averagxe 25 minutojn malpli da dormo en nokto, ol kutime.
La esplorista teamo de la
universitato de Freiburg krome konstatis, ke la reduktita dormbezono per
elektra stimulo estis observebla sen negativaj efikoj je koncentrigxo, vigleco
kaj formigxo de pensado. Nek en psikologiaj testoj, nek en propra pritakso la testpersonoj montris diferencon al komparaj personoj.
Ankaux la dormarkitekturo, do, la kunmeto de legxera, profunda kaj REM-dormo
(rapidaj okulmovoj), kiu estas grava por la dumnokta prilaborado de informoj,
restis sensxangxa. La sciencistoj esploris entute 19 sanajn virinojn kaj virojn
dum po kvin noktoj en la dorm-laboratorio. Cxiuj testpersonoj ricevis antaux la
enlitigxo aux ?ajnan stimulon, aux dufoje 13 minutojn
da?rantan elektra stimulo kun intenseco de du miliamperoj.
Bazo por tio, ke homoj sentas sin
vekaj kaj satdormintaj, estas ekvilibrita alta aktivebleco de la cerbo. Cxe
pacientoj, kiuj suferas pro Parkinson-malsano aux post apopleksio, aperas pro manko
de certaj procedoj en la cerbo ekstreme alta dormbezono, kiu ne estas suficxe
bone kuracebla per aktivigaj programoj kaj medikamentoj.
Por tiuj pacientoj la elektra
stimulo povus esti efika kaj bone eltenebla kuracado. Tia terapio estus
plenumebla ecx hejme. La rezultoj de la eksperimenta studajxo bezonas ankoraux
pluajn testojn pri efikeco kaj sekureco antaux ol la nova terapio povos esti
klinike aplikata je largxa dimensio.
Cxe kronike laca paciento la
kuracistoj jam povis pruvi la efikecon de la metodo. La viro post piko de abelo
suferis pro forta sxoko kaj bezonis reanimigon. Sekve, li suferis dum dek jaroj
pro ekstrema dumtaga laceco. Kaj li ne pozitive reagis je gxis nun disponeblaj
terapioj.
En intervaloj de unu monato li
estis traktata dum po tri tagoj per la t.n. transkrania elektra stimulo. Jam
baldaux poste reduktigxis lia bezono dormi ankaux dumtage, de tri horoj kaj
duono je kvar tagoj de la semajno, al du horoj kaj duono je malpli ol du tagoj.
Tio estas, kompreneble, priskribo de unuopa kazo, kiu ne simple estas
gxeneraligebla. Sed la plibonigxo, kiun la paciento spertis per tio post multaj
plej ofte sensukcesaj terapioj montras bonajn perspektivojn por la estonta
efika aplikado de tiu metodo.
aux auxtomobilaviadilo
Homoj nutras veran pasion
koncerne auxtomobilojn kaj flugmasxinojn. Tio sxajnas preskaux infaneca pasio:
ju pli luksa aux ekstravaganca modelo, des pli alloga la “ludilo”.
Certe, zorgoj pri sxparado de
benzino aux ekvivalenta brulajxo ankaux motivas la sercxadon de novaj
veturiloj: antauxnelonge ni legis pri triradaj auxtomobiloj, vere bela
elpensajxo. Pli auxdacaj aventuremuloj proponis jam miksajxon de motorciklo kaj
helikoptero – dangxera hibridajxo.
Nun la slovaka entrepreno
AeroMobil proponas specon de veturilo, kiu gxis antaux iom da tempo apartenis
al la kinaj fikciajxoj:
gxi estas auxtomobilo, kiu transformigxas al aviadilo post kelkaj
sekundoj.
Kaj inverse. La prototipon oni premiere montris en Vieno
antaux kelkaj tagoj. Gxi povas iri sur stratoj kaj sxoseoj kiel
tute normala kvarrada auxtomobilo, kaj cxi tiel gxi
povas atingi la rapidecon de 160 kilometroj hore. Atinginte la rapidecon
de 130 km hore, gxi povas ekflugi, kaj flugante atingi la rapidecon de
200 km-oj hore. Gxin movas benzino kaj surtere gxi povas veturi 875
kilometrojn per la enhavo de unu plena benzinujo;
flugante, gxi havas auxtonomion de 700 kilometroj.
La produktontoj anoncas, ke ili
komencos la industrian produktadon de tiu nova veturilo post du-tri jaroj. La
projekto komencigxis en la jaro 1990, kaj la nuna modelo rezultis de diversaj
antauxaj prototipoj. Komence oni planas reguligi gxian uzadon laux la
legxoj de Euxropa Unio koncerne auxtomobilojn kaj malgrandajn
flugmasxinojn.
Oni antauxvidas per tio evoluigi la koncepton pri ne tre
longdistanca transportado. En la nova veturilo povas
sidi du
pasagxeroj. Eblas ekflugi de sur pavima aux gresa surfaco,
kaj por tio suficxas kelkcent metroj; por alterigxo suficxas 50-metra
longo.
Funebran novajxon sciigis al ni Livi Ciobanu, LIBE-delegito en Rumanio:
la 14-an de majo cxi-jare post grava malsano forpasis
lia 66-jara samlandano Ioan Vajda, kiu estis delonga E-isto kaj leganto de EL.
Partoprenantoj de la IKBE80 EN Harkany, certe, memoras lin viglan kaj cxiam
scivoleman.
Ripozu do, kara samideano, en paco.
A. Masenko.