Esperanta ligilo
n-ro 3, marto 2016
Enhavtabelo
Lingva forumo. La vorto de la jaro
Diversaj interesajxoj. Pri geedza felicxo decidas precipe
edzino
Enigmoj kaj
problemoj (nur en brajla versio)
Stenografia
pagxo (nur en brajla versio)
Komence de decembro 2015 disvastigxis la peticio de S-ro Giorgio Pagano. Papo Johano Pauxlo la II-a
enkondukis en 1994 la E-lingvan saluton post sia beno Urbi et Orbi. Papo Benedikto la XVI-a dauxrigis la grandiozan iniciaton, sed Papo
Francisko uzas nur la italan kaj latinan lingvojn. Dank'al
la televido, dum cxiuj kristnaskaj kaj paskaj ceremonioj centmiloj povis auxdi
pri la ekzistado de E-o. Estis bela kutimo de niaj italaj s-anoj, ke ili el inter la auxskultantaro cxiam levis supren kaj
montris la 9 grandajn literojn de la vorto Esperanto. Cxio
cxi signifis grandan reklamvaloron por nia neuxtrala pontolingvo. Mi ne
povas pruvi, sed mi forte kredas, ke ankaux tiu cxi
reklamo helpis la sukcesojn de la "Obama-kampanjo", TATOEBA, E-a Vikipedio,
Wikitrans, E-lingve "parolantaj" Facebook kaj Ipernity, E-aj tradukoj
de Google, kaj nun la E-aj lecionoj de Duolingo (jam kun preskaux 300.000
lernantoj!
- Vi povas
legi la E-lingvan tradukon de la originala, itala teksto de la peticio. Dankegon al S-ino Luigia Oberrauch
Madella pro la zorgeme pretigita traduko!
Eble, miloj kaj miloj da subskriboj atingus la celon. Ni dauxrigas la kampanjon gxis Pasko
de 2016! Se ankaux Vi konsentas, ne hezitu plusendi cxi
tiun mesagxon al Viaj geamikoj aux diskutlistoj.
Ludoviko Moln?r prezidanto de la ( ekde
la jaro 1969 ekzistanta ) Budapesxta
Medicina E-o-Fakgrupo.
Giorgio Pagano
Sankta
Patro, ne estas gxuste, ke estas larmoj pli larmoj ol aliaj, ke estas
viroj aux landoj, kies doloro estas pli granda, cxar ili estas pli fortaj
aux pli ricxaj.
Sankta
Patro, kiam oni parolas pri "senkompato" aux "ekstermado" kiel
respondo al terorismaj atakoj, la tuta mondo versxajne riskas fali en la
praktikon de "okulon pro okulo, denton pro dento", se ne pli malbone.
Cxe la
lastatempa pintkonferenco de IL BELT Valeto la afrikaj landoj
klarigis, ke, se naturaj rimedoj estus pagitaj per la gxusta prezo kaj la
eksterlandaj multnaciaj konzernoj ne frauxdus la fiskajn impostojn, ekzistus
neniu bezono de evoluhelpo. Impostfrauxdo kaj frauxda translokigo de rimedoj
de Afriko estas taksitaj je pli ol 60 miliardoj da dolaroj jare. Nur 10
procentoj de cxi tiu havajxo permesus al Afriko esti sendependa, rezigni pri
oficiala disvolvigxa helpo kaj plene repagi sian sxuldon: do tute ne temas
pri ekonomiaj migrantoj aux UN-programoj por finigi malsaton!
Al la
genocido de la korpoj pro malsato estis aldonita tiu
lingva de la
mensoj, motivita de la fakto, ke "regi la lingvon de popolo proponas
gajnojn
multe pli grandajn, ol forpreni al gxi provincojn kaj teritoriojn aux
dispremi gxin per ekspluato."
La itala
lingvo mem, rekta heredanto de la latina lingvo kaj
lingvo de la
Vatikana
Urbo, estas mortkondamnita per la nova koloniismo de la mensoj.
Kun-koloniigistoj
niaj, nevolaj aux nekapablaj transdoni la scion en la
lingvo de sia propra popolo, malsukcesantaj konkurantoj je internacia
nivelo, senauxtoritarigas universitatojn kaj lernejojn, eldonadojn kaj
instruistajn tablojn, italajn kaj en la itala, por cedi ilin fakte al la
popolaj mastroj de la "lingvo de mono ". Tiel la forto kaj ricxeco de
tiuj
popoloj estas amplifitaj plue, komencante sklavigi lingve internaciajn kaj
euxropajn organizojn, kiuj, siavice, farigxas instrumentoj de lingva
subpremo tutmonda ekde la eduko primaria; dum la aliaj popoloj de la mondo,
eternaj duarangaj, estas ekskluditaj sen iu ajn eskapo, malpermesante al ili
la rajton esprimi sin, kiel la unuaj, en sia propra lingvo, kaj ecx por tio
ne kompensataj almenaux ekonomie. Tial, multaj popoloj, inkluzive
euxropaj,
ne estas malproksimaj de la kondicxoj de ekspluatado, denuncita fare de la
afrikaj landoj.
Necesas do
protekti biodiversecon lingvan, la liberecon de parolado en sia
propra lingvo, venkante la imperiojn de la mensoj cxar tio cxi estas
garantio de libereco de penso kaj de religio.
Indas
plialtigi maksimume la nivelon de la renkontigxo, enkarnigante la
neperforton transnacian gxis la lingvo, kiun oni uzas, donante konkretan kaj
superpartian ilon, de cxiuj partioj, al tiuj, kiuj, kristanaj kaj
nekristanaj, laboras por la kompreno kontraux la malamo, por la dialogo
kontraux la subpremado, por la justeco kontraux la privilegio, por la
refondo de la internacia juro en nova universalismo cxar gxi justas.
kompreni kaj auxskulti cxiujn, en cxi tiuj dramaj tagoj kaj proksimaj al la
malfermo de la jubilea jaro, pli fortigxus per iu mesagxo en la lingvo de la
senperforto. Denove uzi la internacian lingvon Esperanto kiel
unue faris
Johano
Pauxlo la Dua en 1994, donante tiun cxi fojon indikojn pri
antauxenpusxo al la mondo kaj cxefe al la katolikaj lernejoj,
kontribuus
konkrete al pli justa geopolitiko monda.
Por certigi
la pacon, la fratecon kaj la bonfarton al la homaro, la gepatra
organizo de la Unuigxintaj Nacioj, la Ligo de la Nacioj, en 1922 unuanime
aprobis cxe ties tria Gxenerala Asembleo la Raporton pri Esperanto kiel
Internacia
Helplingvo, sed la vetoo de Francujo - la franca tiam
estis la
interlingvo de la mondo, kiel hodiaux la angla - malpermesis la realigon de
tiu projekto.
Se jam en 1922 la UN tiutempa opiniis, ke la Internacia Lingvo
Esperanto
estis preta esti adoptota en la mondo, hodiaux gxi estas tia pli ol iam ajn:
gxi havas 93 jarojn da tutmonda lingva eksperimentado; en 1993 gxi estis
rekonita lingvo de literaturo en la mondo fare de la Internacia PEN-Klubo;
gxi estas liturgia lingvo ekde 1990, de 1994 gxis 2012 gxi estis unu el la
lingvoj, en kiuj la papo donadis sian benon "Urbi et Orbi" al la
katolikoj
tra la mondo; gxi estas la 64-a traduka lingvo de Google; gxi estas la
lingvo de la Nobel-premiitoj pri ekonomiko kiel la germano Reinhard Selten;
gxi estas lingvo de transnacia komunumo, cxeestanta en pli ol 120 landoj
tra
la mondo; gxi estas la lingvo de lingva orientigxo por la plej profitodona
kaj rapida lernado de fremdaj lingvoj, kiel pruvite de la Universitatoj de
Berlino kaj Paderborn en la 70-aj jaroj.
La komuna
lingvo de la homaro, dua lingvo de / por cxiuj, estas komuna celo
hodiaux nepre bezonata kaj por trakti la ekonomiajn, sociajn kaj religiajn
dimensiojn de la malricxeco - liberigante rimedojn ekonomiajn kaj mensajn
neimageblajn - kaj por provizi novigajn solvojn de kompleksaj temoj: de la
sano, de la medio, de la konservado de lingva kaj kultura biodiverseco de la
planedo al la antauxenigo de la internacia egalitara kaj kvalita edukado por
cxiuj. Donante al la povo de dialogo komunan senperfortan
domon.
Placxu al la
Papo, kiu portas la nomon de la Sanktulo, kiu parolis ankaux al
la bestoj, inkluzive al la sovagxaj, bonvenigi cxi tiun nian peticion
pacigan kaj rehavigi al ni la benon "Urbi et Orbi" en la Internacia
Lingvo
nomita Esperanto.
Letero al Lia
Sankteco, Papo Francisko
Patro
Sankta, bonvolu ree beni Urbi et Orbi per la lingvo de
la neperforto!
Giorgio
Pagano lancxis tiun peticion kun unu subskribo, nun
estas pli ol 500
subtenantoj. Lancxu vian propran peticion por krei la sxangxon gravan por
vi.
Koncerne al
la tre grava rolo de Virinoj en nia mondo, la verkisto Paiva
Netto
auxtoris artikolon direktitan al la cxijara 60-a sesio de la Komisiono
de Unuigxintaj Nacioj pri la Situacio de Virinoj, okazonta inter la 14-a
kaj
la 24-a de marto, en Novjorko/Usono.
Gxi estas la
omagxo fare de Legio de Bona Volo (LBV) al la Virinoj de cxiuj
landoj. Cxi-rilate, per la Internacia Lingvo, la teamanoj de E-fako de LBV
aparte gratulas la Virinajn E-istojn.
Karitato kaj strategio.
La destino esti virino kaj la universala dimensio
de Frata Amo estas temoj, kiuj konvergxas kaj oni devas rememori pri ili
en
cxi tiu 60-a sesio de la Komisiono de Unuigxintaj Nacioj pri la Situacio de
Virinoj
(CSW, laux anglalingvaj komencliteroj), okazonta inter la 14-a kaj
la 24-a de marto, en Novjorko/Usono. Cetere, plej ofte sidas en inaj manoj
la respondeco zorgi pri infanoj, maljunuloj kaj malsanuloj, kaj de ilia
laboro kaj pergajno dependas edukado, sano kaj bonfarto de la familianoj.
Sekve, doni
povon al tiu natura aktivulo de homaj rajtoj estas
urgxa tasko,
por ke estigxu ia Ekumena, Altruisma, Solidara Socio, kiu postulas spiriton
de reala Karitato, kaj pri tiu temo mi okupigxos en cxi tiu artikolo,
surbaze de sperto dum jardekoj da laborado en LBV.
Antaux tio,
mi volas interparenteze saluti la ambasadoron Antonio Patriota,
konstanta reprezentanto de Brazilo cxe Unuigxintaj Nacioj, prezidanto de la
mejlosxtona 60-a eldono de CSW kaj malnova defendanto de egaleco seksa. Kiam
li donis ekskluzivan intervjuon al la revuo BONA VOLO Virino, li donis al
ni
la honoron alporti gravajn konsiderojn pri tiu kunsido, kiuj ricxigas tiun
publikajxon.
Nemalhavebla
rimedo
Je la 5-a de
septembro 2013, Organizo de Unuigxintaj Nacioj lancxis la jaran
celebradon pri la Internacia Tago de Karitato. LBV estis invitita partopreni
gxin kaj paroladis pri la forto de Kompleta Karitato favore al la plenumado
de internacia agendo por dauxripova elvolvigxo, okaze de ceremonio
okazinta
en la sidejo de UN en Novjorko. La 5-a de septembro rilatas al la dato de
morto de virino, kiu farigxis simbolo por subtenado de malricxaj kaj
senprotektaj homoj: Patrino Tereza el Kalkuto (1910-1997), premiita per la
Pac-Nobelpremio en 1979.
Pri tiu grava iniciato, la gxenerala sekretario de UN, Ban
Ki-moon,
deklaris:
- Karitato
plenumas gravan rolon en apogado al valoroj kaj laboro de
Unuigxintaj
Nacioj. Donado de tempo aux de mono; volontula engagxigxo en unu
el gxiaj propraj komunumoj aux je la alia flanko de la mondo; karitata kaj
bonkora agado sen atendo de rekompenco; cxi tiuj kaj aliaj esprimoj de
tutmonda solidareco helpas nin je nia kunspertata klopodo vivi harmonie kaj
konstrui estontecon pacan por cxiuj. Mi salutas cxi tiun unuan celebradon de
la Internacia Tago de Karitato.
Karitato
kongruas kun amikeco. Kaj ne nur
suprajxe. Gxia agado esence
ligigxas al la elkora faro por klarigo kaj apogo al malpli scihavaj homoj.
En la nova
eldono de la verko Civitaneco de la Spirito, mi dedicxas unu
cxapitron al la signifo de la vorto Karitato, surbaze de koncepto, kiun mi
disvolvadas ekde la jardeko post 1960, kaj mi invitas la leganton mediti pri
tiu rimedo miaopinie nemalhavebla por algxustigi la mehxanismojn en socio,
kiu ankoraux nun estas regata de individuismo, cxu en privata, cxu en
kolektiva cirkonstanco. Cetere, tia individuismo dauxre
kontribuas al tio,
ke multaj homoj sin turnas al indiferenteco, al sekeco en la animo, tio
estas, al manko de Solidareco, de Frateco, de Grandanimeco en homaj kaj
sociaj rilatoj. Jen estas cxi tie kelkaj pecoj pri tiu
temo. Mi esperas, ke
ili placxos al vi:
Karitato ne estas sento de
stultuloj. Gxi estas strategio de Dio, kiu
starigas en la koroj la idealan kondicxon por ke oni laboru, regadu,
entreprenu, administru, prediku, praktiku Sciencon, ellaboru Filozofion kaj
travivu Religion, en spirito de Grandanimeco.
Kiam
ekzistas Frata Amo, senduba klopodemo kaj nedubebla kompetenteco, kiu
elvolvigxas kun laboremo kaj zorgemo - ecx kiam oni alfiksas simplan najlon
en lignajxon (kredu vi pri via propra valoro!) - tiam
ne ekzistas limoj por
la fundamento de iu pli bona mondo.
Volonte fari
Bonon estas unu el la plej belaj pagxoj pri Amo, kiun la homo
povas skribi. (...) Karitato, lige kun Justeco,
estas la brulajxo por
profundaj sxangxoj. Gxia agado estas subtila, sed efika.
Karitato estas Dio,
kiam oni evidente komprenas gxin kiel Amon, ne kiel vengxon.
Efektiva
reformo
Malhumaneco kauxzas malhumanecon. Resume, jen estas la
klarigo pri la nuna
stato de nia planedo. Tamen, per la ricxeco de nia Spirito, ni povas
konstrui pli sxatindan estontecon. Sed nenia reformo estos dauxripova, se ne
ekzistos la senco pri Karitato en la Animo.
Karitato estas la altira centro de la konscio
politika, socia, filozofia,
scienca, religia, tiel ke - se la homo ne komprenas gxin - li devas klopodi
por kompreni gxin, por ke li mem plu konservu sian propran intimecon. Ne
ekzistas pli esperdona cxielo ol la koro, kiam gxin lumigas la fortoj de
Bono. Tio estas la dia sento, kiu tenas nin
vivantaj. Dum nia tuta vivo,
precipe okaze de doloro, anstataux plendi, ni ne forgesu karitaton kaj
praktiku gxin fervore. Temas pri granda kuracilo por la Animo.
Karitato estas pruvo pri la potenco de la Spirito
konstrui esperplenajn
epokojn por la civitanoj en la tuta mondo. Ne ekzistas pli bona inspiro por
bona politiko ol gxi. CXu absurdajxo? La tempo
montros, ke ne. Cetere, gxi
jam montras tion nun.
Karitato:
bonega politiko
Laux tio,
kion mi diris en
la jaro 1981, en intervjuo, al karmemora itala
jxurnalisto, kiu enradikigxis en Brazilo, Paulo Rappoccio Parisi: Farigxis
neprokrasteble lumigi Kapitalismon per la torcxo de morala, etika
spirito de
Karitato,
kiu venas el Dio - kiu signifas Amon kaj Justecon en Vero kaj en
Kompatemo -,
por ke la senbrida deziro pri kapitalo, tio estas, troavido kaj
korupto, ne malfortigu, de tempo al tempo, la Demokration, kun la sekvoj,
kiujn ni tre bone konas. Male ni plu horore vidados
neon al rajto je
libereco, al vivo, al sano, al lernado, al laboro kaj al felicxo, flanke de
amasoj da homoj, kiuj auxdacis naskigxi.
Temas pri bonega Politiko. Tiu decido eduki, reeduki, instrui, spiritigi
survoje al Paco, kiu rezultas el la kunfratigxo de multenombraj kulturoj,
kiuj konsistigas civilizon aparte unuecan, tutmondan. (Kaj ni neniam
forgesu, ke nia vivo ne estas ekskluzive materia, cxar gxi komencigxas en la
Alto, antaux
ol ni farigxas karno.) Iam estontece, ili kunigxos kun tiuj,
kiuj kuragxe disvolvos tiun temon, cxar ni bezonas lerni la Legxojn, kiuj
regas, el la Spirita Mondo, nian vojon surteran. Alziro Zarur parolis al ni
pri la Politiko de Dio sen malamoj kaj netoleremo. Jen
gxi. Tion pruvos la
tempo per Profesoro Amo aux Profesoro Doloro. Ni multon devas lerni unuj de
aliaj homoj kaj nacioj, anstataux nin reciproke masakri. Do, ia politiko de
konsento por Frateco en internaciaj rilatoj, en kiu ekzemple sporto kaj
zorgemo pri la naturmedio havu ecx pli grandan efektivan partoprenon en la
vivo, en la dauxripova disvolvigxo de la popoloj kaj landoj. Ni estas
komplementaj estuloj. Iam estontece, tiun realajxon oni pli bone komprenos
kaj travivos, pli efike kaj solidare. Male, kio povos okazi al la Homaro
estas regado de malamo, konscia kaj senrespondeca ekstermado tra la tuta
mondo, krom malmultaj esceptoj, cxar cxiam ekzistas solvo, cxar cxiam
ekzistas Bona Volo kaj sekve Ekumenismo de Paco en la koroj.
Jose de
Paiva Netto estas verkisto, jxurnalisto, radikronikisto, komponisto
kaj poeto. Li estas direktoro-prezidanto de Legio de Bona Volo (LBV),
efektiva membro de Brazila Asocio de Amaskomunikiloj (ABI) kaj de Brazila
Asocio de Internaciaj Amaskomunikiloj (ABI-Inter). Li estas membro de Nacia
Federacio de
Jxurnalistoj (Fenaj), de International Federation of
Journalists
(IFJ), de Sindikato de Profesiaj JXurnalistoj de SXtato Rio de
Janeiro, de
Sindikato de Verkistoj de Rio de Janeiro, de Sindikato de
Radikomunikantoj
de Rio de Janeiro kaj de Brazila Unuigxo de Komponistoj
(UBC). Li partoprenas ankaux Akademion de Beletro de Centra
Brazilo. Li
estas auxtoro por internacia referenco pri konceptado kaj defendado de
Ekumenaj
Civitaneco kaj Spiriteco, kiuj laux li estas "lulilo de plej
grandanimaj valoroj, kiuj naskigxas en la Animo, nome en la logxejo de
emocioj kaj de rezonkapablo prilumita de intuicio, medio, kiu enhavas cxion,
kio transcendas la vulgaran kampon de materio kaj devenas de la homa
sublimita sentemo, kiel ekzemple Vero, Justeco, Kompatemo, Etiko, Honesteco,
Grandanimeco kaj Frata Amo".
La 19-an de februaro
2016 forpasis hejme, en Milano, Italujo, unu el la
plej eminentaj nuntempaj intelektuloj en la mondo: Umberto Eco. Li naskigxis
en la itala urbo Aleksandrio kaj profesoris en Italujo, Usono, Kanado,
Francujo. Kaj farigxis mondkonata auxtoro. Oni povas
konsideri, ke li estis
amiko de E-o. Lia frazo farigxis konata kaj diskonigata inter ni, kaj helpis
konvinki skeptikulojn pri nia lingvo:
"E-o estas lingvo tre, tre lerte
elfarita, kiu laux lingvistika vidpunkto
sekvas admirindan kriterion de sxparemo kaj efikeco. Due, cxiuj projektoj de
internacia lingvo, escepte de E-o, fiaskis, sed cxi tiu pli kaj pli kunigas
homojn cxie en la mondo."
Ni ja rajtas fieri
pri tiu opiniesprimo, cxar gxi venis de kompetentulo.
Mi ankoraux
legis nenion pri lia forpaso en E-ujo, sed mi estas certa, ke
oni multe parolos pri tio. Tamen, por plenumi dignan omagxon, ni devas
rememorigi ne nur la moralan helpon, kiun li donis al ni, sed precipe la
gravecon de liaj kontribuoj al la tutmonda kulturo. Lia spirito estis
largxa, lia inteligenteco, akuta, kaj lia klereco, mirinda. Unuvorte, li
estis rara erudiciulo.
Pensulo, filozofo, lingvisto, eseisto,
romanverkisto,
literaturkritikisto - estas malfacile elekti, en kiu el cxi tiuj
fakoj li
plej forte impresis la mondon. Malgraux sia akademieca scio, li talente
sukcesis atingi per siaj verkoj ankaux la gxeneralan publikon per nekutima
maniero. Li ne enfermigxis en kasteloj de erudicio, kien ordinaraj legantoj
ne envenas. Lia unua verko temas pri la estetiko cxe Sankta Tomaso la
Akvinano. Sekvis aliaj pli aux malpli fakaj libroj, sed venis momento en lia
kariero, kiam li komencis verki romanojn kun detektiva kaj historia
aspektoj, kiuj ravis la publikon. La plej fama, "La nomo de la rozo",
farigxis furora filmo.
Kiel konscia intelektulo, Eco ne evitis
polemikajn temojn en la moderna
mondo. Li klare sintenis rilate al antisemitismo, ekz.,
per sia verko "La
Tombejo en Prago". Lia lasta romano,
"La numero nulo", temas (denuncas) la
praktikadon de fia jxurnalismo. Rilate interreton, li ne sxparis kritikojn
al la tiel nomataj "sociaj retoj", kie "stultuloj posedas
la saman vocxon
kiel Nobel-premiitoj". Deveninte de politike maldekstraj tendencoj, li
tamen
neniam rifuzis, ekz., rekoni la gravecon de la usona kulturo en la mondo. Li
estis do profunde honesta, sendependa humanisto.
Forpasis do
amiko de E-o, sed ne nur tio.
La vorto de
la jaro
Vortoj estas estuloj iom
misteraj. Oni povus diri, ke ili estas vestoj
de
la pensoj. Iuj vortoj estas modestaj, banalaj, aliaj havas fortan
personecon - kiel la homoj. Ekzistas ecx vortoj, kiuj kadukigxas, post pli
aux malpli longa vivo, kaj mortas.
Vortarojn
oni povus konsideri kiel simplajn deponejojn de
vortoj. Ili tie
sidas, je nia dispono, bone protektataj. Tamen, cxu nur
deponejoj?
La mondfama universitato en Oksfordo,
Anglujo, jam de la 19-a jarcento
produktas unu el la plej prestigxaj vortaroj en la mondo. Lastatempe, tiu
konata verko - la oksforda vortaro - decidis pliampleksigi sian celon: ne
nur registri kaj klarigi la signifon kaj uzadon de vortoj, sed ankaux
atentigi la mondon pri novaj, elstaraj vortoj. CXiujare, faka komisiono
elektas " la vorton de la jaro". Inter pluraj kandidatoj, oni elektas
unu,
kiu dum la lastaj monatoj aperis ofte kaj signifoplene, por esprimi fortan
senton de la homoj, je internacia nivelo. La afero farigxas jam tradicio,
laux la gusto de la tradiciemaj angloj.
Jen, ekz.: en la
jaro 2012, la vorto de la jaro estis "GIF" (informadika
vorto); en 2013, "selfie" (memportreto); en 2014, "vape"
(vaporcigaredo).
En cxi tiu jaro
2015, je la unua fojo, la vorto de la jaro ne estas propre
vorto, sed piktogramo: elektigxis la simbolo uzata en interreto, precipe en
mesagxoj, kiu montras plore ridegantan vizagxon. Gxi tauxgas por akompani
amuzan retmesagxon. Gxi estas la plej ofte uzata, inter multaj etaj similaj
simboloj. La nomo de tiuj vizagxetoj, tipa moderna neologismo, estas
"emotikonoj". Ili
estis lancxitaj unuafoje en Japanujo kaj nuntempe
ekzistas pli ol cent tiaj piktogramoj. La rideganta "emotikono"
konkuris kun
aliaj kandidatoj, interalie kun la vorto "rifugxinto".
La fakto, ke oni elektis etan figuron kiel vorton bone ilustras la influon
de interreto en la homan lingvon kaj vivostilon. Malpli da detaloj, pli da
objektiveco; malpli da komplikajxoj, pli da simpleco. Maljunuloj grumblas,
ke la lingvokapablo de la junularo sxrumpas. Vana
grumblado. Interreto estas
nekontrauxstarebla cunamo.
Aliflanke, la etaj piktogramoj en interreto
klare montras, ke la homaro
plu revas pri ia internacia komprenilo, trans la babelo de multlingveco.
CXu
tio iamaniere koncernas E-istojn?
Pri geedza felicxo decidas precipe
edzino
Cxu vi jam delonge
estas geedzigxinta kaj ambaux partneroj estas kontentaj
pri la geedzeco? Tio funkcias plej bone se la edzino estas felicxa pro la
geedza rilato. Tion observis esploristoj. Kion la
edzo pensas pri la rilato,
tio estas malpli signifa.
Esploristoj jam delonge sercxas pri la
ingrediencoj por felicxa geedzeco.
Kion oni
povas fari, se la iam arda pasio dum la kuro de la jaroj malkreskas
pli kaj pli? Kial kelkaj geedzaj paroj sukcesas esti kontentaj pri sia
geedza rilato ankaux 40 jarojn post la geedzigxo - aliaj paroj tamen ne?
Por kompreni tion pli bone, esploristoj de
universitato en New Jersey
analize prijugxis datumojn de preskaux 400 suficxe agxaj paroj kiuj averagxe
estis kune geedzigxintaj jam dum 39 jaroj. La surpriza ekkono estas: La
kontenteco de la edzino estas multe pli grava ol la kontenteco de la edzo,
se temas pri la geedza felicxo. Eble la edzo ecx ne havas tiom da
pozitivaj
sentoj pri la geedza rilato, sed dum la edzino estas felicxa cxio estas
bona - proksimume tiel eblas resumi la koncernan studajxon.
"Mi
pensas, ke la kauxzo por tio estas, ke virino kiu estas kontenta pri sia
geedza rilato emas fari multe pli por sia edzo kio siavice pozitive efikas
pri lia vivo", diras esploristino. Viroj aliflanke laux sxi malpli
ofte
parolas pri sia geedza rilato kaj tial iliaj edzinoj ankaux malpli ekscias
pri eventuala malkontenteco. Sekve ankaux malpli ofte malkontenteco de la
edzo transiras de la edzo al la edzino.
Cxe la esplora pridemandado de suficxe agxaj
viroj kaj virinoj la
esploristoj interalie volis scii de la paroj, cxu ili sentas sin aprezataj
de la geedza partnero, cxu ili kverelas kaj cxu ili komprenas la sentojn
de
la alia partnero. La partoprenantoj de la studajxo estis ankaux petataj
notadi en taglibro kiom felicxaj ili estis dum la pasintaj 24 horoj, dum ili
ekzemple plenumis acxetojn, spektis televidon aux laboris en la komuna
mastrumejo. "Ambaux partneroj estis des pli felicxaj kaj pli kontentaj pri
sia vivo, ju pli bona ili taksis sian geedzan rilaton", diras la
esploristino.
La enketo ankaux montris, ke virinoj farigxis
pli malfelicxaj se ilia edzo
malsanigxis. La inversa kazo tamen ne aperis.
"Ni scias ke cxe malsanigxo
de la edzo ofte la edzino transprenas la flegadon kio povas esti stresiga
sperto", raportas la esploristino. Se aliflanke edzino malsanigxas, plej
ofte ne la edzo transprenas la flegadon, sed filino.
Anton Oberndorfer
Cxu dum longaj rilatoj ni
pli kaj pli similigxas al niaj amikoj aux
partneroj? Aux cxu ni konsideras ilin jam dekomence pro
tio allogaj cxar ili
estas kiel ni? Studajxo de usonaj psikologoj el la reala vivo indikas tute
klare ke la dua tezo estas gxusta: Laux ili simileco estas la antauxkondicxo
ke rilato povas kreski.
La studestrino el kolegio en Bostono esprimas
tion tiel: "Elekti aliajn
homojn kiuj estas similaj kiel partnerojn
por vivrilato, tio estas ege
disvastigxinta sinteno". Laux cxi tiu
efiko estas tiom forta ke sxi parolas
pri "psikologia normsinteno".
Kion vi pensas pri lauxta muziko? CXu la familio estas plej grava
en la
vivo? Kio estas via opinio pri samseksemuloj? CXu vi praktikas sporton? Kio
estas via sinteno rilate al drogoj? Demandojn kiel
tiujn la esploristoj
starigis al la partoprenantoj de la studajxo. Tiucele ili
ne invitis la
homojn veni al laboratorio kiel tio ofte estas kutimo cxe psikologiaj
eksperimentoj, sed ili intervjuis homojn en la vera vivo, nome en
la areoj
de universitatoj kaj kolegioj.
Cxu en la kafejo, en la biblioteko aux en
publikaj lokoj: CXie kie ili
vidis du homojn dum interparolado, la psikologoj demandis ilin cxu ili
sxatus partopreni en la studajxo. La rezulto el tio estis datumoj pri pli ol
1500 paroj.
Laux la metodo la diverseco de la paroj estis
tre granda: estis junaj kaj
pli agxaj homoj, amikoj kaj amikinoj, hazardaj konatuloj, homoj kiuj jxus
interkonatigxis kaj - je malpli granda parto - ankaux geamantoj.
La malambigueco de la rezultoj de la
statistikaj kalkuloj surprizis ecx la
esploristojn. La prefero por homoj kiuj estas similaj al oni estas
rimarkebla cxe cxiuj paroj, tute sendepende cxu ili jam delonge konas unu la
alian aux ne.
La emo por lauxeble simila partnero ne nur
rilatas al certaj ecoj sed al
cxiuj esploritaj vivokampoj. CXe 86 procentoj de la esploritaj ecoj aux
sintenoj montrigxis statistike signifaj kongruoj. "Ju pli gravaj estas al
oni tiuj ecoj, des pli granda estas la deziro pri simileco", diras la
studestrino.
El tio la psikologoj konkludas, ke
"egalaj trajtoj altiras homojn
dekomence". Do homoj ne pli kaj pli similigxas dum la kuro de amikeco aux
amrilato, sed tiu simileco ekzistas dekomence.
Tion konfirmas ankaux la rezultoj de du pluaj
eksperimentoj de la
psikologoj. Tie ili sekvis la sorton de studentoj kiuj
interkonatigxis dum
enkonduka prelego.
Tiuj, kiuj dum la semestro farigxis geamikoj
estis statistike signife pli
similaj unu al la alia ol la aliaj - kaj tio estis fakto jam antaux ol ili
interkonatigxis. "Simileco estas grava por iri la pasxon de la
unua
interparolo al la dua", skribas la esploristoj.
Cxio tio subtenas la koncepton pri amikigxa
strategio kiu en la biologio
nomigxas nicxa konstruo. Laux tio vivajxoj ne nur estas karakterizataj de
sia medio, sed ili ankaux aktive kunformas sian medion. Ili arangxas
nicxojn
en kiuj ili povas bone vivi. Amikoj kaj amikinoj povas
esti tiaj nicxoj.
Oni provas krei al si socian medion en kiu
oni bonfartas kaj sukcesas kaj
en kiu estas homoj al kiuj oni fidas kaj kun kiuj eblas bone kunlabori por
la propraj celoj. Simileco cxe tio estas granda helpo kial la homoj plej
ofte estas altirataj de gxi.
Jes, plej ofte, sed ne
cxiam. CXar kun similaj amikoj ja eblas bone
interparoli, malstrecxigxi kaj amuzigxi, sed ili liveras nur malmulte da
novaj impresoj. En la socia vivo necesas ankaux novaj
defioj. Oni bezonas
ankaux homojn kun novaj ideoj kiuj korektas onin se oni estas iomete
freneza. Se oni nur kunumas kun homoj, kiuj estas same
frenezaj kiel oni mem
estas, tiam oni riskas perdi el la okuloj la grandan belan diversecan
mondon.
Peranto
(laux E-a
Retradio).
Mi estas diskoniganta
konkurson por cxiuj E-istoj en la mondo.
Bv. informi
pri gxi la klubojn de via lando kaj, se eble, aperigi la
informon sur viaj revuoj, retejoj, informejoj k.t.p.
Mi tre multe
antauxdankas cxiujn vin.
Revenas
"Poezio el cxiuj cxieloj", konkurso, starigita de itala s-ano
Giuseppe
Campolo, kun la subteno de la komunumo de S-ta Angxelo
de Brolo
(Mesino - Sicilio) kaj de Itala E-Federacio.
Rajtas
partopreni cxiuj poetoj el nia planedo, per poeziajxoj en la itala
lingvo, en E-o, aux en ambaux lingvoj.
Oni devas
sendi retposxte (en formato word) al <s-ano@hotmail.it> nur unu
poeziajxon ne pli longan ol 50 (kvindek) versoj.
La verkoj
devas esti neeldonitaj kaj neniam premiitaj antauxe.
La tuta
anonco kun la aligxilo estas akirebla cxe
http://iconcorsidis-ano.altervista.org/KonkursoPoemojIII.html
La cxi-jara
konkurso ricxigxas per nova fako: "Romanoj el cxiuj cxieloj",
verkoj tradukitaj en E-on el cxiuj ajn lingvoj.
La anonco
cxe http://iconcorsidis-ano.altervista.org/KonkursoRomanojI.html
La premioj konsistos en mono, platoj kaj
libroj.
La premiada
ceremonio okazos en la komunuma Teatro el Sankta Angxelo de
Brolo
(Sicilio, Italio), la 18-an de oktobro 2016, je la 6-a horo
posttagmeze.
Nicola Morandi.
Ritva
Sabelli, sekretariino de "Steleto", informas,
ke la jarkunveno de "Steleto" elektis kiel novan delegiton de
LIBE kaj EL
s-ron Borje Eriksson: Erkontie 24 B 11, FI-16300 ORIMATTILA, Finnlando;
retadreso: esperarto@phnet.fi.
Nome de LIBE-estraro mi dankas D-ron Aatu
Moilanen, kiu gxis nun longjare
kaj diligente plenumis la delegitajn taskojn.
A. Masenko.
Karaj geamikoj, Pro teknikaj kauxzoj mi devis sxangxi mian retadreson. Plu
sendu retmesagxojn por mi al: dimovd880@gmail.com Korajn salutojn!