Esperanta ligilo
n-ro 9, novembro 2015
Enhavtabelo
La 101-a Universala Kongreso
La 72-a IJK
Por la retumantoj kaj ne nur.
Tra la sortofrata mondo. Turismo por bll.j en
Portugalio
Diversaj interesajxoj. Aktiva vivostilo tenas la
cerbon fresxa
Facila legajxo
Stenografia pagxo (nur en brajla versio)
Forpasis Ewa Bondar
La
101-a Universala Kongreso (UK) de E-o okazos de la 23-a gxis la 30-a de julio
2016 en la urbo Nitra en okcidenta Slovakio. Temos pri la unua Universala
Kongreso en Slovakio, se oni ne konsideras la 13-an kongreson, okazintan en
Prago, kiam gxi estis cxefurbo de Cxehxoslovakio.
Jaron antaux
la kongreso, en auxgusto 2015, okazis en Nitra la 88-a kongreso de SAT.
La estraro de
UEA faris la decidon pri la kongresurbo la 30-an de julio 2014 dum la 99-a UK
en Bonaero kaj
la prezidanto Mark Fettes anoncis gin dum la kunveno
de la komitato la 1-an de auxgusto 2014.
Nitra
konkursis pri organizado de la kongreso kun la portugalia cxefurbo Lisbono. Pri
okazigo de la kongreso okupigxas membroj de Slovakia E-Federacio kaj Slovakia
E-Junularo, kaj oni kalkulas ankaux je helpo de aktivuloj el najbaraj kaj aliaj
landoj. En Nitra jam okazis trifoje Somera E-Studado, arangxita de la teamo de
ILEI, kiu
havas oficejon en Slovakio, kaj lokaj kaj regionaj
reprezentantoj regule auxspicias E-renkontigxojn tie.
Fine de la
jaro 2014, la prezidento de Slovakio Andrej Kiska farigxis la Alta Protektanto
de UK en Nitra, kaj la tiama direktoro de la Slovaka Posxto anoncis eldonon de
aparta posxtmarko okaze de la 101-a UK. Gxi estos unu el du
specialaj emisioj de posxtmarkoj en Slovakio en 2016,
la dua temos pri euxropunia prezidanteco de Slovakio. Temas pri la unua emisio
de posxtmarkoj kun esperanta temo en sendependa Slovakio.
La 20-an de
Februaro 2015 la LKK lancxis publikan konkurson pri emblemo por UK 2016.
Organiza
teamo[redakti | redakti fonton]
Loka Kongresa
Komitato konsistas el 9 personoj. Jen estas alfabete ordigita listo de la
organizantoj:
Peter Balaz
(prezidanto de LKK)
Juraj Gondzur,
Stano Marcek, Zuzana Pichnarcikova, Vladimir Rataj, Jozef Reinvart, Dorota
Rodzianko,
Leon Schnelldorfer, Jan Vajs.
La 72-a
IJK
Vroclavo
(Wroclaw), en sud-okcidenta Pollando, estos la kongresurbo de la 72-a
Internacia Junulara Kongreso –
decidis la Estraro de TEJO en sia retkunsido, la 17-an
de novembro 2014.Pola Esperanto-Junularo proponis okazigi la kongreson en 2016
en tiu urbo, cxar en la sama jaro gxi estos ankaux la Euxropa Kultura Cxefurbo,
apud
Donostio en Hispanio. Unu el la avantagxoj de Vroclavo
estas proksimeco al Nitra (Slovakio), kie tuj post la
72-a IJK okazos la 101-a Universala Kongreso de
Esperanto.
(http://tejo.org/2014/11/ijk-en-2016-okazos-en-pollando).
Por la
retumantoj kaj ne nur
Laux indikita
adreso: http://kursosaluton.org.index.html trovigxas enretigita de Internacia
E-Instituto uzebla,
uzinda kaj ecx uzenda e-kurso!
Saluton! E-o
Auxtodidakte Internacia Kurso de la Internacia Lingvo Metodo: Audrey
Childs-Mee, Komputila versio, administranto@kursosaluton.org Ilustrajxoj: Stano Markovicx, Kovrilo:
Francisco L. Veuthey
© Universala Esperanto-Asocio
Notoj por
Instruistoj
La interreta
versio de la kurso "Saluton! Esperanto Auxtodidakte" estis oficiale
lancxita dum la Konferenco de ILEI en Montevideo, la 24-an de julio 2014. Dum
tiu Konferenco mi prelegis pri la apero de tiu ideo kaj la malfacilajxoj sur la
vojo de tiu disvolvado. Jen sube la detaloj de tiu multjara laboro kaj kelkaj
notoj por instruistoj.
Iom da
historio
Inter la jaroj 1989 kaj 2000 la kurso "Saluton!
Esperanto Auxtodidakte", de Audrey Childs-Mee, estis la plej furora titolo
de la libroservo de UEA. Dum tiu periodo vendigxis kelkaj miloj da ekzempleroj
de tiu rekta metodo. Tia populareco estas en si mem indiko pri la kvalito de la
lernilo, aux almenaux pri gxia tauxgeco por certaj lernaj kuntekstoj. Kiel la
nomo de la kurso mem anoncas, unu el tiuj kuntekstoj estas la mem-lerna
(auxtodidakta) akirado de la lingvo, io pli kaj pli necesa en mondo, kie plej
ofte mankas favoraj kondicxoj por en-klasa instruado de E-o. Sed ankaux la uzo
de "Saluton!" en ordinaraj klascxambroj ne estis malofta.
Aliflanke,
kiel fona fenomeno, dum dek jaroj, kiam la kurso "Saluton!" plej
furoris, okazis rapida popularigxo de Interreto. Tiel ke, iom post iom, tiu
nova komunikrimedo atingis preskaux la tutan mondon, ebligante aliron al multaj
enhavoj, inkluzive al edukaj materialoj. Tiuj du paralelaj kaj sendependaj
faktoj, nome, la
relative granda populareco de la kurso
"Saluton!" kaj rapida disvastigxo de la Reto, tiam kondukis al la
ideo ekspluati la latentajn kapablojn de la kurso sur
tiu nova tereno. Tiu cxi teksto do resumas, kiel tiu ideo
realigxis dum la sekvaj jaroj kaj kiuj estis gxis nun
la unuaj rezultoj de tiu nova lernilo en la Reto.
Kiuj estus la
celoj de tiu projekto? Estas klare, ke E-o celas cxiujn homojn, sendepende de
ties denaska kulturo, logxloko kaj pagipovo. Koncerne kulturajn diferencojn,
unu el la plej interesaj kvalitoj de la kurso estas gxuste ties rekta metodo,
forte bazita sur bildoj. Tiu simpla aspekto ebligas, ke la samaj instruajxoj
estu uzataj ie ajn en la mondo, sen la neceso traduki la kurson al diversaj
lingvoj. Tio estas ne nur konvena el disvolva vidpunkto, sed ankaux pli justa,
cxar, kiam oni tradukas instru-materialojn al diversaj lingvoj, tre ofte
minoritataj lingvoj estas
neglektataj.
Rilate al la
pagipovo de la lernantoj, menciindas, ke la libroforma kurso kostas cx. 11
euxrojn, kaj, supozeble, estis acxetita nur de tiuj, kiuj povas pagi tian
monsumon. Bedauxrinde, ne cxiuj en la mondo povas aux emas tion fari.
Do, grava pravigo por la interreta versio estas ankaux
la fakto, ke en la Reto la kurso povas esti tute senpaga kaj, pro tio, esti pli
juste dissendata tra la mondo.
Tiel en sia nova
interreta versio la kurso povas esti uzata de homoj en iu ajn lando, ecx tie,
kie ne estas instruistoj, libroperantoj aux E-bibliotekoj. Laste sed ne
balaste, en multaj kazoj interreta kurso ebligas privatan enhejman lernadon de
la lingvo, tiamaniere, ke oni ne tuj submetigxas al la iom malfavora sinteno de
la socioj rilate al E-o.
Jen do eble la
cxefaj strategiaj kialoj por entrepreni tiun adaptadon de la kurso. Sed krom
ili oni povas ankaux mencii kapabligajn motivojn, kiel la volon esplori
teknikajn kaj pedagogiajn aspektojn de tiu adaptado cele al gxia sekva ripetado
por aliaj bonaj lingvolernigaj metodoj.
Cxefaj decidoj
kaj kompromisoj en la bitigo de la kurso.
Do la komenca
decido transporti precize la kurson "Saluton!" al la Reto estis
almenaux racie pravigebla, sed
ankoraux necesis decidi, kiel profunde iri en la
Reton. Simple alsxuti ciferigitan kopion de la libro estus la plej simpla
alternativo, sed certe tio ne suficxus por ekspluati cxiujn eblecojn de la nova
medio. Do la transformo devus esti pli profunda kaj komencigxis kun la kreado
de hipertekstaj pasxoj, enhavantaj la tekstojn kaj la ciferigitajn bildojn de
la kurso. Tiu laboro estis relative simpla, sen grandaj teknikaj defioj, sed
aliflanke tre longa pro tio ke
la kurso ampleksas cxirkaux 200 pagxojn.
La transiro de
papera al bita formato ebligis ankaux ricxigojn, kiel la kolorigo de la bildoj.
Tio povas sxajni bagatelo, sed estas sendube, ke, por instrui pri "blua
cxielo" aux "verda trafik-lumo", pli efikas havi la bildojn kun
la koncernaj koloroj ol havi ilin en nuancoj de grizo. Tiun evidentan
avantagxon la presitaj kursoj malofte povas havi nur pro tio ke la kosto por
eldonado de multkolora libro povus farigxi tro granda ecx por pagipova publiko.
La komputila
medio solvas ne nur la mankon de koloroj, sed ebligas ecx la aldonon de movoj
al kelkaj bildoj, precipe se tio konvenas por pliklarigi koncepton, kiel verbo.
Reprenante la ekzemplon de la trafik-lumo, de originala papera bildo kun
nemovigxantaj auxtoj antaux nigre-blanka trafik-lumo, la komputila versio povis
evolui al movigxantaj auxtoj antaux flagrante verda trafik-lumo, multe pli
kongrua kun la apuda teksto: "La verda lumo brilas, kaj la auxtoj iras”.
Tamen, aspekto
nemalhavebla por efika lingvo-kurso estas la sonoj, nome, la ekzisto de
prononcaj modeloj de la lernata lingvo. En la presita kurso tio parte solvigxis
per la eldono de aparta kasedo (kostanta pliajn 8 euxrojn) kun kelkaj prononcaj
modeloj. Tamen, se dum la furora periodo de Saluton! plej ofte la acxetantoj de
la libro simple preteratentis la ekziston de la kasedo, nuntempe la uzo mem de
kasedoj preskaux tute malaperis. Tiel restas al
la uzantoj de la presita metodo la alternativo klopodi
decxifri la Esperantajn fonemojn surbaze de desegnitaj busxaj ekzemploj aux de
prezentata komparo kun anglaj fonemoj.
Ankaux tiun
aspekton la komputila versio ebligus solvi, espereble, pli kontentige, simple
cxar gxia multrimeda naturo pretas por la kunekzistado de tekstoj kaj sonoj sur
la hipertekstaj pagxoj. Sed gxuste tie komencigxis la plej malfacila teknika
defio por la projekto: la solvoj tiam ekzistantaj por mastrumi sonon sur
Interretaj pagxoj forte dependis de krozilaj tipoj kaj versioj, tiel ke solvo
povus funkcii perfekte por Chrome kaj Internet Explorer, sed tute fusxi por
Firefox, Safari kaj Opera, aux inverse. Tiu teknika obstaklo baris la
antauxeniron de la projekto dum pli ol unu jaro, sed finfine antaux kvin jaroj
lancxigxis kontentiga son-mastruma solvo por Interretaj pagxoj. Gxi konvene
kreas facilan kaj intuician konekton inter tekstoj kaj sonoj kaj, plej grave,
per rimedoj samtempe tauxgaj por cxiuj kroziloj.
Solvita la
son-mastruma problemo, sekvis tamen nova defio, nome, kiel produkti la
son-dosierojn kun la prononcaj modeloj por la pli ol du mil vortoj, frazoj kaj
tekstoj de la kurso? La unua ideo estis uzi hejman solvon, nome, la vocxojn de
mia familio. Tio montrigxis malfacila kaj nesuficxe tauxga por modela
prononcado, inter aliaj kialoj pro la neprofesieco de niaj vocxoj, nia tro mola
akcxento kaj la manko de bonkvalitaj sonaparatoj en nia hejmo. Malhelpis
ankaux la amplekso de la laboro mem, kio postulos
centojn da horoj de registrado nur por produkti mez-bonajn sonojn.
Tiu problemo
kauxzis novan halton de la disvolvado. La pauxzo dauxris pli ol unu tuta jaro,
gxis kiam venis la ideo uzi sintezajn anstataux homajn vocxojn. La strategio
sxajnis pli konvena cxar per parol-sinteziloj eblus pli efike produkti
prononcajn modelojn, kun pli konstanta kvalito. Sed cxu entute ekzistis
parol-sintezilo por E-o? Antaux kvar jaroj la respondo al tiu demando estis
emfaza “ne”. Tamen mi tiam informigxis, ke oni jam laboras por krei tian ilon
surbaze de sinteziloj por lingvoj kun simila fonetika sistemo. Tiu informo ne
tuj solvis nian problemon, sed almenaux donis horizonton al la tuta projekto.
Kvankam gxi
nun sxajnas memevidenta, la fina solvo devis atendi unu plian jaron por aperi.
Tio okazis, kiam farigxis pli klare, ke por la kurso suficxus havi pretajn
son-dosierojn kun bonaj prononcaj ekzemploj, sed ke la
sintezo ne bezonus esti samtempa, tio estas, la kreado
de la sonoj povus okazi antaux la uzado de la kurso mem.
Laux tiu strategio eblus produkti la prononcajn
modelojn pere de jam ekzistanta sintezilo de lingvo kun simila fonetiko (kun
gxustigoj de tiu aux alia fonemo), kaj tuj alsxuti sondosierojn al la kursa
pagxaro. Do, mi ne plu devis atendi la finpretigon de aparta sintezilo por E-o.
Do la sekva
pasxo estis trovi parol-sintezilon por lingvo kun simila fonetiko, kiel ekz.,
la kroata aux la cxehxa, adapti la E-ajn grafemojn al la koncernaj grafemoj de
tiuj lingvoj kaj tiam sintezi la parolojn. Tiel ekz., la frazo "Cxu ankaux
gxi estas plumo?" transformigxis al "“cxu ankau dgxi estas plumo?”,
tiamaniere ke parol-sintezilo por la cxehxa lingvo povas bone prononci gxin.
Do, per tia strategio, mi iom post iom sukcesis krei la son-dosierojn por cxiu
teksto aux vorto de la kurso.
La unuaj
rezultoj de tia strategio ne estis perfektaj, sed almenaux kontentigaj el
lerniga vidpunkto cxar, kvankam iomete roboteca, la unua parolsintezilo uzata
produktis vocxojn kun la korektaj fonemoj. Do kun tiaj vocxoj la unua versio de
la kurso estis diskrete publikigita en la Reto en decembro 2013. Malgraux la
gxenerale pozitivaj reagoj de E-istoj, kiuj esploris la kurson, auxdigxis
plendoj rilate al la “troa roboteco” de la vocxoj. Konstateblis do ke,
paradokse, E-istoj tute ne akceptas ian ajn gradon da artefariteco... Tio
stimulis min sercxi ecx pli tauxgajn parolsintezilojn kaj per ili refari la
tutan stokon de son-dosieroj. Tiu plibonigo konsumis pliajn monatojn, kaj la
novaj son-dosieroj estis alsxutitaj al la kurso meze de la unua semestro de
2014. La vocxoj tiam jam aspektis efektive pli naturaj, kaj de tiam ne plu
auxdigxis fortaj plendoj rilate al la kvalito de la sonoj.
Aldonaj
avantajxoj de la nova versio Alia menciinda diferenco de la komputila versio
estas en tio, ke gxi kapablas havi la sxlosilon de cxiu ekzerco apud la
responda kampo mem, tiel ke, kaze de dubo, la lernanto povas tuj trovi la
helpilon tie. En la presita kurso, pro manko de la hipertekstaj rimedoj, cxiuj
sxlosiloj trovigxas en la fino de la libro, en loko malpli konvena por rapida
kontrolo.
La komputila
medio ankaux ebligas auxtomatan korektadon de la ekzercoj. En la komputila
versio de la kurso Saluton! tiu rimedo uzas simplan komparon de la tajpitaj
respondoj kun la respektivaj sxlosiloj. Se ili kongruas, la lernanto tuj
ricevas konfirmon per sono kaj kontrol-marko. Se io ne estas gxusta, mala sono
indikos tion, kaj la lernanto havos la okazon repensi sian respondon aux,
lastrimede, premi butonon kaj plenigi la kampon kun la sxlosila respondo. Tio
aliflanke signifas, ke la nuna versio la kurso ne disponas pri pli kompleta kaj
rafinita sistemo por kontrolado kaj diagnozo de la eraroj. Alivorte, la nunaj
rimedoj tauxgas por esplora lernado de la lingvo fare de la uzantoj, sed
ankoraux ne liveras al ni, surbaze de la plej oftaj eraroj, kernajn informojn
pri la plej malfacilaj elementoj de la kurso, aux la rilato inter tiuj
malfacilecoj kaj la lingva fono de cxiu lernanto. Tial en tiu aspekto gxi
situas preskaux samloke kun la presita versio, escepte pro tio, ke en la
interreta versio eblus havi iom da kontrolo pri la deveno de la lernantoj, pri
la tempo, kiun ili pasigas sur la pagxaro, kaj kiom intense ili interagas kun
la elementoj tie.
Tiu malstrikta
kontrolado de la respondoj, kiujn la lernantoj produktas, parte sxuldigxas al
la decido ne postuli formalan enskribigxon en la kurson. Tiun decidon pravigas
la fakto, ke la cxefa celo de la kurso estas lernigi E-on kaj deviga
enskribigxo en la retejon efikus kiel barilo kiu forpelus multajn el la eblaj
uzontoj de la kurso. Rezulte, la pesilo pendis favore al la libera aliro al la
kurso, ecx se tio malebligas pli individuan gvidadon de la lernantoj.
La finaj
sxangxoj en la adaptado de la metodo al la nova medio konsistis en la elekto de
nova liter-tipo, cxar tiu, kiu bone tauxgis por la presita libro, ne suficxe
konvenas por komputilaj ekranoj. Post iom da esplorado pri eblaj alternativoj
fine elektigxis liter-tipo nomata Candara, kiu, inter la rekomendataj por
komputilaj ekranoj, prezentas unu el la plej belaj realigoj de la Esperantaj
cxapelitaj literoj.
Unuaj rezultoj
kaj ciferoj de la kurso sur la reto La unuaj tri monatoj post la finaj
plibonigoj de la kurso montris iom stabilan nombron da uzantoj. Averagxe
cxiutage vizitis la kurson 40 lernantoj. Unu el la konstantaj originoj de tiuj
vizitantoj estas la pagxoj pri E-o en Vikipedio, kie ni faris mencion pri la nova
kurso en diversaj lingvoj. Tiu nombro altigxis fojfoje rezulte, ekz., de mencio
de la kurso en la fejsbuka pagxo de UEA, sed tiuj fejsbukaj diskonigoj kreas
rapidan, sed nedauxran interesigxon pri la kurso. Plej dauxran interesigxon
kreis mencio de la kurso en la retejo Esperanto-France. Tio versxajne klarigas
la elstaran plimultigxon de la vizitantoj el Francio, kiuj nuntempe reprezentas
cxirkaux duonon de la tuta lernantaro de la kurso.
La nombro de
vizitantoj rimarkinde kreskis post auxgusto de 2014, eble kiel rezulto de la
oficiala prezentado de la kurso en la Konferenco de ILEI en julio. Supozeble,
la diskonigo de la kurso antaux trideko da agemaj E-istoj kreis cxenan reagon,
kiam kelkaj el la partoprenantoj bonvoleme diskonigis la kurson en siaj asocioj
kaj inter siaj konatoj. Nuntempe la kurso ricevas pli ol 80 vizitojn tage. Mi
esperas, ke tiu nombro konstante kreskos. Estas granda spaco por kresko en
Afriko kaj Cxinio.
Ricevitaj
reagoj kaj finaj rimarkoj Pro sia relative longa disvolvigxa historio, la Reta
versio de kurso Saluton! prezentas modernan kernon sub iom malmoderna kovrajxo,
nome, la pagxoj mem ne uzas elstare gxisdatajn ornamajn trukojn, sed la rimedoj
uzataj por produkti kaj mastrumi la sonojn de la kurso estas tre novaj. Tio respegulas
ne nur la fakton, ke la hipertekstaj pagxoj estis kreataj cxirkaux 10 jaroj
antaux la internaj sonprocezaj rimedoj, sed ankaux atestas nian emfazon sur la
lerniga celo de la pagxaro, anstataux ian klopodon igi gxin bela,
moderna, sed didaktike neefika diletantejo. Mi
opinias, ke tia strategio pli tauxgas por ordinaraj lernantoj. Aliflanke,
estas konsentite, ke tre versxajne la nuna ekstera
aspekto de la kurso ne suficxe allogos gxisostajn modernemajn interretulojn.
Sed mi planas, iom post iom, plibonigi ecx la suprajxon de la kurso, se gxi
efektivigxos kiel populara kaj utila instruilo por E-o. Unu el tiuj plibonigoj,
jam decidita kaj teknike provita, estos la aldono, sur cxiu pagxo, de pli klara
indekso de la enhavoj, tiel ke la uzantoj povu pli bone orientigxi dum la
navigado tra la kurso.
En sia nuna
stato la interreta versio de la kurso Saluton! povas esti efika por tiuj, kiuj
lernos E-on auxtodidakte, sed ankaux utili kiel komplemento por enklasa lernado
de la lingvo. Lingvo-akirado progresas pli rapide kiam lernantoj havas pli
intensan kaj konstantan kontakton kun la instruata lingvo. Al lernantoj, kiuj
havas unu solan cxeestan klason de la lingvo semajne, interreta kurso kun amaso
da tekstoj kaj sonoj povas provizi aldonan okazon plu trempigxi en la lingvo.
Tio povus igxi ecx pli konvena, se la instruantoj konscie stimulus kaj gvidus
tiajn eksterklasajn aktivajxojn. El Belgio, Francio kaj Hungario estis
ricevitaj tri skribaj reagoj de E-istoj, kiuj provis kaj
aprobis la kurson, cxiuj kun tre gxentilaj lauxdoj pri
la iniciato kaj sugestoj pri gxia diskonigo. Tiaj ehxoj estas forta stimulo por
persvadi sur la padon de E-instruado per oportunaj, senpagaj kaj cxiehaveblaj
rimedoj. Eble oni povus diri, ke nia iniciato rangas inter tiuj bazitaj sur la
kredo ke la "fina venko" de la lingvo iam rezultos ne de vasta
konvinkado de registaroj kaj organizajxoj, sed de la praktika konstato, ke jam
suficxe multaj unuopuloj, en tre diversaj landoj, vere scipovas la lingvon.
Mi esperas, ke
vi iam provos uzi la kurson por ricxigi viajn klasojn. Se tio okazos, bv. sendi
al mi viajn rimarkojn kaj
komentojn pri la atingitaj rezultoj. Ili estas tre
bonvenaj.
Ismael Àvila
(Pedagogia Revuo de ILEI, jarkolekto 45, 15.2, 2aux15).
Aktiva
vivostilo tenas la cerbon fresxa
Dum la kuro de
homa vivo la cerbo sxangxigxas. Esploristoj nun okupigxas pri la demando: kiel
eblas haltigi aux malrapidigi la kadukigxon de la cerbo.
La pentristo
Ticiano, la filozofo Sokrato, la instruitulo Leonardo da Vinci - cxiuj tri lauxdire estis mense tre aktivaj
gxis alta agxo. Tiel bone ne fartas cxiu altagxulo. Ja ankoraux ne disponeblas
mirakla rimedo kontraux la mensa kadukigxo, sed ekzistas unuaj indikoj, kiel
eblas teni la cerbon fresxa.
Je monda skalo
la nombro da altagxaj homoj kreskas, kaj en multaj landoj ankaux ili prezentas
pli kaj pli grandan parton de la socio. Degeneraj malsanoj de la cerbo, ekz.,
demencoj, estas defio por pliagxigxantaj socioj. Kiam kaj kiel forte homo
trafigxas de mensa kadukigxo, tio forte varias. Tio dependas i.a. de hereditaj
ecoj kaj de vivofaktoroj
kiel streso kaj intelekta defiado.
Jam en la jaro
2050 en la mondo vivos tiom da homoj pli ol 60-jaraj, kiom da gejunuloj sub
15-jaraj.
Longviveco
havas sian prezon - ankaux por la cerbo. Jam nur en Usono en la jaro 2050
trioble pli da homoj malsanigxos je Alchejmero ol hodiaux. Tio estas la plej
ofta formo de demenco. La bezono pri flegado de tiuj malsanuloj enorme
plialtigxos.
Gxenerale la
kogna produktivo malkreskas en alta agxo. Ne nur la korpa, sed ankaux la mensa
kadukigxo hodiaux tamen komencigxas averagxe pli malfrue, ol dum antauxaj
epokoj kun malpli longa vivodauxro. Kaj ekzistas la ebleco starigi muron
kontraux la mensa kadukigxo. Longtempaj studaxoj indikas, ke per intelekte
defianta, fizike aktiva kaj socie engagxigxinta vivo eblas redukti perdojn kaj
fiksi gajnojn.
Sed ne ekestu
la impreso, ke maljunigxo de la cerbo komplete submetigxas al la
propra regado. Tio estas same malxusta kiel la aserto
ke la evoluo ne estas influebla, ex ne nur laxgrade. La esploristoj ankorax nur
komencas eltrovi kiuj mediaj faktoroj kaj spertoj influas kiel kaj kiom la
maljunixon de la cerbo.
Montrigxis jam
por kelkaj mesagxaj substancoj, ke kaj la kvanto da tiaj substancoj, kaj la
nombro da receptoroj kun kiuj tiuj neuxrotransmitiloj kuntusxigxas, sxangxigxas
dum la kuro de la vivo. Cxe altagxuloj, ekz., signife malkreskas la nombro da
procedoj, kiuj kunligigxas kun dopamino. Tiu substanco havas decidan signifon
por la mensa produktiveco.
Ankaux pli kaj
pli perdigxas griza kaj blanka cerba substanco. Sed estas grandaj individuaj
diferencoj de unu homo al la alia. Ekzemple, streso negative efikas.
Do, por teni
sian cerbon lauxeble fresxa, necesas vivi lauxeble sen streso kaj esti korpe,
socie kaj mense aktiva.
E-o tiucele ofertas multajn eblecojn. Jam la parola
ekzercado de la lingvo estas defio. Sed mi estas certa ke
tio ege bone efikas.
Paulo Sergio Viana
(laux
Esperanta retradio).
Tra la sortofrata mondo
Turismo por bll.j en Portugalio
La studentino
de la Universidade do Minho (Braga, norda Portugalio) prilaboris nekutimajn
turismajn vojagxplanojn, destinitajn por
bll.j.
Sandra
Contenta studas kulturan heredajxon kaj turismon. Dank'al specialaj metodoj,
proponitaj de sxi, homoj
sen vidpovo kapablos "tusxi historion. La
nekutiman ideon subtenis la loka asocio por helpo al vidhandikapitoj kaj
societo por enlaborigo.
Sandra
preparis sian diploman projekton kaj samtempe partoprenadis en diversaj
bonfaraj arangxoj, kiuj estas suficxe popularaj en la portugala studenta medio.
Engagxita en tiun vivoflankon, kiun la plimulto klopodas ne rimarki, la juna
portugalino ekhavis la ideon de la scienca esploro sub la titolo "Alirebla
turismo. Sperto de vidhandikapitoj".
La studentino
kredas, ke sxia laboro ne estas vana, gxi devas kompletigi la bedauxrindan
mankon, kiu ekzistas dum multaj jaroj. Sxi asertas, ke necesas fari almenaux
tiun unuan pasxon por ekkonstrui la strategion de integrigxo de handikapitoj en
la socian vivon,montri al ili tion, kio vivigas kaj gxojigas la plimulton. En la listo de vidindajxoj, kiuj estas en
sxia plano, estas pregxejoj, muzeoj, monumentoj, butikoj, do, gxuste tiuj lokoj,
kie ordinara turisto povas eksenti, ektusxi la tradician historian etoson de la
norda Portugalio. Speciale menciindas la arkeologia muzeo Don Diogu de Souza,
muzeo de Pio la XII, biblioteko Lusiu Kraveiru da Silva, kiuj rearangxis siajn
ejojn, por ke ili igxu iom pli bone alireblaj por viddifektitoj.
Maksim Novikov.
Facila
legajxo
Fabloj
Du
negxeroj
Flugis du
negxeroj.
- Ho, kiel
bele, malrapide ni ronddancas! - flustris unu el ili.
- Katastrofo,
ni falas teren! - kriis la alia.
- Jes, ni
kusxigxos sur la tero, kiel mola, blanka kovrilo! - ekrevis la unua.
- Nu, kaj oni
piedpremos nin.
- Ho, jes! kaj
ni tiel gaje kraketos sub la piedoj.
- Kaj fine ni
igxos malpura flako.
- Ni igxos
rojo, kiu kantante kuros
al rivero. Kaj la rivero portos nin al la malproksima
maro...
Dum minuto ili
babilis kaj plu flugis por plenumi sian destinon. Tiun, kiun cxiu el ili
elektis.
Cxu vi
estas elefanto?
Knabo sxatis
viziti zoologian gxardenon, kie li observis elefantojn. Potencaj bestegoj
staris en sia ejo, nur pigre tretante per siaj piedegoj. Kiam la knabo estis
etulo, li timis elefantojn. Sxajnis al li, ke la grandeguloj povas treti lin.
Sed kiam li igxis lernejano, li komprenis, ke la gigantoj ecx ne provas
liberigxi. Li rimarkis, ke ili estas ligitaj al
la barilo per maldika sxnuro, kiu certe ne sukcesus
teni ilin.
- Cxu havas
sencon ligi elefantojn per tiu-cxi maldika sxnureto?
- li demandis
la gardiston.
- Kiam ili
estis elefantidoj, do, estis multe pli malgrandaj, ni ligis ilin per la sama
maldika sxnuro, kiu tiam povus teni ilin. Jes, ili provis liberigxi, sed ne
sukcesis. Kaj nun ili kredas, ke la sxnuro tenas ilin.
Pripensu, cxu,
eble, ankaux vi estas elefanto, kaj provu fari ion, pri kio iam vi malsukcesis.
Kiom vi
kostas?
Foje al
majstro venis juna homo kaj diris:
- Mi venis al
Vi, cxar mi sentas min tia kompatinda kaj por nenio kaj al neniu bezonata, ke
mi ecx ne volas vivi. Cxiuj apud mi certigas min, ke mi estas malsukcesulo,
mallertulo kaj idioto. Mi petas Vin, majstro, helpu min.
La majstro,
fulmrigardinte la junulon, haste respondis:
- Pardonu min,
sed mi nun estas tre okupita kaj neniel
povas helpi vin.
Mi devas urgxe arangxi unu tre gravan aferon; - kaj
iomete pensinte, li aldonis:
- Sed, se
vi konsentos helpi min pri mia afero, mi
kun plezuro helpos pri la via.
- Volonte,
majstro, - ekbalbutis tiu, kun amareco rimarkinte, ke oni vicfoje desxovas lin
en la duan planon.
- Bone, -diris
la majstro kaj demetis de sia maldekstra etfingro negrandan ringon kun bela
juvelsxtono.
- prenu
cxevalon kaj rajdu al bazara placo.
Mi tre bezonas
vendi la ringon, por redoni sxuldon. Klopodu preni kontraux gxi kiel eble pli
kaj neniaokaze konsentu je prezo malpli,
ol ora monero. Rajdu do, kaj revenu lauxeble pli rapide. La junulo prenis la
ringon kaj forrajdis.
Veturinte sur
la bazaran placon, li proponadis la ringon al komercistoj, kaj tiuj dekomence
kun intereso rigardadis lian varon. Sed kiam ili auxdis pri ora monero, ili tuj
perdis tutan intereson al la ringo. La
unuaj mokis lin rekte kontraux vizagxo, aliaj simple deturnadis sin. Kaj nur
unu maljuna komercisto afable klarigis al li, ke la ora monero estas tro alta
prezo por la ringo, kaj por gxi oni donos kupran moneron, nu, povas esti
argxentan.
Ekauxdinte la vortojn de la oldulo, la junulo estis
tre cxagrenita, li ja memoris la ordonon de la majstro neniaokaze
vendi la ringon malpli, ol kontraux ora monero.
Trairinte
tutan bazaron kaj proponinte la ringon al cento da homoj, la junulo selis la
cxevalon kaj revenis.
Tro afliktita pro malsukceso, li eniris al la majstro.
- Majstro, mi
ne povis plenumi Vian komision - malgxoje diris li.
- je plej bona
okazo mi povus ricevi kontraux la ringo paron da argxentaj moneroj, sed ja Vi
ordonis ne konsenti por malpli ol ora! Sed tiom la ringo ne kostas.
- Vi jxus
prononcis la plej gravajn vortojn, fileto! - anime diris la majstro.
- Antaux ol
vendi la ringon, bone estus difini gxian valoron. Kaj kiu faros tion pli bone,
ol juvelisto! Rajdu do al juvelisto kaj demandu lin kiom da mono li proponos
por la ringo. Nur kion ajn li respondos al vi, ne vendu la ringon, sed revenu
al mi.
La junulo
denove surcxevaligxis kaj sin direktis al la juvelisto.
La juvelisto
longe rigardadis la ringon tra la lupeo, poste pesis gxin per malgranda pesilo
kaj fine turnis sin al la junulo:
- Diru al la
majstro, mi ne povas tuj doni al li pli ol kvindek ok orajn monerojn, sed se li
atendos iomete, mi acxetos la ringon kontraux sepdek, konsiderante la urgxecon
de negoco.
- Sepdek
monerojn?! - gxoje ekridis la junulo, dankis la juveliston kaj plej rapide
rajdis reen.
- Sidigxu cxi
tien, - diris la majstro, auxskultinte gajetan rakonton de junulo.
- kaj sciu,
fileto, ke gxuste vi estas la sama ringo. altvalora kaj unika! Kaj taksi vin
povos nur vera spertulo.Kial do vi iradas tra bazaro, atendante, ke cxi tion
faros cxiu renkontito?!
Pekulo
ne mortis
Foje iu predikisto
renkontis homon, kiu asertis, ke pekulo en li mortis. Kuriozita li invitis tiun
al tagmangxo. Auxskultante rezonadon de la gasto, subite li prenis glason da
akvo kaj versxis sur vizagxon de sia kunparolanto. Tiu, kompreneble, tre
indignigxis kaj suficxe akre esprimis sian malkontenton.
La predikisto respondis:
- Vidu, la
pekulo en vi tute ne mortis. Li nur svenis, sed rekonsciigxis pro glaso da
akvo.
Forpasis
Ewa Bondar
La retejo
"La Balta Ondo" informas, ke la 27-an de oktobro 2015 en sia 94a
vivojaro forpasis fama pola esperantistino, Cseh-instruistino Ewa Bondar.
Multaj blindaj
E-istoj konis sxin. Sxi kelkfoje partoprenis la aran?on "Aroma
Jalto". En mia memoro sxi por cxiam restos plej afabla persono, plene
sindedicxa al Esperanto.Cxiu, kiu konis sxin, rememoru sxin per bona vorto.