Esperanta ligilo
n-ro 1, januaro 2015
Enhavtabelo
El Esperantujo. Iom pri la 100-a UK
Ekkonu la kongres-urbon
Lingva forumo. Lingvo ne povas esti iu ajnTra la sortofrata mondo.
Elektronika bastono
Literaturo. Rakonto de Julian Modest
Diversaj interesajxoj. Cxu kafo
aux teo?
Interesa novajxo el Cxehxio
Nia rondo familia. Pri Sxtefica Mutak
Gratulo
Iom pri la 100-a UK
Universala Kongreso 2015 – Lille
disvolvigxos de la 25a de julio gxis la 1a de auxgusto
2015. En 1905 okazis
la 1a Universala Kongreso de Esperanto en la nordfrancia urbo Boulogne-sur-Mer
(Bulonjo-cxe-Maro). En 2015 okazos la 100-a Universala Kongreso de
Esperanto en Lille (Lillo), la nordfrancia cxefurbo, kun tuta tago en
Boulogne-sur-Mer.
La temo estos: "Lingvoj,
artoj kaj valoroj en la dialogo inter kulturoj". La Landa Kongresa
Komitato (LKK) laboradas.
Ekkonu la
kongres-urbon.
Deveno de la nomo. La urbo estis fondita kun la latina nomo Ad Insulam, kiu signifas "Cxe la
Insulo". Gxi trovigxis en la limregiono inter mezepokaj variantoj de la franca kaj nederlanda lingvoj, kaj ricevis en ambaux
paralelajn tradukojn de la latina nomo. En la malnovfranca a
l'isle kaj en la malnovnederlanda ter IJssel. El tiuj nomoj evoluis paralele la
nuntempaj franca kaj nederlanda nomoj Lille kaj
Rijssel. Se oni volus uzi en E-o nomon, kiu respegulas la
historian evoluon de la nomo en ambaux lingvoj, gxi estus Linsulo. Tamen la loka E-klubo de la urbo uzas la nomon Lillo. Tiu uzo estas transprenita de UEA en la varbado por la Universala
Kongreso de 2015.
En Lille kaj ties cxirkauxajxo
logxas pli ol 1 miliono da homoj. Tiel, Lille vicigxas inter la plej ampleksaj
urboj en Francio.
Laux legendo,
Lillon fondis brava giganto en la jaro 640 p.K., sed unua skribita mencio datigxas
de la 11-a jarcento. Unue memstare flandra, franca, poste hispana, gxi
igxis definitive franca urbo en 1667 pro anekso al Francio fare de regxo
Ludoviko la 14-a. En la 20-a jc. Lille tre suferis pro la du
mondmilitoj.
La Lilla metropolo havas tri
universitatojn: pri sciencoj kaj teknikoj, pri juro kaj san-scienco kaj pri
lingvoj, literaturo kaj arto.
Dum la unua semajnfino de cxiu
septembro okazas la Lilla Brokantado, kiu cxiujare ricevas 2 milionojn da
vizitantoj - kio igas gxin la dua plej ampleksa arangxo en Euxropo post la
Munkena bierkermeso!
Partneraj
urboj. Inter aliaj la partneraj urboj de Lille estas jenaj: Nablus
(Palestina Auxtonomio) ekde 1998, ?ajfo, Safed
(Israelo), Erfurto, Kolonjo (Germanio) ekde 1988, Vroclavo (Pollando), Torino
(Italio), ?arkovo (Ukrainio), Roterdamo (Nederlando), Valadolido (Hispanio),
Leeds (Britio), Saint-Louis (Senegalo), U?da (Maroko).
Lille kun ?enovo
estis dum la jaro 2004 la Euxropa Kultura Cxefurbo. Gxi estis
kandidato en 1995 por la Olimpikoj de 2004. Por tiaj
aferoj utilas la Granda Palaco.
Lille kandidatigxis en 2001 por
organizi la Universalan Kongreson en 2005, tiel memorfestonte la centjarigxon
de la unua Kongreso de Esperanto, kiu okazis en 1905 en Bulonjo-cxe-Maro
(samregione). Tiam la UK okazis en Vilno, Litovio, sed en Lille okazos la 100-a
UK en 2015, laux decido de la estraro de UEA je la 24-a de marto 2013.
En Lilo kaj ties najbara urbo
Villeneuve-d'Ascq estas aktiva Esperanto-grupo nomita Lille-Villeneuve-Esperanto,
kies franclingva retejo estas cxe: http://www.lve-esperanto.org
Lingva forumo
Lingvo ne povas esti iu ajn
Antaux cxio lingvo devas esti
efika komunikad-rimedo, pro tio gxiaj strukturoj spertas gravajn limigojn. Iu ajn lingva teorio devas klarigi du aferojn. Unue, kial cxiuj homoj ne parolas la saman lingvon.
Tio ne estas tiom
memkomprenebla, kiel sxajnas al ni. La aliaj
komunikad-sistemoj, ankaux en la regno de bestoj, des pli tiuj de homoj, ja estas universalaj: kiam ni tristas, ni ploras, kiam ni
gxojas, ni ridetas, kiam ni estas gajaj, ni ridas. Ne gravas, al kiu raso,
popolo, ni apartenas, kiun lingvon ni parolas. Krome,
malgraux cxiaj ekologiaj kaj genetikaj diferencoj, ni
cxiuj havas du okulojn, unu busxon, unu nazon.
Due, cxiuj
lingvoj estas kunigitaj en tre malgrandan kvanton da lingvogrupoj. Se ili kreigxus hazarde, diferencoj inter ili estus pli
gravaj.
La usona lingvisto Joseph
Greenberg kaj ties posteuloj priskribis pli ol du mil "lingvajn universalajxojn"
- faktojn, konvenajn por cxiuj lingvoj, kaj baj-jesojn (de la angla
"by-jes") - faktojn, konvenajn al la plimulto de lingvoj. Ekz., en la lingvoj kun fiksita vort-ordo subjekto preskaux
cxiam estas metata antaux la rekta objekto. Se la verbo (predikato)
priskribas kauxzajn-konsekvencajn rilatojn, persono aux ajxo, kiu estas kauxzo
de la ago, estas subjekto. La verbo konkordigxas kun
subjekto. Estas lingvoj, en kiuj verbfinajxoj akordigxas kun
subjekto kaj ankaux kun objekto de la ago. Ekz., la
hungara.
Homoj, kiuj alkutimigxis al
propra lingvo, apenaux povas imagi, ke gxi povus esti iu
alia. Reale, lingvoj estas tre malsamaj. sciencistoj kaj ingxenieroj kreis centojn da artefaritaj
lingvoj, inter kiuj estas lingvoj de matematiko (ilin oni nomas universalaj),
de logiko, komputila programado. Ili havas neniun el la supre menciitaj trajtoj
pro la simpla kauxzo: kreintoj zorgis nek pri predikato, nek pri iu diferenco inter subjekto kaj objekto. Malgraux
tio, tiaspecaj lingvoj bone plenumas siajn funkciojn.
Jxus
klarigxis, ke varieco de la naturaj lingvoj estas draste limigita, aperis
demando pri la kauxzoj de tio.
La plej konata estas hipotezo de
Noam Chomski pri la universala gramatiko. Gxi asertas, ke homoj posedas
denaskajn sciojn pri kelkaj specialajxoj de lingvo, ekz.,
pri diferencigo de subjekto kaj objekto. Tio permesas klarigi
ne nur ekziston de lingvaj "universalajxoj", sed ankaux tion,
kiamaniere infano lernas la lingvon.
Sed cxi
hipotezo estas akre kritikata. Ekz., oni
rimarkas, ke gxi anstatauxigas la demandon, kial ni havas gxuste tiajn
lingvojn, sed ne aliajn, per la demando, kial ni havas gxuste tian universalan
gramatikon, sed ne alian.
La alternativa hipotezo
antauxvidas ekziston de iuj striktaj limigoj de lingva varieco. Laux gxi
lingvoj, kiuj povus ekzisti, ne aperis, cxar ili estus
maloportunaj. Ekz., ne ekzistas lingvoj, en kiuj la
samaj vortoj estas ripetataj dufoje. Tio ne estas problemo de iu universala gramatiko, sed ordinara strebo esprimi ion pli
mallonge. Same, ne ekzistas lingvo, konsistanta el unu cxiusenca vorto, cxar tia lingvo ne plenumus sian cxefan funkcion kiel
komunikad-rimedo.
Edward Gibson el la teknologia
instituto de Massachusets (Usono) kaj liaj kolegoj antauxnelonge klarigis, kiuj
limigoj ekzistas por kazaj markiloj kaj vortordo en la angla lingvo,samkiel en la plimulto de lingvoj kun la vortordo
"subjekto-verbo-objekto" (svo-lingvoj). Kazaj markiloj por indiki
subjekton kaj objekton ne nepre estas uzataj Sed ili nepre devas esti en la
lingvoj kun la vortordo "subjekto-objekto-verbo" (sov-lingvoj), kie
ili aldonigxas al
subjekto kaj objekto.
Do, ekzistas ligo inter vortordo
kaj kazaj finajxoj. Ilin oni bezonas por ne miksi subjekton
(aganton) kaj objekton de la ago. Laux s-ro Hartshorn el la sama instituto, la problemo estas, ke pri diferencigo de
koloro, formo kaj aliaj karakterizajxoj de percepteblaj objektoj respondecas
malsamaj areoj de la cerbo. Kiamaniere ili interagas
por liveri al ni la tutecan percepton estas unu el fundamentaj enigmoj de psikologio
kaj neuxrobiologio.
Lingvoperceptado
havas la samajn malfacilajxojn. Parolado enkludas minimume du
inform-torentojn: la vortojn mem kaj ties ordon. Se subjekto
kaj objekto estas disigitaj per predikato, estas pli facile percepti la sencon.
Aliaj lingvoj
solvas cxi-problemon helpe de kazaj markiloj. En la eksperimento oni
demonstris, kiel knabino batas pilkon, kaj
partoprenintoj devis montri tion geste. La plimulto unue montris knabinon -
subjekton, poste pilkon - objekton, kaj nur fine - la agon. Alivorte, ili sekvis la vortordon "subjekto-objekto-verbo".
Kompreneble,
se temas pri knabino kaj pilko, ne estas demando, kio estas subjekto kaj
objekto.
Poste oni
devis montri geste, ke knabino pusxis knabon. Pro tio,
ke ambaux povas esti subjektoj, oni montris komence subjekton, poste - agon,
kaj nur fine - objekton. La plimulto de uzantoj de ambauspecaj lingvoj
(la angla, franca, korea, japana, rusa) kondutis same.
Evidente, sen la ebleco indiki subjekton kaj objekton oni
elektis la ordon "subjekto-verbo-objekto".
Certe, tio
klarigas tute ne cxion. Kial, malgraux sxajna
maloportuneco, sov-lingvoj ne nur ekzistas, sed estas ecx pli multaj, ol
svo-lingvoj? Kial kelkaj sov-lingvoj ne havas kazajn
markilojn, kaj iuj svo-lingvoj uzas ilin.
La rezultoj de cxi esploro estis
publikigitaj en la revuo "Psychological sciences".
Tra la sortofrata mondo
Elektronika bastono
Modernaj
teknologioj plifaciligas ankaux la vivon de nevidantoj. Tion konfirmas
nova invento de la korea firmao "Primpo",
nome, bastono por bll.j ISonic kun elektronika interno. Gxi povas esti vera trezoro por homoj kun gravaj vidproblemoj. En la
bastonon estas muntita ultrasona sensilo, kiu kapablas "senti" baron
en diapazono de 25 gradoj horizontale kaj 50 gradoj vertikale. Ecx pli, gxia sentokapablo ebligas "vidi" objektojn ecx 3
cm-ojn grandajn je dumetra distanco. Pri eventuala
baro la bastono informas uzanton per vibrosignalo. La plej interesa
estas, ke la bastono povas rekoni kolorojn kaj diferencigi gxis dek nuancojn de
heleco kaj informi pri tio vocxe.
Literaturo
Rakonto de Julian Modest
Julian Modest naskigxis la 21-an de majo 1952 en Sofio. En 1977 li
finstudis la bulgaran filologion en la Sofia universitato Sankta Kliment
Ohridski, kie en 1973 li eklernis E-on. Jam en la universitato li
aperigis E-artikolojn kaj poemojn en Bulgara Esperantisto. En
1977 li akiris diplomon de instruisto de E-o en gimnazioj, superaj lernejoj kaj
universitatoj.
De 1977 gxis 1985 li logxis en
Budapesxto, kie li estis aktiva kunlaboranto de la revuoj Hungara Vivo,
Budapesta Informilo, Literatura Foiro, Fonto, Monato k.a. Tie aperis liaj
noveloj, recenzoj kaj artikoloj. Li estas auxtoro de la E-libroj: Ni vivos! (dokumenta dramo pri Lidia Zamenhof), La Ora Pozidono
(romano), Maja pluvo (romano), D-ro Braun vivas en ni (dramoj),
Mistera lumo (novelaro), Beletraj eseoj (esearo), Songxe vagi
(novelaro), Invento de l' jarcento (komedioj), Literaturaj konfesoj (esearo),
La fermata konko
(novelaro) kaj de pluraj bulgarlingvaj libroj.
Ekde 1999 Julian Modest estas
la cxefredaktoro de Bulgara Esperantisto.
***
Cxi-nokte
onklino Dona dormis malbone. Sxi ofte vekigxis, levigxis, songxis
terurajn kaj strangajn songxojn, kiuj subite alaperis, kvazaux ili dronus ie en la senlimo, kaj en sxi restis nur timo kaj
maltrankvilo. Sxi kusxis en la lito tremanta kun la
seka gorgxo kaj provis ekdormi, cxar je la morgauxa tago atendos sxin granda
aventuro. Sxi veturos al Usono. Nur pro tiu cxi penso sxia koro
kuntirigxis. Sxi ne povis kompreni, kial:
cxu pro gxojo aux pro timo. Ja sxi flugos per aviadilo
milojn da kilometroj super ekonataj landoj kaj oceano. Tamen onklino Dona firme
decidis kaj diris: jes, mi iros, ecx se tio estos mia lasta veturo en la vivo.
Delonge senpacience
onklino Dona atendis tiun cxi momenton. Dum la solecaj sendormaj noktoj
sxi revis pri la veturado, sxi imagis kiel gxoje
renkontos sxin la filino Lena, la bofilo Stefano kaj la nepo Demetro. Onklino Dona varme cxirkauxbrakos kaj kisos ilin. La nepo
Demetro jam estas kvinjara, sed onklino Dona ankoraux ne vidis lin, cxar li naskigxis en Usono. Lena ofte sendis fotojn al
onklino Dona, kiujn sxi gxoje rigardis, sed sxi deziris cxirkauxbraki la nepon,
premi lin al sia koro kaj eksenti lian varman korpon
kaj la batojn de lia eta koro. Ja, sxi tiom multe deziris havi nepon, zorgi pri
li, esti gxoja kun li. Kaj jen, Lena kaj Stefano jam havas filon, sed
bedauxrinde ili logxas tre malproksime, en Usono, en Cikago, kaj dum tiom da
jaroj onklino Dona ne
povis gasti cxe ili. Sed kion
fari. Tia estas la nuntempa vivo. Gxi sxangxigxis. La mondo igxis kvazaux tre eta, kaj nun oni
povas logxi kie ili deziras, cxu en Usono, cxu en
Euxropo, cxu en Azio.
Kiam Lena kaj Stefano igxis
senlaboraj, Lena diris al onklino Dona:
- Panjo, Stefano kaj mi decidis
veturi al Usono. Tie ni sercxos nian sxancon en la
vivo. Vi vidas, kio okazis cxi tie. Mi
estas sen laboro, Stefano - same. Mi jam du
jarojn ne povas trovi laboron. Via pensio estas tre
malgranda. Gxi ne suficxas ecx por vi mem.
- Cxu vi
serioze decidis tion? - demandis onklino Dona kaj sia
koro kuntirigis, plena je doloro.
- Jes, panjo, - respondis Lena
kaj mallevis la kapon. Por sxi estis malfacile paroli kaj
rigardi onklinon Dona.
- Tamen vi
estas ankoraux junaj. Eble, la situacio en nia lando sxangxigxos, plibonigxos
kaj post iom da tempo Stefano kaj vi trovos konvenajn
laborlokojn cxi tie. Kiel vi devas forveturi tiel
malproksime?
- Panjo, ni
estas junaj, ni ne povas resti cxi tie kaj vivteni nin per via mizera pensio.
Ni nepre devas fari ion. Ni devas ordigi nian vivon.
- Ho, - elspiris peze onklino
Dona, - se vi jam decidis:
- Ne maltrankviligxu! Ni regule
sendos al vi monon, kaj post iom da tempo vi venos
logxi cxe ni. Mi scias, ke por vi cxi tie estos
malfacile. Vi estos sola. Tamen se ni
logxos cxi tie, ni estos kondamnitaj je malrapida, sed certa morto.
- Por mi ne estos malfacile
logxi sola, - firme diris onklino Dona. Sxi estis forta
virino. - Mi ankoraux ne estas tro maljuna. Mi estas sana
kaj mi povus prizorgi min mem. Por mi estos pli grave, se vi
fartos bone en la malproksima lando. Estu felicxaj tie.
Ne gravas, ke vi logxos en Usono. La plej granda gxojo
por cxiu patrino estas scii, ke sxiaj idoj estas vivaj, sanaj kaj felicxaj.
Stefano kaj Lena forveturis, kaj
post kelkaj semajnoj onklino Dona ricevis leteron. Ili skribis, ke ili jam logxas en Cikago, kaj cxio estas en ordo. En la
sekvaj leteroj ili skribis al onklino Dona, ke ili
havas laboron kaj bone fartas. Onklino Dona tamen ne estis certa, cxu cxio
estas tiel, kiel Lena skribas en la leteroj. Cxu oni
povas bone farti malproksime de la patrujo, tamen sxi deziris kredi al Lena.
Post unu jaro Lena skribis, ke sxi
estas graveda kaj baldaux naskos knabon. Sxi kaj Stefano decidis, ke la nomo de
la knabo estu Demetro kiel nomigxis la patro de Lena,
kiu forpasis antaux dek jaroj. Kiam onklino Dona ricevis tiun
cxi leteron, sxi kvazaux forflugus. Finfine ankaux
sxia filino Lena havos infanon. "Lena kaj Stefano
estu vivaj kaj sanaj, kaj Dio gardu ilin", - diris al si mem onklino Dona.
Ne estis pli felicxa virino, ol sxi. Delonge sxi revis pri nepo kaj jen, Lena kaj Stefano havos idon.
Lena naskis belan sanan knabon, sed
onklino Dona ne povis vidi lin, cxar ili estis tre
malproksime. Sxi atendis, ke Lena sendos al sxi bileton por aviadilo, por ke
onklino Dona iru al Usono kaj gastu al ili, sed cxiam
okazis io kaj la bileto ne venis. Tiel pasis kvin jaroj.
Demetro jam estis granda knabo – kvinjara kaj onklino Dona dauxre esperis, ke
baldaux vidos lin. Tamen iom post iom sxi komencis perdi la esperon. "Ho,
ve, mi ne sukcesos vidi Demetron, - diris sxi al si mem. - Mi forpasos kun la malfermitaj okuloj, sed Dio gardu ilin. Ili estu sanaj kaj vivaj. Mia vivo jam proksimigxas al la
fino".
Tute neatendite Lena telefonis
al onklino Dona kaj diris, ke sxi sendis la aviadilbileton, kaj ili atendas onklinon Dona gasti cxe ili. La koro de onklino
Dona denove ekludis kaj ekflugis, kiel birdo. Sxia vizagxo eklumis, kaj sxiaj lacaj okuloj plenigxis je larmoj.
Finfine sxi flugos al Usono kaj vidos Lenan, Stefanon kaj
Demetron. La plej grava por sxi estis Demetro - sxia kara
nepo.
Cxu povas esti pli granda gxojo por avino, kiu dum tiom da tempo vivis
sola, malproksime de siaj parencoj: filino, bofilo kaj nepo.
Onklino Dona
komencis prepari sin por la longa veturado. Sxi
acxetis donacojn por Lena kaj Stefano. Por la nepo Demetro sxi acxetis
belegan libron "Fabeloj" kun koloraj
ilustrajxoj. Onklino Dona ne havis paciencon. Sxi deziris tuj ekveturi, vidi Demetron, sidi apud li kaj komenci
legi al li belegajn kaj interesajn bulgarajn fabelojn. Ja, sxi ne nur legos al li la fabelojn, sed rakontos ilin.
Por avino estas granda gxojo rakonti al la nepo fabelojn, kaj li auxskultu kaj
perceptu cxiun vorton, kiel la seka tero sorbas la
printempan pluvon.
Por la
veturado onklino Dona acxetis novan mantelon kaj novajn sxuojn. Sxi
frizis sian hararon. Delonge sxi
nenion novan estis acxetinta por si mem, sed nun sxi deziris aspekti bone kaj
esti vestita en novaj vestoj. Ja sxi veturos
tiom da kilometroj tra la granda mondo. Sxi iros en alian landon
al aliaj homoj, kaj sxi devos bone aspekti. Onklino Dona
estis inteligenta virino. Preskaux
tridek jarojn sxi estis instruistino de la bulgaraj
lingvo kaj literaturo. La lernantoj amis kaj estimis
sxin. Iam, antaux jaroj, sxi verkis kaj
aperigis recenzojn, artikolojn, partoprenis en konferencoj kaj simpozioj, sed
post la pensiigxo sxia vivo kvazaux silentigxis, kaj kiam Lena kaj Stefano
forveturis al Usono, sxia vivo eksimilis al olda rustinta sxipo, lasita kaj
forgesita en
fora golfo.
La matenon antaux la ekveturo
onklino Dona vekigxis tro frue. Sxi preskaux ne dormis dum la
nokto. Sxi vestigxis kaj preparis sin por la veturado. Venis Drago, sxia
nevo, kiu per auxto veturigis sxin al la flughaveno. Sxia
fratino Mila, du sxiaj kuzinoj kaj la gepatroj de Stefano venis al la
flughaveno por adiauxi sxin. Cxiuj cxirkauxbrakis,
kisis sxin kaj deziris al sxi agrablan veturadon.
Onklino Dona maltrankviligxis, kiel sxi flugos.
La vojo estis tre longa. En Prago sxi devis resti unu tagon
kaj poste dauxrigi al Usono per alia aviadilo. Felicxe, en la aviadilo
al Prago sxi konatigxis kun virino, kuracistino kiu
same veturis al Cikago. Ili konversaciis dum la flugado kaj
poste kune flugis de Prago al Cikago.
En la haveno
en Cikago onklinon Donan atendis Lena, Stefano kaj la nepo Demetro. Onklino Dona brilis pro felicxo. Sxajnis
al sxi, ke neniam en la vivo sxi estis tiom gxoja. Sxi
kisis, cxirkauxbrakis ilin kaj la plej multe Demetron, kiun sxi vidis la unuan
fojon. Demetro estis tre bela kun densa krispa
hararo kaj nigraj okuloj, kiel olivoj. Li aspektis iom
maldika, sed vigla.
- Mia bela nepo - gxojis onklino
Dona. - Diru al mi, kiel vi nomigxas? Vidu kion mi
portas por vi de Bulgario - libron kun belaj fabeloj.
Ni kune legos kaj poste ni rakontos ilin.
Sxi donis al
Demetro kolore ilustritan libron, sed li dauxre silentis kaj nur rigardis
onklinon Donan per siaj largxe malfermitaj okuloj. Ecx
vorton li ne prononcis.
"Eble, li
timas. Li ne konas min", - pensis onklino Dona kaj ne cxesis paroli
al li kare, sed post kelkaj minutoj sxi turnis sin al Lena kaj demandis:
- Lena, cxu Demetro povas
paroli. Kial li silentas?
- Kompreneble, li povas paroli,
sed li ne komprenas vin, cxar vi parolas al li
bulgare.
- Kial? Cxu li
ne parolas bulgare?
- Li parolas nur angle, -
respondis Lena. - Ni konversacias kun li angle.
- Cxu nur angle? - miris onklino Dona. - Kaj li ecx unu bulgaran vorton ne
scias?
- Li ne scias.
- Sed kial? Kiel
eblas? Nekredeble!
Onklino Dona
ne nur miris, sed indignigxis.
- Kial vi
permesis tion? Ja, vi estas bulgaroj! - diris sxi kolere.
- Panjo, - alrigardis sxin Lena.
- Kial Demetro devas scii la bulgaran lingvon. Li naskigxis
en Usono. Kial li bezonos la bulgaran. Li neniam logxos en Bulgario. Lia vivo estos cxi tie, en
Usono. Vi vidas, ke nun cxiuj junaj homoj forlasas
Bulgarion kaj sercxas laboron eksterlande.
- Lena, kial vi
parolas tiel! Ni estas bulgaroj. Ni naskigxis en tiu cxi lando. Gxi estas nia patrujo.
- Panjo, tio estas falsaj vortoj
kaj frazoj, kaj nur instruistino, kiel vi, povas
eldiri ilin.
Onklino Dona
eksilentis. Sxi nur alrigardis la bulgaran libron kun
la fabeloj, kiu nun estis tute nenecesa. Poste sxi alrigardis la grandajn
mutajn okulojn de Demetro. Onklino Dona ankoraux ne kredis, ke ecx unu vorton
sxi ne povos diri al li kaj tute ne povas konversacii kun
li, kvazaux inter ili estus grandega oceano, kaj nek sxi, nek li povus tranagxi
gxin por atingi unu la alian.
Sofio,
la 17an de oktobro 2012.
Diversaj interesajxoj
Cxu kafon
aux teon?
Kafan teon, bonvolu!
La plej populara trinkajxo baldaux
povas igxi kafa teo, preparata el folioj de kaf-arbo. Sciencistoj
opinias, ke tio estas trafa kombino de kafo kaj teo. Nova trinkajxo ne
estas tiom forta, kiel kafo, kaj ne havas amaretan
guston de teo. Gxi refresxigas, malstrecxigas, forigas lacigxon, malpliigas
senton de malsato, do, gxia populareco estas
garantiita.
Sciencaj
kunlaborantoj de la Regxa botanika gxardeno, kiu trovigxas en Londono, kaj
iliaj francaj kolegoj el Montpellier samtempe esploris la ecojn de kafarbaj
folioj. Ambaux grupoj faris similajn konkludojn.
Same kiel
mango kaj kopek-arbo (latina nomo Crassula), vaste uzata en popola medicino,
kafaj folioj enhavas mangiferinon. Tiu substanco aktivas
kontraux virusoj kaj havas kontrauxacidajn ecojn, tial gxi efike preventas
kormalsanojn. Sxatantoj de kafo kaj teo, la trinkajxoj
plej popularaj nun, baldaux cxesos diskuti pri ties utileco. Evidente, la plej saniga trinkajxo estas teo, farita el kafaj
folioj, konvene prilaboritaj.
Menciindas, ke la unuaj provoj
importi kafarbajn foliojn en Euxropon estis jam komence de la 19-a jarcento,
sed ili ne sukcesis. La kafan teon, cetere, oni kun plezuro trinkadas en en Afriko kaj Sudorienta Azio. Male, Euxropo, enamigxinta en la trinkajxon el fruktoj de kaf-arbo,
obstine ignoras tiun el gxiaj folioj.
Oni diras, ke
kafo varmigas matenon de la tuta mondo. Laux acxet-petado gxi estas la
dua varo, la unuan lokon okupas petrolo. La monda
kafomerkato kreskas je cx. dek procentoj jare. Vendokvanto de solvebla kafo kreskas je cx. 2 procentoj
jare. La plej popularaj markoj estas Jacobs kaj Nescafe.
"Suficxas
pri kafo! Teo - jen io!" - diros te-sxatantoj, kaj ne eblas preteratenti ilin. Estas ja milionoj da ili! Angloj sxercas, ke pli
facile imageblas Britio sen la regxino, ol sen teo. Cxinoj asertas, ke
estas pli bone resti tri tagojn sen salo, ol unu tagon sen teo. En Rusio cxiu
konsumas mezume 1,2 kilogramojn da seka teo jare! "Teo estas ekflugo de la animo!" - esklamas pentristo V. Milasxevski.
La vivo de moderna homo apenaux
imageblas sen tiuj du bongustegaj trinkajxoj. Fakte, cxiutage
aperas novaj informoj pri utileco kaj malutileco, sanigaj kaj toksaj ecoj de
kafo kaj teo. Ekzistas ecx aparta scienco pri la
reguloj de te-preparado kaj aparta profesio de kafkuiristo. Ne kalkuleblas receptoj de la plej aroma kafo kaj la plej bongusta
teo. Cxio-cxi diras nur pri tio, ke ambaux trinkajxoj
meritas eternan honorigon. Kaj dankema homaro ne avaris pri kreado de
diversspecaj monumentoj de kafo
kaj teo.
La plej granda teo-monumento
estas konstruita en la urbo Mei-Tan (Cxinio), kiun oni nomumas patrujo de verda
teo.La helrugxa konstruajxo de la "tea muzeo" aspektas, kiel granda
teujo. Gxi trovigxas surmonte kaj videblas de malproksime.
La konstruajxo altas 74 metrojn, do, kiel 20-etagxa
domo. Areo de gxiaj cxambroj estas 5000 kvadrataj metroj.
Apude trovigxas malpli granda konstruajxo. Tio estas te-taso.
Ekzistas
ankaux monumentoj de samovaro en la rusa urbo Jelabuga kaj en la urbo Van
(Turkio), monumentoj de teujo en Sankt-Peterburgo, Andejxan (Uzbekio), Ujxgorod
(Ukrainio).
Adeptoj de kafo pilgrimas al
bronza kaf-arbo en la urbo San-Paulu (Brazilio), al monumento de kafogreno, kiu
trovigxas en Costa Rica, al kafo-taso en Alma-Aty (Kazahxio). En la ukraina urbo Ujxgorod trovigxas ecx kvin monumentoj de kafo.
La plej impona estas granda kafkuirilo kun bolanta
trinkajxo.
Kiel ankoraux
oni povas glorigi la sxatatan trinkajxon? Cxu ne levi
je ties honoro glaseton da likvoro? Oni ja povas
prepari gxin el kafo, samkiel el teo.
Interesa
novajxo el Cxehxio.
Karaj amikoj, mi informas vin, ke en Cxehxio ni havas novan muzikgrupon, kiu kantas
ankaux en E-o. Gxia nomo estas "Noproblem".
En majo de 2013 unue kantis en E-o nur kantisto de la grupo Jirka Weiss, kiu
provis kanti la kanton "Verda Kamparo", kiun e-igis Attila Varr? el Hungario. Prezentado okazis en Husita pregxejo en la urbo
Prost?jov.
En oktobro 2013 dum la 2-a
Internacia Esperanto-Lernejo en kastelo Barto?ovice la
tuta grupo prezentis tri kantojn en E-o dum ilia publika vespera koncerto. Post
granda sukceso ili decidis dauxre kanti en E-o.
En la jaro 2014 ili eklernis
aliajn tri kantojn en Eo kaj sukcesis registri entute 6 kantojn en profesia registrejo
EAM studio. Kompakta disko estis fabrikita en iama fabriko de
eldonejo "Supraphon". Helpe de eldonejo "Espero"
kunlabore kun firmao "E@I" kaj "Verda Stacio" estis
eldonita la unua dulingva kompakta disko de "Noproblem" en E-o kaj la
cxehxa sub la nomo
"Senprobleme en Esperanto". Jen
la prezento de partoj de 6 kantoj en E-o.
https://soundcloud.com/pavel-pavlik/kd-noproblem-en-esperanto
Kiu havas intereson acxeti la
kd-on, tio eblas en
eldonejo "Espero" (informigxu cxe Peter Bal??) aux dum la 3-a Internacia
E-Lernejo en kastelo Barto?ovice.
En julio de 2014 tuta muzikgrupo
prezentis unue publike cxiujn 6 kantojn en E-o dum ilia unua eksterlanda
koncerto en Nitra dum SES 2014 antaux granda publiko. Kaj antaux koncerto ili baptis ilian unuan kd-on en E-o. Post la sukcesa
koncerto, kiu placxis ne nur al la publiko, sed ankaux al membroj de muzikgrupo
mem, cxiuj 8 membroj de la grupo decidis partopreni kursojn de Stano Marcxek
dum la venonta, la 3-a Internacia E-Lernejo en kastelo Barto?ovice, kiu okazos
de la 31-a de oktobro gxis la 2-a de novembro 2014. Do, mi esperas, ke ni havos 8 novajn e-istojn-komencantojn!!!! Kaj kiu venos,
havos ankaux interesajn
kunlernantojn.
En kastelo Barto?ovice vi povas kanti kune kun la grupo dum vespera komuna
kantado. Mi pensas, ke tio povas esti tre amuza, cxar direkte en kastelo Barto?ovice logxas ankaux
nova kaj fresxa gajnintino de televida konkurso "Vocxo de Cxehxio kaj
Slovakio" Lenka Hr?zov?. Eble, se sxi estos hejme, ni
invitos sxin inter ni.
Lenka Hr?zova
la nova stela kantistino de Cxehxio kaj Slovakio el la vilagxo Barto?ovice:
https://www.youtube.com/watch?v=3IN6tVeGLKI
Finfine mi devas danki cxiujn, kiuj
kiel ajn helpis nian agadon: Sylvain Barrier, Attila Varr?,
Peter Bal??, Stano Marcxek, Katalin Kovacs, Veronika Poor, Mirek Malovec,
Pauxla Dvo??kov?, Jarka ?ejkov?, Ladislav N?mec,
Rostislav ?ubok kaj kompreneble al cxiuj membroj de muzikgrupo "Noproblem"
pro ilia perfekta laboro kaj kuragxo kanti en E-o, cxar ili ankoraux ne parolas
la lingvon, nur kantisto Jirka lernis mem en www.lernu.net.
"Noproblem", koran dankon kaj gratulon!
Mi esperas, kiel
baptopatro de kd s-ro Stano Marcxek diris, ke atendas vin longa sukcesa
kantista vojo en E-ujo. Multajn estontajn sukcesojn, kaj koran
dankon pro la nova kompakta disko "Senprobleme en Esperanto" ankaux
en E-o.
Pauxlo
(sendis Silcxjo).
Nia rondo familia
En la novembra numero de la revuo ni informis
vin pri forpaso de Sxtefica Mutak. Jen mallonga rakonto pri tiu
mirinde bonkora, amikema virino.
Sxtefica Mutak: 1937. - 2014.
Sxtefica Mutak, unu el fondintoj de Kroata unuigxo de nevidantaj
Esperantistoj en la jaro 1971., forpasis la 11-n de
oktobro 2014. en Zagrebo. Fundamentan
klerigadon Sxtefica gajnis en porbll.a lernejo "Vinko Bek" en
Zagrebo. En la lernejo sxi renkontigxis kun E-o
cxe elstara E-isto profesoro Karlo Muhar. De tiam E-o estis
kaj restis sxia plej granda amo kaj interesigxo por la tuta vivo.
Post la baza lernejo Sxtefica
finis unujaran tajpistkurson kaj laboris kiel
tajpistino en vestajxfabriko en la urbeto Zabok gxis emeritigxo. Sxi estis ne nur diligenta laboristino, sed ankaux aktiva agantino
en la Distrikta unuigxo de bll.j.
Kiel E-istino sxi partoprenis
multajn Internaciajn kongresojn de bl.aj E-istoj kaj ekhavis multajn amikojn,
kiuj sxin memoros kiel personon bonkoran, helpeman kaj
modestan. Sxtefica estis unu el fondintoj de KUNE kaj aktive
partoprenis en gxia agado gxis sia malsano. Inter lastaj gravaj sxiaj
kontribuoj al nia laboro estis agado en prepara komitato de ambaux IKBE-oj
organizitaj en Kroatio en jaroj 2001. kaj 2008.
Kroataj E-istoj restas dankemaj al Sxtefica!
Gratulo
Agrablajn kaj felicxajn baldaux alvenontajn Kristnaskfestojn, ankaux
sukcesplenan la jaron 2015-an al cxiuj niaj gelegantoj deziras
redaktoro
de sona Tempo!