Esplor-agado pri Vasilij Erosxenko en Asxhxabad (Turkmenio)

(dua-tria premio en la konkurso de LIBE kaj REAN)

 

    Laux rememoroj de eksaj gelernantoj de V. Erosxenko, la 1-an de aprilo 1935
en la pistak-sovhxozo (sovhxozo estas sxtata agrikultura entrepreno) apud vilagxo Morgunovka de la distrikto Kusxka (plej suda punkto de Sovetunio) ekfunkciis en Turkmenio la Domo por blindaj infanoj, kiun kutime oni nomis la blindullernejo. Gxia organizinto, unua direktoro kaj poste simpla instruisto estis Vasilij Jakovlevicx Erosxenko. En 1943 oni translokis gxin al distrikto Murgab, kie estis sovhxozo nome de Stalin. En 1945 Erosxenko forveturis el Turkmenio. Poste li dufoje tie gastis. En 1954 la lernejon oni transveturigis unue en urbon Cxargxou, poste en 1957 en la cxefurbon Asxhxabad, kie gxi okupis malkomfortan, tute ne adaptitan parton de la porvidula lernejo n-ro 17. Nur en 1961 la blindullernejo ricevis nunan, speciale konstruitan ejon. En tiu asxhxabada lernejo mi, tute blinda, instruis matematikon kaj fizikon dum jaroj 1972-1996.
    Mi auxdacas aserti, ke blinduloj de Turkmenio cxiam memoris pri Erosxenko. Ekzemple, en 1984 dum la pedagogia konsilantaro nia kolegino Valentina Jagsxijeva, vidvino de la eksa lernanto de Erosxenko, sciigis, ke kelkaj ekslernantoj de Erosxenko proponas alproprigi lian nomon al la blindullernejo. Sed tiama direktorino kontrauxis: "Nia lernejo prefere ricevus nomon de iu vivanta turkmena aganto, cxar de li ni povus ricevi profiton".
    Krom V. Jagsxijeva, aliaj pedagogoj tiam ankoraux ne konis, kiu estis Erosxenko, sed ili bone konis despotan kaj naciisman karakteron de la direktorino, tial neniu disputis kun sxi. Post kelkaj jaroj en la lernejon venis nova, pli komprenema estro, kiu konsideris kun opinioj de la pedagogoj. Tiam denove aperis propono pri nomumo de la lernejo. Aliaj pedagogoj jam ion sciis pri Erosxenko, kaj neniu kontrauxis. Estis organizita grupo de gelernantoj por kolekti materialojn pri Erosxenko. Tiutempe mi ankoraux ne enprofundigxis en la aferon, sed mi scias, ke laboro de la grupo baldaux cxesis. La saman tempon nia muzik-instruisto Kamil Kasimov ekgvidis esperantorondeton por la gelernantoj. Unufoje la junaj esperantistoj prezentis al ni koncerton: ili kantis kaj deklamis en la nova lingvo, ankaux la versajxojn de Erosxenko. Sed kiam la gvidanto forlasis Asxhxabadon, ne plu povis funkcii la rondeto.
    Somerajn feriojn mi kun la familio cxiam pasigis cxe miaj parencoj en Norda Kauxkazio, kaj preskaux cxiufoje ni gastis en Kislovodsko cxe mia delonga amiko Anatolo Masenko, kiu iam helpadis min en laboro kaj persona vivo. Do, somere 1986 Anatolo pli detale rakontis al mi pri V. Erosxenko. Komence mi malatentis la informojn, opiniante: en la mondo estis ja multaj famaj blinduloj. Sed reveninte Asxhxabadon kaj bone pripensinte, mi komprenis, ke Erosxenko estis eminenta persono, ke lia rolo estis kaj estas precipe grava por turkmenaj nevidantoj, cxar li la unua komencis en Turkmenio instrui kaj eduki blindajn infanojn. Kaj ankoraux mi komprenis, ke gxuste mi kune kun la gelernantoj devas esplori la vivon, agadon kaj literaturajn verkojn de tiu neordinara homo. Ja tiam en la lernejo mi estis sola blinda instruisto. Mi meditis: kie eblas akiri la bezonatajn materialojn? Kvankam studi esperanton mi mem komencis laux lernolibroj de A. Masenko kaj B. Kolker, sed mi ne kuragxis gvidi la infanan E-rondeton. Tamen la 18-an de septembro 1987 dum kutima antauxleciona kunveno de gelernantoj mi koncize rakontis pri V. Erosxenko kaj anoncis, ke mi organizos grupon el gelernantoj de la 6-10 klasoj, kun kiuj ni esploros la vivon kaj agadon de tiu mirinda homo. Unua kunsido  de la nova grupo okazis la saman tagon dum 20-minuta interleciona pauxzo. Venis preskaux cxiuj gelernantoj de la 6-10-aj klasoj: iuj pro scivolemo, aliaj simple por havi sxancon petoli - infanoj cxiam estas infanoj! Mi tuj avertis, ke ni tute ne amuzigxos sed okupigxos pri la serioza afero, kaj la petoluloj hastis for. Al la restintoj mi klarigis, kion ni faros: necesos akiri materialojn kaj verkojn de Erosxenko, legi kaj diskuti ilin, interkorespondi, se eble, renkontigxi kun liaj estintaj gelernantoj kaj kun homoj ion sciantaj pri li. Ni arangxu taglibron de nia laboro. Se kolektigxos suficxe da materialo, oni povos organizi la lernejan muzeon. Ni faru cxion eblan, ke pri Erosxenko, pri nia lernejo kaj gxenerale pri blinduloj la publiko pli multe sciu kaj rilatu kun bono kaj respekto. Sed por tio ni devas digne konduti nin.
    Al la dua kunsido alvenis jam 15 geknaboj kaj poste regule cxeestis nur 10-12. Brua disputo okazis pri la nomo de nia grupo, finfine oni interkonsentis nomi gxin "Sercxo". La grupestrino farigxis Bahxara Regxepova, lernantino de la 9-a klaso, kiu tuj proponis: "novajn membrojn ni akceptu ne nur laux ilia deziro, sed post aprobo de cxiuj samgrupanoj". Ni elektis lernanton Oraz Amanov kiel respondeculon pri la taglibro. Estis interkonsentita, ke la gvidanto kaj grupestrino ellaboros konkretajn taskojn, ankaux cxiu membro rajtas proponi kaj mem plenumi la proponatajn komisiojn. Se iu embarasigxas memstare efektivigi taskon, li petu helpon cxe iu kunulo aux grupestrino kaj gvidanto. Tamen se iu surprenos iun komision kaj poste rezignos gxin plenumi sen pardonebla kauxzo, tiam li/sxi forlasu la grupon. Kontente mi diras, ke rezignoj tute mankis. Tiel detale mi priskribas la komencon de nia laboro, cxar gxi estis por ni tute nova. Iam okazis kuriozajxo: unu 9-klasano petis akcepti lin en la grupon kondicxe, ke li estu la grupestro. Sed la geknaboj konis lin neplenumema, neakurata, ili ridegis kaj ne akceptis lin ecx kiel ordinaran grupanon. Kutime ni kunvenis dufoje en semajno, iam ecx trifoje. Do, ni eklaboris. Grave helpis al ni A. Masenko, sendante cxion, kion li havis pri Erosxenko, kaj li sugestis, ankoraux al kiu ni turnu nin. En 1990 okaze de centjarigxo de Erosxenko ni ricevis de Anatolo la jubileajn insignojn, kovertojn kaj E-steletojn, kaj la grupanoj tre fieris pri ili. Nia instruisto pri desegnado elpensis propran jubilean insignon, kiu poste estis fotita kaj disvastigita.
    Dank' al Anatolo ni konatigxis kun asxhxabada verkisto kaj jxurnalisto Albert Poljakovskij, kiu tiutempe verkis sian libron "La Blinda pilgrimanto" pri Erosxenko kaj lia lernejo en Turkmenio. Jam post forpaso de la auxtoro la libro aperis en la ruslingva revuo "Lerneja heroldo". Tre amika kaj fruktodona estis nia kunlaboro kun Poljakovskij. Li mem, lia filo Mark, multaj pentristoj, poetoj kaj verkistoj, la amikoj de Albert, ofte gastis en nia lernejo. Per siaj propraj rimedoj li eldonis ruslingve du fabelojn de Erosxenko "Krucxo da sagxo" kaj "Floro de l' justeco". Ankaux li verkis radiofilmon "La venkinto de eterna nokto", kiun prezentis asxhxabada ruslingva dramteatro nome de Pusxkin. Surbendigon de la spektaklo Poljakovskij donacis al ni, kaj kia gxojo gxi estis por la gelernantoj! Kun mirinda atento kaj plezuro ili auxskultis gxin, ecx rifuzis viziti la duan matenmangxon, kaj, laux ilia peto, ni poste kelkfoje ripetis la auxskultadon. Poljakovskij akiris adreson de Raisa Kiseljova, kiu kiel edukistino laboris kune kun Erosxenko en lia lernejo. Evidentigxis, ke sxi logxas en Asxhxabado, tial ni vizitis sxin kaj montris fotokopion, kiun donacis al ni kislovodska esploristo Aleksandr Pankov. Sur la fotajxo Raisa ne tuj sed rekonis Erosxenkon kaj la infanojn. Sxi diris, ke gxi estis fotita en 1942 aux 1943. Ekvidinte la almanakon "Prometeo", kiun al ni donacis nia kolegino Marija Sxatohxina, Raisa gxoje diris, ke gxuste gxin sxi ricevis de sia edzo, kaj nun sxi gardas gxin kiel rememorajxon pri bona homo Erosxenko kaj pri sia juneco. Laux sugesto de Poljakovskij, ni regule korespondis kun ekslernantino de Erosxenko Zoja Tokajeva tiam logxanta en urbo Krolevec (Ukrainio). Multajn korespondantojn tiam ni havis: instruistoj kaj famaj esperantistoj A. Masenko kaj J. Pisarev, literatura kritikisto R. Belousov, direktoro de muzeo en moskva blindullernejo A. Sizova, laboristino de muzeo en Starij Oskol, blinda ukraina poeto N. Krasjuk, kiu tiam verkis spektaklon pri Erosxenko, direktoro de la dramteatro en Vladivostok, kie oni prezentis spektaklon "Supreniro" de japana dramisto Rjuigxi Simidzu k. a. La muzeo en urbo Mari (Turkmenio) afable sendis al ni kopiojn de du leteroj, kiujn Erosxenko skribis al sia ekslernanto Mered Nurlijev. Cxiujn leterojn al niaj korespondantoj la grupanoj skribis mem, kvankam iliajn brajlajn leterojn kontrolis mi kaj la nigreskribitajn - mia kolegino Gulnara Mamedalijeva, cxiam substrekante, ke necesas skribi klare kaj senerare.
    Kun granda gxojo ni trovis en la lerneja biblioteko ruslingvan libron en brajlo "Homo ekvidinta mondon" de A. Hxarjkovskij. Por ekinteresi la geknabojn mi unue vocxlegis al ili cxapitrojn pri la unua blindullernejo en Turkmenio. Jes, ili tuj ekinteresigxis kaj deziris auxskulti la tutan libron. Surprize baldaux surbendigita versio de la libro aperis en nia respublika biblioteko por blinduloj, kaj nun ne nur la grupanoj de "Sercxo", gxin auxskultis cxiuj dezirantoj. Por ne malhelpi al la lerneja laboro la sonlibron ni auxskultis nur dimancxe, kaj vole-nevole ni pridiskutis gxin, cxar la geknaboj deziris scii, kio en la libro estas vero kaj kio elpensita. Iu ekmemoris, ke en la oka klaso lernas Sergej Volkov el vilagxo Morgunovka. Tuj ni invitis lin kaj proponis multajn demandojn al li. Li diris, ke lia delonge forpasinta avo amikis kun Erosxenko, ke la blindullernejo situis ne en Morgunovka mem, sed 1,5 kilometrojn de la vilagxo, en la pistak-sovhxozo. Nun tie trovigxas vilagxa biblioteko. La geknaboj sxutis demandojn al mi: cxu nun vivas eksaj gelernantoj de Erosxenko? Kie ili logxas? Cxu oni povas renkontigxi kun ili kaj ion demandi? Fakte organizi la renkontigxon ne estis malfacile, cxar kvinopo da ili logxis en Asxhxabado, aliaj tri en diversaj urboj de Turkmenio, sed iam ili vizitadis Asxhxabadon. Kaj la renkontigxo okazis. Iuj niaj gastoj ecx kunportis donacojn: Nurum Momijev donacis gramofonon, Mered Nurlijev - brajlan skribmasxinon, Musa Amansahxatov - malnovan sxakon. Sekvis rakontoj kaj rememoroj pri vivo en tiama lernejo, kiujn mi poste redaktis kaj metis en la lernejan muzeon, la kopiojn mi sendis al A. Masenko. Kelkajn rememorojn mi esperantigis kaj prezentis dum REAN-jxamboreo, aliajn mi sendis al la sonrevuo "Vocxo de amikeco", kiun eldonis Aneko. Cxiuj ni bonege konsciis, ke materialoj pri la pedagogia agado de Erosxenko havas grandan valoron. La elpasxintoj substrekis, ke gxuste V. Erosxenko organizis la blindullernejon, en kiu li estis ne nur direktoro, sed komence sola instruisto. Li adaptis brajlon por turkmena lingvo, tradukis en la turkmenan kelkajn ruslingvajn lernolibrojn por elementaj klasoj kaj arangxis gxian eldonon en brajlo. En lia lernejo estis diversnaciaj infanoj: rusoj, turkmenoj, uzbekoj, kirgizoj kaj ecx unu cigano, sed cxiuj legis kaj parolis en du lingvoj - ruse kaj turkmene, kaj ili vivis tute amike, kiel unu familio. Neniam okazis pro-naciaj kvereloj aux konfliktoj nek inter la geknaboj, nek inter laborantoj. Same tion ankaux mi spertis dum mia 24-jara laboro en asxhxabada lernejo.
    Niaj karaj gastoj rakontis, ke poste alvenis aliaj instruistoj: geedzoj Sxamini, Rascxjoskina, Solovjov k. a. Al la infanoj oni instruis ne nur paroli, legi kaj skribi, ankaux esprimplene deklami versajxojn, kanti, ludi bajanon, pianon, gitaron kaj balalajkon. R. Kiseljova instruis ilin danci. Poste okazis koncertoj en la vilagxklubejo, cxe limgardistoj kaj ecx en najbara urbo Bajram-ali por tiea blindulentrepreno. Tamen cxefe oni klopodis alkutimigi la infanojn al memservado: purigi vestajxojn, ejojn kaj la korton, flegi la hejmajn bestojn kaj birdojn (kapro, azeno, bovino, kokinoj, anasoj kaj anseroj). La rememorintoj asertis, ke por la infanoj kaj kunlaborantoj Erosxenko estis tre atentema, zorgema kaj bonkora, sed cxiam postulema. Gxis nun ili dankeme rememoris lin. Tiuj rakontoj de la maljunaj homoj tre kortusxis niajn grupanojn kaj instigis ilin al plua aktiveco.
     Ni dauxrigis kolektadon de la materialoj. Tion akcelis mia partopreno en la internacia konferenco omagxe al centjarigxo de Erosxenko, kiun en 1990 rusiaj E-istoj organizis en Belgorod. De tie mi alportis multe da novaj interesaj informoj. Triopo de la grupanoj "Sercxo" suficxe rapide verkis historion de nia lernejo, alia duopo faris fotoalbumon de la nuna lerneja vivo. Laux mendo de la grupo, turkmena skulptisto Edi Modatov modlis duonfiguron de Erosxenko, kaj lian portreton pentris pentristo Berdi Amansahxatov, la amiko de Poljakovskij. El pli junaj gelernantoj ni organizis koncertan teamon, kiu koncertis en la Palaco de infana kreado, en la nacia teatro, en najbaraj porvidulaj lernejoj ktp. Antaux cxiu koncerto la grupestro rakontis pri Erosxenko, pri nia lernejo, pri laborantaj blinduloj de Turkmenio kaj gxenerale pri eminentaj nevidantoj. Laux iniciato de "Sercxo", en la lernejo renovigxis la forgesita protektado pri la etuloj, kaj nia estinta lernanto Muhxamet Ajdogdijev, kiu sukcese finis kislovodskan kolegion, instruis al altklasanoj manierojn de masagx-apliko. En la urba centro estis arangxita
ekspozicio de objektoj, kiujn la gelernantoj mem faris en la lerneja laborejo: knaboj eksponis siajn farajxojn el ligno, drato kaj metalo (bretoj, alenoj, infanaj fosiletoj, vestajxpendigiloj ktp., knabinoj demonstris molajn ludilojn, naztuketojn, pupvestajxojn ktp. Krome, ni lancxis la lernejajn radiodisauxdigojn, por kiuj ni mem pretigis la programojn pri Erosxenko kaj lia agado kaj pri aliaj famaj nevidantoj: Louis Braille, Lev Pontrjagin, Mihxail Margolin k. a. Kaj la nova agrabla surprizo: ni akiris du brajlajn librojn de Erosxenko - "Elektitajxoj" en la rusa kaj "El vivo de la cxukcxoj" en esperanto. La lastan mi, legante, tradukis en la rusan por geknaboj. Nun la legado igxis nia konstanta dimancxa tradicio. Kun granda plezuro oni auxskultis kaj priparolis tiujn librojn. Placxis la facila lingvo kaj interesa alloga sujxeto.
    Tiutempe turkmena registaro "turnigxis per vizagxo" al handikapuloj: pligrandigxis monhelpo al iliaj societoj, oni komencis festi la Internacian tagon de handikapuloj. La respublika radio lancxis specialan programon "De koro al koro", ankaux televido ofte montris nian lernejon, blindulentrenon kaj firmaon "Cxeper", en kiu laboris diversspecaj handikapitoj. Sed speciale gxojigis la prezidenta ordono, permesanta al handikapuloj senpage viziti cxiujn amaskulturajn arangxojn kaj senpage veturi per socialaj trafikiloj tra tuta Turkmenio. La legxo tamen ne koncernis personojn pli junajn ol 18 jaroj, do ne niajn gelernantojn. Tial ni interkonsentis kun la respektivaj ministerioj, ke ankaux la viddifektitaj gelernantoj gxuu tiujn rabatojn, kaj por ili estis faritaj specialaj kartoj.
    Kvankam memservado de la lernantoj cxiam estis praktikata cxe ni, sed grave kontribuis tion la nova lernobjekto por la 9-10-aj klasoj - socialkultura servo. Gxi sugestis al la grupanoj "Sercxo" la ideon: same kiel cxe Erosxenko la altklasanoj memstare purigu cxiujn ejojn kaj korton, kaj tio realigxis senprobleme. Tamen ne cxiuj niaj iniciatoj estis realigitaj. Ekzemple, ni ne sukcesis sxangxi statuson de la lernejo: kvankam tie lernis infanoj de tuta Turkmenio, gxi subigxis al la urba klerigfako. Por plifaciligi al jxusvenintaj gelernantoj alkutimigxi en la nova situacio la pli agxaj grupanoj el ligno, drato kaj kartono faris makedon de la lernejo. Bedauxrinde, etuloj tiel fervore observis la makedon, ke gxi estis definitive damagxita. Ankaux la lernejan gxardenon ni ne sukcesis ordigi, cxar gxin damagxis
gelernantoj de du najbaraj porvidulaj lernejoj. Malgraux cxio, la grupa;noj restis cxiam aktivaj kaj iniciatemaj. Ili igxis elito inter gelernantoj de la lernejo. Instruistoj kaj edukistoj kelkfoje diris al mi: "viaj grupanoj ecx aspektas pli serioze kaj pli noble". Krom tio, ili konsideris, ke en nia lernejo nepre devas labori nevidanta instruisto kun aktiva vivpozicio kiel modelo por la gelernantoj.
    La 25-an de septembro 1989 kun necesaj dokumentoj ni turnis nin en la ministerion de klerigo, petante alproprigi nomon de V. Erosxenko al nia lernejo. Post du monatoj ni demandis la ministerion pri la afero, sed tie oni ecx ne trovis niajn dokumentojn. Denove ni prezentis la dokumentojn kaj post cxiuj 10-12 tagoj ni maltrankviligis oficistojn, sed la afero ne movigxis. Unufoje nia nova direktoro estis invitita al la kunveno okazinta en la instituto por perfektigo de instruistoj. Cxar li ankoraux ne suficxe sciis specifikon de la lernejo, li petis, ke mi akompanu lin. Kvankam la direktoro ne kuragxis maltrankviligi la vicministron, mi insistis, ke li aliru kaj priparolu nian aferon. La vicministro promesis enprofundigxi en la aferon kaj helpi nin. Kaj jen, tuj post la novjara festo 1990 oni telefonis el la ministerio kaj sciigis, ke nia peto plenumita - la lernejo havos nomon de Erosxenko. Tiun novajxon ni decidis anonci dum la festo okaze de la centjara naskigxdatreveno de Eroscenko, kiun pro la vintra ferio ni festis la 24-an de januaro 1990. Kaj vere okazis rimarkinda festo, kiu dauxris tutan tagon. Cxeestis gelernantoj kaj multaj gepatroj, lernejaj kunlaborantoj kaj kvin eksaj lernintoj cxe Erosxenko, reprezentantoj de la klerigministerio kaj amaskomunikiloj, verkistoj A. Poljakovskij kaj V. Pu. La vicministro vocxlegis ordonon pri la nomumo de la lernejo, gratulis nin, dankis gelernantojn pro ilia diligenteco kaj kunlaborantojn pro ilia necesa kaj grava laboro. Kun gratuloj kaj bondeziroj elpasxis reprezentanto de la urba klerigfako, nia direktoro, sed precipe bone kaj kortusxe parolis la estintaj gelernantoj de Erosxenko. Fine mi solene trancxis la rugxan rubandon kaj malfermis la lernejan muzeon. La infanoj preparis grandan koncerton. "Sercxo"-grupanoj nomis gravajn datojn el biografio de Erosxenko, deklamis lian versajxon "Homarano", kanton de agloj el la fabelo "Koro de aglo" kaj lian eldiron pri esperanto, kiun li komparis kun la sorcxa lampo de Aladeno; ili kantis ruse kaj en E-o. Mi rakontis historion de la nuna lernejo, kaj infanoj montris spektaklon pri la unua blindullernejo en Turkmenio laux la novelo de asxhxabada verkisto kaj jxurnalisto V. Pu. Scenaron de la spektaklo verkis ni mem. Festa vespermangxo kronis la arangxon.
    Post la jubilea festo nian lernejon pli ofte atentis la respublikaj radio  kaj televido. Studentoj de medicina instituto, kiuj ankaux pli frue  vizitadis la lernejon, nun petis pli detale rakonti pri la infanoj kaj  blindaj plenkreskuloj. Universitataj studentoj organizis pedagogian tacxmenton  por praktike helpi al la instruistoj kaj edukistoj. Jxurnalisto Tezebaj Saparov  verkis kaj eldonis brosxuron ruslingve kaj turkmene "Mian vojon mi mem  superu". De tempo al tempo finance helpis nin asocio de turkmenaj blinduloj  kaj surdmutuloj. Gxi nigre eldonis la brosxuron "Ne tiel, sed cxi tiel"  en la ruslingva traduko. Ni disdonis gxin al niaj gelernantoj, kiuj disvastigis  gxin en siaj urbaj kaj vilagxaj bibliotekoj. Tiamaniere la logxantaro  de Turkmenio ricevis utilajn informojn pri nevidantoj.
     Tiu famo tre helpis al la lernejo post disfalo de Sovetunio, kiam grave malbonigxis ekonomia stato de Turkmenio, ankaux de nia lernejo. Diversaj firmaoj, entreprenoj, ecx ordinaraj civitanoj proponis sian helpon. Ni gxuis ecx jenan amuzan kazon: flatemaj kulinaristoj donacis al prezidento de Turkmenio centkilograman torton okaze de lia naskigxtago, kaj li redonacis gxin al niaj infanoj. La torton oni alveturigis sur fermita kamiono, gxi estis grandega kaj  okupis kvar tablojn! Felicxe pli frue unu firmao donacis al ni kvin malvarmigilojn, do la geknaboj kaj kunlaborantoj mangxis gxin dum kelkaj tagoj.
    Iam la respublika klerigministerio organizis en nia lernejo konferencon por direktoroj de lernejoj-internulejoj. Arangxantoj de la ekspozicio pri klerig-evoluo en Turkmenio ne forgesis ankaux nian lernejon, kaj ni siavice pri Erosxenko, liaj helpantoj kaj ekslernantoj. Estis eksponitaj kopioj de materialoj pri Erosxenko-lernejo, brajlaj lernolibroj, blindulhelpiloj ktp. Cxio estis interesa por la spektantoj.
    Se pli frue niaj gelernantoj gxenis diri, ke ili lernas en la porblindula lernejo, nun ili fieris pro tio. Se pli frue la pedagogoj mem kolektadis tra tuta respubliko viddifektitajn infanojn por la unua klaso, nun gepatroj mem veturigis siajn etulojn por lerni. Kelkaj geknaboj kun difektita vidpovo lernis en porvidulaj lernejoj, kie mankis kondicxoj por ilia normala lernado. Nun ankaux ili ekdeziris trafi nian lernejon. Same kiel Erosxenko, ni sugestis al niaj edukatoj, ke ili estu dignaj kaj noblaj, kaj tiam homoj ne kompatos ilin, sed estimos.
    Estas konate, ke krom Turkmenio Erosxenko logxis kaj laboris ankaux en aliaj partoj de Sovetunio, en Japanio kaj en Sudorienta Azio, kaj, certe, cxie li fervore agis, cxiam klopodis helpi al homoj. Jes, efektive li estis plej rimarkinda homo inter aliaj nevidantoj.
    Estus bone gxuste per tiuj vortoj fini mian verkajxon, sed la vivo, bedauxrinde, ne cxiam pozitive disvolvigxas. Disfalo de Sovetunio, krom la ekonomiaj, havis ankaux malbonajn politikajn kaj naciajn postsekvojn, pro kio ruslingva logxantaro amase forlasis Turkmenion. Ankaux mi kun la edzino la 6-an de septembro 1996 forveturis al nordkauxkazia urbo Georgijevsk. Antaux la forveturo mi interkonsentis kun la juna energia kolegino, ke sxi dauxrigu gvidi la grupon "Sercxo" kaj zorgu pri la lerneja muzeo. Tamen post iom da tempo la kolegino sukcese edzinigxis al ricxa turko kaj nun logxas en Turkio. Pro plifortigxinta naciisma politiko de la nova turkmena registaro oni sxangxis antauxajn nomojn de urboj, stratoj, entreprenoj, lernejoj kaj ecx jarmonatoj. Estis renovigita estraro de la blindullernejo, kaj en 2004 oni aboliciis gxian Erosxenko-nomon. Tamen dum lastaj du jaroj iom mildigxis la politiko de Turkmenio, kaj eblas esperi, ke al la lernejo oni redonos gxian veran nomon. Cxu vere tio okazos aux ne, sed oni povas certigi, ke la bona nomo de Vasilij Erosxenko lasis neforvisxeblan spuron en animoj de niaj estintaj gelernantoj.

Nikolaj Osipenko (Rusio).